Lögberg - 12.10.1944, Qupperneq 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. OKTÓBER, 1944
3
bjartasta nótt. Veröldn er mörgum döpur á vorum dögum.
En leiðin er að lýsa hana upp. Lýsa hana upp með orði
Guðs og verkum líka og starfi í hans anda. Á þann hátt
er unnt að breyta heiminum öllum í nóttlausa vóraldar
veröld — í Guðsríki á jörðu.
Vinir mínir nær og fjör.
Hönd Guðs leiði þig og styðji — augu hans vaki yfir
þér. Hann veri með þér alla daga — “alla sem Guð þér
sendir.”
Amen. —Sameiningin.
Jóhann Scheving:
Fagurfræðin og lífið
Fagurfræðin er námsgrein um
fegurð.
Fegurðin er alls staðar um-
bverfis oss. Hún birtist í ríki
náttúrunnar með ýmsu móti, eða
á margan hátt:
í fögru landslagi, vötnum, ám,
fossum, fjöllum, skógum, blóm-
skrýddum grundum o. s. frv.
Hún birtist í listum: Málverkum,
bókmentum, sönglist, leiklist,
höggmyndalist. Yfirleitt í öllum
listum og lífinu sjálfu.
Fegurðin hefir áhrif á oss
hvern dag. Vér getum varla án
hennar lifað. Og vér getum ekki
komizt hjá því, að kynnast henni
og njóta hennar að meira eða
ttiinna leyti.
Oss langar til þess að kynn-
ast eðli fegurðar. Það má láta
sér koma til hugar, hvort feg-
urð sé gagnleg eða hættuleg.
Hvort vér eigum að hylla hana
eða láta afskiptalausa. Um þetta
hefir verið allmikið ritað. Yfir-
ieitt hafa menn þá skoðun á
fegurðnni, að hún sé dýrmæt
Uppfyllng lífsins. En það þarf að
kenna mönnum að meta hana.
Fjölnismenn höfðu fagurfræð-
ina á stefnuskrá ritsins jafnhliða
nytseminni. Þeim þykir íslend-
ingar hafa lélegan smekk og þeir
njóti lífsins því síður en auðið
væri.
Og það var Eggert Ólafsson,
sem fyrstur manna opnaði augu
iandsmanna fyrir fegurð lands-
ins.
Þessir menn vissu að ekki er
nægilegt að seðja líkamann.
Eg hefi oft fundið til þess, er
gáfaðir og lærðir menn hafa út-
skýrt eitthvað í merkum bók-
nienntum vbrum, hve augu þeirra
sáu miklu meiri fegurð í verk-
inu en almenningur. Séra Kjart-
nn frá Hruna segir í erindi, er
hann flutti vestan hafs, að eng-
inn gæti gert sér grein fyrir
hve fyrstu setningar í kvæði
Jónasar Hallgrímssonar “Gunn-
srshólmi” hefði orðið Islending-
nm mikil lyftistöng. “ísland
farsælda frón og hagsælda
hrímhvíta móðir.” Þeir fóru að
hugsa og horfa og trúa því, að
þessi orð væru sönn. Það létt-
ist á þeim brúnin, augu þeirra
opnuðust, fagnaðaralda streymdi
nm þá, máttur þeirra óx, átökin
urðu meiri, framfarirnar byrj-
uðu. Þetta var bættum smekk,
nukinni fegurðarást að þakka.
Hað má segja, að hin auknu
fagurfræðilegu áhrif, sem eink-
um stöfuðu frá hinum miklu
skáldum, hafi lyft þjóð vorri (og
vitanlega öllum menningarþjóð-
Um) á hærra stig. Orðin fagur-
fræði, fagurfræðingur og fagur-
fræðilegt eru af grískum upp-
runa. Æstetik, æstetiker, æste-
tisk. Sögnin, sem þau eru mynd-
uð af, þýðir að “finna til” eða
“skynja”. Menn verða að finna
til fegurðarinnar, skynja hana
uieð tilfinningum sínum, ef svo
Uiá að orði komast.
Eg get ekki stillt mig um að
uiinnast hér á tvo menn, sem
getið er um í rússneskri sögu.
Heir voru á langri ferð suður
eftir Rússlandi.
