Lögberg - 12.10.1944, Page 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. OKTÓBER, 1944
5
Minni Íslands
Rœða flutt í veislu til heiðurs herra Sveini Björnssyni, forseta
íslands og herra Vilhjálmi Þór, utanrikisráðherra íslands, í Waldorf
Astoria gistihöllinni í New York borg, 27. ágúst 1944.
Eftir Dr. Richard Beck, forseta Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi.
Herra forseti Islands! Herra utanríkisráðherra! Herra sendi-
herra! Góðir íslendingar!
Mikla sæmd tel eg mér að því; herra aðalræðismaður, að
hafa verið boðið að sitja þessa einstæðu og ánægjulegu fagnaðar-
veislu til heiðurs sjálfum forseta ísladns og utanríkisráðherra
þess. Vil eg í byrjun máls míns, í nafni Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi og i eígin nafni þakka þessum ágætu gestum og
mikilhæfu fulltrúum ættþjóðar-------------------------------------
vorrar fyrir síðast, hinar höfðing-
legu og ógleymanlegu viðtökur
heima á íslandi nú í sumar.
Einnig býð eg þá í nafni Þjóð-
ræknisfélagsins hjartanlega vel-
komna vestur um haf og flyt
þeim fagnaðarkveðjur og vel-
farnaðaróskir félags vors. Hafa
þeir báðir sýnt Þjóðrwknisfélag-
inu og Vestur-íslendingum í
heild sinni mikinn og einlægan
vinarhug, forseti íslands með því,
meðal anars, að gerast verndari
félagsins á 25 ára afmæli þess,
og utanríkisráðherrann með
margvíslegu starfi í þágu félags-
ins og vor íslendinga hér í landi.
En þegar vér minnumst þess-
ara virðulegu og ágætu gesta
heiman af ættjörðinni, minnumst
vér jafnhliða sjálfrar hennar,
vorrar sameiginlegu móður, sem
vér erum tengd hinum nánustu
böndum blóðs og erfða. Um það
nána samband manns við ætt-
jörðina sagði eitt skáldið borg-
firzka réttilega:
“Þar sem fyrsta ljósið ljómar,
lyftist brjóstið, tárið skín,
þar fá hugans helgidómar
heildarblæ á gullin sín;
það, sem andans orku hvetur,
oftast verður þangað sótt,
enginn kvistur grænkað getur,
gefi’ ei rótin sprettuþrótt.”
Hin andlega íslenzka gróður-
mold hefir jafnan átt þann
sprettuþrótt í ríkum mæli. Vér
stöndum á gömlum og traustum
merg menningarlega; hin andlega
arfleifð vor, keypt við blóði, svita
og tárum kynslóðanna, er ekki
fúin í rót.
Minningarnar um ættlandið og
ættþjóðina eru altaf ofarlega og
ríkar í huga góðra Islendinga,
ekki síst þeirra, sem dvelja lang-
vistum erlendis og sjá land sitt
og þjóð gegnum sjónargler fjar-
lægðarinnar, er sveipar hvort-
tveggja heilandi ljóma. Og þeim
íslandsbörnum, sem eiga dvalar-
stað erlendis hefir sérstaklega
orðið hugsað oft og heitt til ætt-
landsins og ættþjóðarinnar á
þessu örlagaríka sumri í lífi
hennar.
Vér, vestræn börn íslands,
fögnum af heilum huga yfir því,
að ættþjóð vor, hin íslenzka þjóð,
hefir á ný tekið sæti sitt á bekk
lýðfrjálsra þjóða. Saga hennar og
skerfur sá, sem hún hefir lagt
til heimsmenningarinnar, sýnir
það og sannar, að henni sæmir
slíkur sess. Stórveldi heimsins
og aðrar erlendar þjóðir hafa
einnig drengilega viðurkennt rétt
hennar til óskoraðs sj álfsforræð-
is. Og er vér rennum augum vor-
um yfir farinn feril ættþjóðar
vorraf á liðnum öldum, styrkj-
umst vér í þeirri trú, að hún
muni bera gæfu til að sigrast á
hverjum þeim vandkvæðum, sem
kunna að bíða hennar á ókom-
inni tíð.