Annar var menntaður, fátæk-
Ur, hrifnæmur smekkmaður, sem
fylti sál sína, hvar sem hann fór,
Uieð því að teyga í sig alla feg-
Urð. Hinn var, eða sagðist vera,
af háum stigum. En hann hafði
uiagann fyrir sinn guð, og hló
að hinum, er hann horfði undr-
andi, með guðmóð í sál sinni, á
oitthvað fagurt.
Sókrates lauk einum samtöl-
um sínum (Hippías majór) með
þessum orðum:
“Hið fagra eða fegurðin er
flókið mál.”
Og mönnum kémur ekki sam-
an í þessu efni frekar en öðr-
um.
Hugsum oss að tveir heimspek-
ingar, jafnlærðir, sökktu sér nið-
ur í að kynna sér fegurð lita og
fegurð mannlíkamans.
Það er áreiðanlegt, að þeir
fengju ekki sömu útkomu. Og
væru þeir sinn af hvorum kyn-
flokki, mundu niðurstöðurnar
verða enn álíkari. Því að hin ó-
líku lífsskilyrði, sem þeir ólust
upp við, hljóta að hafa áhrif á
skoðanir þeirra. Djúpur skiln-
ingur á fegurðinni og ágæti henn
ar hlýtur að bæta hugsunarhátt
manna. En hinsvegar nýtur vel
hugsandi maður og gæddur sæmi
legri þekkingu, fegurðar á fjöl-
breyttari hátt en hinn, sem van-
kunnandi er og illa hugsandi.
Kristur taldi betrun hugarfars-
ins eiga að ganga fyrir öllu
öðru.
Það væri sama sem að búa til
eilíft sólskin, eilífa fegurð, að
eignast gott hugarfar. Vér mun-
um eftir sögunni í Lúk. 10,29,
sögunni um hinn miskunnsama
Samverja. Lögvitringur spurði:
“Hver er minn náungi?” Og
Jesús svaraði með þessari sögu.
Eftir að hafa sagt söguna mælti
hann: “Hver af þessum þrem-
ur (presturinn, Levítinn eða
Samverjinn) álítur þú að hafi
verið náungi særða mannsins,
þess er féll í hendur ræningja?”
1 kverinu, sem eg lærði undir
fermingu, var þetta skilgreint
þannig: ‘.Náungi vor er hver sá
maður, er vér getum auðsýnt
kærleik á einhvern hátt.” Fjöldi
fólks v/rðist engan náunga eiga,
svo kærleikssnauðir eru margir.
Sést það bezt á framkomu þess
hvers í annars garð.
Siðfræðin grípur inn í fagur-
fræðina. Eða réttara sagt: Þær
renna stundum saman í eitt.
Fagurfræðin og fegurðin verð-
ur ekki skilin til hlýtar með
köldum huga og hjarta. Því til-
finningaríkari sem maðurinn
er og kærleiksríkari, þess meiri
fegurð sér hann og finnur.
Það má í þessu sambandi
minna á þjóðsöguna um Axlar-
Björn, sem orðinn var svo vond-
\ur maður, að hann sá ekki sól-
ina. Og sýnir það ekki fagur-
fræðilega tilfinningu á lágu
stigi, er menn halda á lofti því,
sem ljótt er og niðrandi, en
minnast varla á það, sem gott
er í fari og breytni náungans?
Þegar menn ætla að njóta feg-
urðar, mega engin aukaatriði
skyggja á.
Tökum til dæmis að skoðað
sé málverk. Þá má sú hugsun
ekki verða yfirgnæfandi, fyrir
hve mikið fé megi selja það, eða
eftir hvern það sé. Venjulegast
leitast flestir við að sjá meiri
fullkomnun í málverkinu, ef
það er eftir frægan málara. Og
einmitt vegna þess finna menn
þá, eða þykjast finna, meiri feg-
urð í því. En hjá óþektum mál-
ara er leitað að göllunum. Og
með þessari aðferð vaxa þeir
þvílíkum áhorfendum í augum.
Sama máli gegnir um aðrar
listir. Menn eiga að njóta þeirra
sem hlutlausir áheyrendur eða
áhorfendur. Áhrif góðs leikrits,
sem vel er leikið, eiga ekki að
minnka þó að einhverjir leik-
endur séu sem “prívat” menn
ekki áhorfendum að skapi, eða
líf þeirra sé ekki flekklaust.