Jafnframt því, að vér þökkum
hinum mikilsvirtu fulltrúum ætt
þjóðar vorrar, forseta íslands og
utanríkisráðherra þess, heimsókn
ina og óskum þeim fararheilla
heim í ættjarðarskaut, biðjum
vér þá að flytja ættþjóð vorri
og ættlandi hjartans kveðjur,
með þeim skilaboðum, að oss
brenni enn glatt í hjarta eldur
ræktarseminnar til lands og
þjóðar.
Guð blessi og verndi vort fagra
og tigna ættland á norðurveg-
um og vora hugumkæru ættþjóð!
Vaki allar góðar vættir yfir vel-
ferð hins endurreista íslenzka
lýðveldis!
I
Það bezta sem þér
getið lagt fé í
Þegar þér kaupið Sigurláns skuldabréf, leggið
þér fé í tvent. Þér tryggið sigurinn. Þér tryggið
yðar eigin framtíð.
Sigurláns skuldabréf eru jafn góð peningum, og
hafa auðlindir Canada ríkis að baki sér.
Ef þér einhverntíma í framtíðinni hafið brýna
nauðsyn fyrir reiðufé, notið þá Sigurláns skuldabréf
yðar sem veð gegn bankaláni. Sérhver banki mun
með ánægju þiggja slíka tryggingu og þegar þér
hafið endurgoldið lánsféð, fáið þér skuldabréf yðar
til baka. Sigurlánsbréf er það bezta, sem þér getið
lagt fé yðar í. Haldið fast í þau.
THE
ROYAL BANK
OF CANADA
Lífið í Japan í dag
Grein þessi, sem hér er þýdd
úr tímaritinu World Digest,
er eftir Seisaku Shioni og lýs-
ir lífinu í Japan í dag. Grein-
arh. bregðwr upp mynd af
erfiðleikum þeim, sem Japan-
ar eiga nú við að stríða en þá
telur hann þó smávægilega
samanborið við hormungar
þær, er muni bíða þeirra í
framtíðinni.
F'NDA ÞÓTT eg hafi dvalizt í
" Kína í meira en fimm ár, hefi
eg átt þess kost að fylgjast með
viðhorfunum í Japan. Það á eg
að þakka upplýsingarstarfsemi
bandamanna og leyniþjónustu
Kínverja. Japanska þjóðin verð-
ur að una hinni knöppustu
matvælaskömmtun og öðrum
kröppum kjörum, er styrjöldin
hefir fært henni að höndum.
Eftirlitið er svo strangt og ó-
vægilegt, að það er mál manna,
að jafnvel mannslífin séu
skömmtuð í Japan. Verðlagið er
engan veginn eins hátt og gefið
hefir verið í skyn erlendis, því
að japanska stjórnin hefir fyrir
löngu komið á ströngu verðlags
eftirliti. Þó fer því fjarri, að
tekjur og gjöld manna standist
á, einkum á þetta þó við um
launastéttirnar, en hagur þeirra
er verstur allra stétta í Japan,
sem er raunar saga allra ann-
arra þjóða, er hafa af dýrtíð og
verðbólgu að segja.
Mesta vandamál Japana eins
og nú er komið málum er það,
hversu mjög þá skortir hráefni
og neytendavörur. Stjórnin
hefir leitazt við að ráða nokkuð
fram úr þessum vanda með því
að leggja bann við því, að fram
leiddar væru ónauðsynlegar
vörur vegna þess að framleiðsl-
an í þágu hernaðarins yrði að
ganga fyrir öllu öðru. Japanar
hafa gripið til skömmtunarinn-
ar til þess að reyna að forða
sem mest vandræðum af völd-
um skorts þess, er þeir eiga við
að stríða á ýmsum sviðum.
Skömmtunin var fyrst tekin
upp þar í landi í maímánuði ár-
ið 1938, þegar olíuskömmtun
var á komið. Fyrstu neyfenda-
vörur, er settar voru á skömmt-
unarlista, voru sykur og eld-
spýtur, en skömtun á þeim
var fyrst tekin upp í júnímán-
uði árið 1940. Eftir það hefir
verið tekin upp skömmtun á öil-
um daglegum nauðþurftum
Japana.
Matvælum er dreift um í Jap-
an mánaðarlega eða á tíu daga
fresti. Sérstakir fulltrúar lög-
reglunnar hafa dreifingu þeirra
á hendi og miðlar hver þeirra
tíu fjölskyldum mat. Neytend-
urnir kaupa matvörur eftir að
hafa framvísað skömmtunar-
seðlum. En matvara er einnig
keypt á svörtum markaði. Verð
lagið á vörum þeim, sem seldar
er.u á svörtum markaði, er svo
hátt, að firnum sætir, enda er
framboð þeirra mjög takmark-
að.