Menn eiga að gefa sig fegurð
listarinnar á vald, án þess að
Baily-brýrnar draga nafn sitt af manninum, sem fann þær
upp. Þær er hægt að setja saman í skyndi og eru íraustar
og endingargóðar. Ein slík brú sézt hér á myndinni.
gat ekki beinlínis sýnt mismun
hinna tveggja trúarskoðana,
kaþólskunnar og lúterskunnar.
En fyrir augum þess, sem skildi
viðburðinn, sem það sýndi, gat
það haft mikla þýðingu. Það
rifjaði upp þekkingu hans og
safnaði svo að segja öllum geisl-
um hennar saman í einn brenni-
punkt. Það mætti einnig segja,
að málverkið gæfi honum meiri
fyllingu, dýpri skilning, meiri
fegurð. Við að horfa á góða leik-
list bæta menn fegurðarsmekk
sinn mjög. Góð leikrit gefa svo
djúpt innsýn í sálif manna. Þau
sýna lyndiseinkunnir, sorg og
gleði í hámarki, hvernig ill og
goð örlög skapast. Þau sýna inn
^ leyndustu fylgsni mannlegra
hjartna. Þau gera menn glögg-
skyggna og fagurræna (æste-
tiska). En það er einkennilegt
við fegurðarnytjun (ef svo má
að orði komast), að hún verður
að fást fyrirhafnarlítið. Menn
vilja yfirleitt ekki þurfa að vinna
hana vísindalega úr umhveriinu
eða viðburðunum, eða því sem
fyrir augu og eyru ber, heldui
fá hana lagða sér í hendur. Hið
fagurræna hvílir líka yfirleitt á
þeirri staðreynd, að áhorfandinn
verður að vera hlutlaus. Og hann
má ekki láta tilfinningarnar
hlaupa með sig í gönur. Hann
má heldur ekki vera sljór.
Þó að menn í leikhúsi verði
fyrir sterkum áhrifum, mega
þeir ekki öskra, stappa, kalla
fram í eða aðhafast neitt, er
truflunum veldur. Geðbrigðum
sínum verða þeir að halda í
Framh. á 7. bls.
láta óviðkomandi atriði eða
hugsanir trufla sig frá því að
njóta hennar til fulls.
Stundum einangra menn huga
sinn frá fegurinni við það eitt,
er þeir vinna að, eða þurfa að
leysa af hendi.
Til dæmis getur grasafræðing-
ur, er leitar sjaldgæfra jurta, ver
ið svo hugfanginn af þessum
ransóknum, að hann sjái lítið
eða ekkert fagurt við það, sem
umhverfis hann er.
Vér getum hugsað oss skóg-
eiganda, sem hefir hugann að-
eins við það, hve stór trén verði,
hve mikla peninga hann fái fyrir
timbur sitt, án þess að njóta
þeirrar fegurðar og yndis, sem
skógar hafa að bjóða.
Aftur á móti getur annar mað-
ur, sem smekkbetri er, og ekk-
ert tré á, haft mikla nautn at
fegurð skóga hins mikla fésýslu-
manns, er aðeins hugsar um pen-
inga fyrir trjáviðinn
Sami hlutur, sama fegurð,
verkar misjafnlega á menn. Má
segja, að menn líti hlutina frá
þrennskonar sjónarmiðum: Vís-
indalegu, starfrænu og fagur-
fræðilegu eða fagurrænu.
Efnafræðingurinn lætur sig
varða efnasamsetning þess,
saltmagn o. s. frv. Fiskimenn-
irnir líta einkum á það sem
tekjulind og tala aðallega um
aflabrögðin í sambandi við það.
En hinn fagurfræðilega mennt-
aði maður horfir á það sem til-
breytingaríkan fegurðargjafa, er
sýnir ótal myndir. Hann dáist að
því geislum stráðu og lygnu.
Hann hrífst með af krafti þess
og mikilleik. Hann stendur á
ströndinni og teygar fegurð hafs-
ins. Fegurð þess er í hans augum
sem ódáinsveig, sem aldrei þrýt-
ur.