IIRISGRJÓNA skammtur hvers
manns í Japan er lýgilega
lítill, og þó eru hrísgrjón helzta
fæðutegund Japana. Þetta hefir
orðið til þess, að stjórnarvöldin
í Japan krefjast þess, að mat-
vælaframleiðslan sé aukin svo
sem frekast megi í Japan og
hinum hernumdu héruðum
Kína. Matarskammtur sá, sem
ætlaður er hverjum einstaklingi
í Japan, er þrisvar sinnum minni
en talið er lágmark. Reynt er að
bæta úr sárasta skortinum með
því að neyta kartaflna og ann-
ara slíkra vara. Þetta skýrir og
þau tilmæli japönsku stjórnarinn
ar að auka skyldi kartöflufram-
leiðsluna eftir því sem auðið
væri. Þeir, sem borða utan heim-
ilis, verða að fá sérstaka seðla
hjá viðkomandi yfirvöldum.
Þeir einir, sem hafa slíka seðla,
fá mat keyptan í veitingahús-
um. Það er algengt í Japan, að
gestirnir hafi hrísgrjón með sér,
þégar þeir koma í heimsóknir
til vina sinna eða venzlafólks.
Jafnvel bændurnir búa við fæðu
skort vegna þess, að stjórnin
kaupir alla framleiðslu þeirra á
lögákveðnu verði.
Uppskeruskorturinn í Kóreu
og skortur á skipum til þess að
flytja hrísgrjónabirgðir þær,
sem framleiddar hafa verið í
héruðum þeim í Suðaustur-
Asíu, sem Japanir hafa her-
numið, hefir aukið matarskort-
inn í Japan að miklum mun.
Sykur, salt og aðrar nýlendu-
vörur, kexi, kökum, og víni mán
aðarlega. Og skorturinn á vörum
þessum vex sífellt eftir því, sem
fram líða stundir.
Fjölskylda, er telur fleiri en
tíu meðlimi, fær aðeins tíu eld-
spýtustokka mánaðarlega. Fjöl-
skyldur, sem telja sex meðlimi,
fá hins vegar sex eldstokka. En
í þessu sambandi ber þess að
geta, að þær fjölskyldur, sem
télja fleiri en tíu meðlimi, fá sér
staka stokka, er hafa hver um
sig að geyma tvö hundruð og
þrjátíu eldspítur. Hinar verða
að sætta sig við hina venjulegu
stokka, en þeir hafa hver um
sig aðeins sjötíu eldspítur að
geyma. Þær fjölskyldur, sem
telja fimm meðlimi. fá fimm
stokka, en þær, sem telja fjóra
sætta sig við tvo. Það gefur því
að skilja, að þeir, sem reykja
í Japan, verða að spara eldspýt-
urnar við sig. Sérhver maður
fær tvö sápustykki mánaðar-
lega, en þau hrökkva vart til
nauðáynlegustu þvotta.
SUMAR vörur eru aðeins skamt
aðar örsjaldan vegna þess, að
það er viðburður, að þær séu
fáanlegar. Meðal þeirra má nefna
bjór, sódavatn, pappír og egg.
Hver maður fær tvö egg á mán-
uði, þegar bezt lætur, og oft líða
svo tveir eða þrír mánuðir, að
þau séu alls ófáanleg. Það er
ekki unnt að bæta úr eggja-
skortinum með því að auka
hænsnaræktina, því að hænsna-
fóður er mjög af skornum"
skammti í Japan. Það, sem áður
var talið hænsnafóður, er nú
notað* til manneldis. Ríkisstjórn-
in hefir gert sérstakar ráðstaf-
anir til þess að auka kanínurækt
til þess að bæta nokkuð úr sár-
asta kjötskortinum.
Jafnvel fiskur, sem er önnur
mesta neyzluvara Japana, er
skammtaður og það sparlega.
Fjölmargir fiskibátar hafa ver-
ið gerðir að fallbyssubátum, og
auk þess vantar tilfinnanlega
fiskimenn svo að segja í öllum
hafnarborgum og þorpum Jap-
ana.