Fagurfræðilegt ástand bygg-
ist á hugsun, vilja og tilfin'ning-
um. Það er öllum þrem aðal-
þáttum sálarlífsins. í þetta hug-
hrifaástand komast menn mis-
jafnlega oft, og misjafnlega
innilega.
Og vanþekkingin er mikill
þröskuldur á vegi fegurðar-
nautnar.
Hugsum oss tvo menn fara
út í guðs græna náttúruna á
fögrum sumardegi. Annar er
þekkingarlaus verkamaður úr
borg, sem naumast þekkir eik
frá birkitré. Hann þekkir varla
hinar algengustu kornmatarteg-
undir, hann þekkir aðeins örfá
blóm. Af fuglum þekkir hann
endur, gæsir, hænsni; af skor-
dýrum aðeins fiðrildi og flug-
ur. —
Hinn maðurinn er ágætur í
dýrafræði og grasafræði. Hann
hefir mörg sumur aukið fróð-
leik sinn með ferðalögum og
athugunum. Á vetrum hefir hann
lesið fræðandi bækur, bæði um
þessi efni og önnur. Þessi mað-
ur nýtur miklu betur fegurðar
þeirrar, er hann sér, heldu en
ófróði maðurinn. Sá lærði þekk-
ir öll blóm og jurtir, allar fugla-
tegundir, sem í landinu eru og
til þess koma. Hann þekkir skor-
dýrin og veit skil á öllu. Hann
er listrænn, fagurrænn. Fyrir
augum þess ófróða rennur allt
saman. Hann skilur ekki hina
einstöku fegurð. Hljómlistin í
loftinu verður fyrir eyrum hans
að undarlegri suðu, þar sem hann
þekkir eða skynjar ekki hinar
einstöku raddir, eða frá hverjum
þær stafa.
Það mætti líkja þessum
tveimur mönnum við aðra tvo
menn, er báðir tækju sér í hönd
eintök af sömu bók. Annar þeirra
læsi aðeins efnisyfirlitið, en hinn
alla bókina.
Hugsum okkur þrjá menn
stadda» úti að næturlagi, þegar
miljónir stjarna tindra á him-
ingeimnum. Sá fyrsti er þekk-
ingarlaus heiðingi. Hann álítur
stjörnurnar dularfullar, lifandi
verur. Annar maðurinn er ó-
fróður nafnkristinn maður, sem
álítur stjörnurnar glugga á
himninum, er guð og englarnir
líti í gegnum, til þess að horfa
á jörðina og íbúa hennar.
Þriðji maðurinn er stjörnu-
fræðingur, er veit að stjörnurn-
ar eru hnettir, eins og jörðin,
er ganga eftir vissum brautum
í himingeimnum, eins og kom-
ist er að orði í þessu sambandi.
Það liggur í augum uppi, að
þessir menn verða fyrir ólíkum
áhrifum. Hræðslan verður að
líkindum til þess að skyggja á
fegurðaráhrifin hjá þeim fyrsta,
og hjá öðrum barnslegt trúnað-
artraust. En sá þriðji skilur
mikilleik tilverunnar og kerfis-
bundið fyrirkomulag hins skap-
aða. Hann fyllist virðingu og
aðdáunar á því, sem hann sér.
Hugur hans styrkist í skilningi
á því, sem er fagurt. Hann hleð-
ur sál sína fagurrænni orku.
Nú snúum vér frá náttúrunni
til listarinnar. Vér erum komin
á málverkasýningu. Þar er eink-
um eitt málverk svo ágætlega
málað, að mesta athyglin beinist
að því. Þetta málverk sýnir
Luther á ríkisþinginu í Worms.
Frammi fyrir því standa þrír
menn. Einn áhorfandinn þekk-
ir tæpast nöfn litanna og hefir
enga hugmynd um hvaða mað-
ur þessi Lúther var, né af hve
örlagaþrungnum heimssögu-
legum viðburði málverk þetta
er. Hann veit ekkert um mun-
inn á kaþólskri trú og Lúthers-
trú. Hinir áhorfendurnir eru
jafn vel að sér í sögu og guð-
fræði. Annar þeirra er ofstækis-
fullur í sinni kaþólsku trú.