Framleiðsla grænmetis hefir
minnkað að miklum mun, þar
sém tekið er að rækta hrísgrjón
í flestum þeim görðum, þar sem
það var ræktað fyrrum. Garð-
yrkjumönnum í Japan hefir ver-
ið fyrir lagt að rækta grænmeti
í stað blóma. Húsmæður verða
að bíða langan tíma eftir af-
greiðslu í búðum dag hvern.
SKÖMMTUN á fötum hófst
í febrúar árið 1942. Sér-
hverjum manni, sem býr í borg-
um, eru látnir hundrað fata
skömmtunarseðlar í té ár hvert,
en þeir, sem búa í bæjum eða
sveitum, verða að sætta sig við
áttatíu. Það liggur í augum
uppi, að fataskorturinn sé til-
finnanlegur, þegar að því er
gætt, að árið 1943 varð að láta
sextíu og þrjá skömmtunar-
seðla af hendi fyrir hvern al-
fatnað, fimmtíu fyrir yfirfrakka,
fjörutíu og fimm fyrir kven-
kjól, fimmtán fyrir skyrtu, sex-
táin fyrir sumamærföt, þrjá fyr-
ir sokka, þrjá fyrir handklæði
og tvo fyrir vasaklút. Flest föt,
sem fást í Japan, eru gerð úr
gervibaðmull, þar sem baðmull
er mjög notuð í hernaðarþágu.
En föt úr gervibaðmull þola
vart tvo þvotta. Fólk í Japan
ber skó gerða úr svínaskinni eða
fiskroðum, þar sem leður er þar
ófáanlegt. Þessi skófatnaður
eyðileggst, ef hann blotnar, en
það kemur sér illa fyrir Japana,
því að það er mjög votviðra-
samt þar í landi.
Matarskorturinn er þegar orð-
inn mjög tilfinnanlegur fyrir
Japana, en þó munu þeir erfið-
leikar enn aukast að miklum
mun, þegar tekur að sverfa enn
fastar að þjóðinni af völdum
styrjaldarinnar. Það gefur að
skilja, hver muni verða hlutur
Japana, þegar bandamenn taka
að gera harðfengilegar loftárás-
ir á iðnaðarborgir þeirra og lama
framleiðslu þeirra og samgöng-
ur. Þá mun hungurvofan fyrir-
sjáanlega berja að hvers manns
dyrum, og erfiðleikar þeir, sem
japanska þjóðin á nú við að
stríða, eru aðeins smávægileg
óþægindi hjá þeim hörmung-
um, sem þá munu bíða hennar.
Sigurlaug Einarson
In memoriam
Þegar minst er þessarar ágætis
konu, koma manni til hugar hin
gullfallegu ljóð Bjarna Thorarin-
sen eftir Guðrúnu Stephensen,
konu Magnúsar Stephensens kon
ferenzráðs. Enginn vafi er á því,
að Guðrún var mæt kona, sem
stóð vel í stöðu sinni, með fyrir-
hyggju og góðsemi í garð allra,
sem urðu á vegi hennar.
Þessa kosti átti Sigurlaug í rík-
um mæli.
Bjarni kveður á þessa leið:
“Þá eik í stormi hrynar háa,
hamra því beltin skýra frá.
en þegar fjólan fellur bláa,
fallið það enginn heyra má,
en ilmur horfinn innir fyrst,
urtabygðin hvers hefir mist.”
í erindi þessu felast tvær
myndir, og fagrar báðar. Það er
talað um fráfall voldugra þjoð-
arhöfðingja; en hvort það er mik-
ið saknaðarefni öllum, sem heyra
þess getið, er nokkuð óvíst; marg
ur lítur girndaraugum sessinn
þann, sem auður er.
Öðru máli er að gegna með
um aldurtila litlu, íslenzku fjól-
unnar. Hún er ekki há í lofti, og
lætur ekki mikið yfir sér, en
hún er prýði meðal jurtanna;
hún breiðir út sín fíngerðu og
litfríðu blómstur móti vermandi
geislum morgunsólarinnar, um
hina hraðskreiðu sumartíð. Hún
gefur frá sér góðilm, sem er
gleði mönnum og málleysingj-
um. Þannig lifir þessi prýðilega
jurt lífi sínu til daganna enda;
þá leggur hún að sér blöðin, og
hallar sér hljóðlega í skaut al-
föður náttúrunnar, og hvílist að
loknu starfi. Söknuður ríkir um-
hverfis: “Ilmur horfinn innir
fyrst. Urtabygðin hvers hefir
mist.”