Hann hatar Lúther og telur hann
djöfullegan andstæðing, reglu-
legt verkfæri myrkrahöfðingjans.
Hinn er eins æstur fylgismaður
Lúthers og sá kaþólski með sinni
trú.
Hann horfir heillaður á mynd
Lúthers og lítur á hann sem
guðinnblásinn merkisbera sið-
bótarinnar. Hann sér í honum
ímynd réttlætis og sannleika.
Hverjum kemur til hugar, að
þessir þrír menn hafi allir haft
jafnmikla fagurræna (æste-
tiska) nautn, eða gagn, af að
horfa á þetta málverk? Engum.
Þekking og réttur skilningur
á því fagra, er menn sjá, hefir
mikla þýðingu. Þessi mynd af
Lúther á ríkisþinginu í Worms
Business and Professional Cards
Phone 49 469
Radio Service Specialists
ELEGTRONIC
LABS.
H. THORKELSON, Prop.
The most up-to-date Sound
Equlpment System.
130 OSBORNE ST., WINNIPEG
MANITOBA FISHERIES
WINNIPEQ, MAN.
T. Bercovitch, framkv.stl.
Verzla í he'.ldsölu me<5 nýjan og
frosinn fisk.
303 OWENA ST.
Skrifstofuslmi 25 355
Heimasimi 55 463
Blóm stundvíslega afgreidd
TK ROSERY ltd.
StofnaC 1905
427 Portage Ave.
Wlnnipeg.
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. H. Pape, Manaping Dlrector
Wholesale Distributors of
Fresh and Frozen Fish.
311 Chambers St.
Office Phone 36 65l.
Res PhOne 73 917.
Office Phone Res. Phone
88 033 72 409
Dr. L. A. Sigurdson
166 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
S. M. Backman, Sec.
Keystone Fisheries
Limited
404 gcott Block
Wholeeale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
ANDREWS. ANDREWS
THORVALDSON AND
EGGERTSON
LögfrœOinpar
209 Bank of Nova Scotia Bld*.
Portage og Garry St.
Slmi 98 291
EYOLFSON’S DRUG DR. A. V. JOHNSON
PARK RIVER, N.D. Dentist
íslenzkur lyfsali •
Fðlk getur pantað meðul og annað meC pðsti. 6 06 SOMERSET BLDG. Telephone 88 124
Fljðt afgreiðsla. Home Telephone 202 398
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BI.DG,, WPG.
•
Fasteignasalar. Leigja hús. Út-
vega peningalán og eldsábyrgC,
bifreiCaábyrgö, o. s. frv.
Phone 26 821
DRS. H. R. and H. W.
TWEED
Tannlceknar
•
406 TORONTO GEN. TRCSTS
BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smlth St.
PHONE 26 545 WINNIPláÖ
TELEPHONE 96 010
H. J. PALMASON & CO.
Chartered Accountants
1103 McARTHUR BUILDING
WINNIPEG, CANADA
A. S. BARDAL
848 SHERBROOK ST.
Selur Ukkistur og annast um út-
farir. Allur útbúnaCur sfi beztl.
Ennfremur selur hann allskonar
minnlsvarOa og legsteina.
Skrlfstofu talslml 86 607
Helmilis talsími 26 444
Legsleinar
sem skara framúr
Úrvals blfigrýU
og Manitoba marmari
Skrifiö eftir veröskrd
GILLIS QUARRIES, LTD.
1400 SPRUCE ST.
Winnipeg, Man.
DR. ROBERT BLACK
Sérfrœðingur I Augna, Eyrna, nef
' og hálssjúkdðmum
416 MedicaJ Arts Buildlng,
Graham and Kennedy St.
Skrlfstofusími 22 251
Heimasfmi 42 154
DR. A. BLONDAL Dr. S. J. Johannesson
Physidan & Burgeon 602 MEDICAL ARTS BLDG. Slmi 22 296 Heimili: 108 Chataway Slmi 61 023 215 RUBY STREET (Beint suCur af Banning) Talstmi 30 877 • ViBtalstlr.ii 3—5 e. h.
—
Frá vini GUNDRY & PYMORE LTD. British Quality — Fish Netting 60 VICTORIA STREET Phone 98 211 Winnipeg Manaper, T. R. THORVALDBON Your patronage wlll be appreciated