Margt er sameiginlegt með
lífi jurta og manna. Páll postuli
talar um kristna menn sem “Góð-
ilm Krists fyrir Guði.”
Margt var það I lífi Sigur-
laugar, sem minnir á lif fjólunn-
ar.
Við söknum hinnar yfirlætis-
lausu góðsemi hennar. röggsemi
og gagnsemi. Ósjálfrátt svipumst
við eftir henni á heimilinu þar
sem hún varði kröftum sínum í
langa tíð.
Þegar komið er heim á heimili
þeirra hjóna, Jóhannesar og Sig-
urlaugar Einarson, verður fyrir
manni höfðingjasetur
Útihús eru stór og rammgerð;
íveruhús er mikið, tvílyft með
loftsvölum. I dyrunum mætir
manni óþvinguð, yfirlætislaus
velvild: “Þar gestrisnin á guða-
stóli situir”. Alveg sérstök á-
stundun á því, að láta öllum
líða sem bezt er bera að garði,
og greiður beini greiddur öllum;
enda leggur margur þangað leið
sína.
Nú er hún horfin sjónum hús-
móðir þessa myndar heimilis.
“En ilmur horfin innir fyrst,
urtabygðin hvers hefir mist.”
Sigurlaug varð að dvelja fjærri
heimili sínu síðustu árin, vegna
blindu, sem á hana féll.
Stuttu fyrir andlát sitt, var Sig-
urlaug eitt sinn stödd á heimili
sínu; var gleðiríkt að fá að sjá
hana þar; þar hafði hún skipað
heiðurssæti um langa tíð. Okk-
ur fanst hún vera drotning ný-
komin úr langri ferð. Þetta var
í síðasta sinn, sem hún leit heim-
ilið sitt.
Glaðlyndi sínu hélt Sigurlaug
fram á það síðasta, þrátt fyrir
ýmsa lífsreynslu. Hún var ræðin
og skilmerkileg í framsetningu.
Gaman var að tala við hana;
kom þá margt upp fornt og nýtt.
Minti hún einatt á konur, sem
voru taldar mjög fyrir öðrum í
fæðingarsveit minni, Mývatns-
sveit í Þingeyjarsýslu.
Heimili Sigurlaugar var kirkju
staður, heima og hér; tel eg það
ástæðuna fyrir hinum óþreyt-
andi áhuga hennar fyrir velferð
kirkjunnar hennar, kirkju Lög-
bergssafnaðar, sem var hennar
andlega heimili. Söngrödd hafði
hún mikla, og var lagviss; mun
hún hfa æft það frá bernsku.
Marga sálma kunni hún utan-
bókar, gat því sungið iðulega hik-
laust við guðsþjónustu athafnir.
Nú er sætið hennar tómt og
yfirgefið í kirkjunni, þar sem
hún sat messudag hvern við hlið
manns síns og barna, alvarleg
og virðuleg.
Þegar æfisumri Sigurlaugar
var lokið, hallaði hún sér að
síðustu kyrlát og róleg að brjósti
hins dýrðlega höfundar allrar
miskunnar og frelsara mannanna
og fól sig og ■ sína hans náðar-
faðmi. Mér er það kunnugt, að
þannig kvaddi hún hvern einn
dag.
Helgi G. Thordarsen biskup,
lætur þess getið, að það sé æðsta
ákvörðun lífsins, að maðurinn
nái friði við Guð, og að “Alt vort
líf á að votta um það guðdóm-
lega, sem í oss býr, sem gerir oss
hæfilega til að lifa, ekki einungis
fyrir þennan sýnilega heim, held-
ur og hinn ósýnilega.”
Það tel eg engum vafa undir-
orpið, að á þennan hátt skildi
Sigurlaug lífsköllun sína, og
rækti hana með vandvirkni og
röggsemi til æviloka.
Nú er lokið samvistum að
sinni. Það er mikið gleðiefni að
vita, að nú er hún búin að öðl-
ast sjónina aftur, og aðra hæfi-
leika, sem voru sérkenni henn-
ar.
“Samur er geislinn, þó glerið
brotni,'
Ljós er ljós, þó lampar springi.”
S. S. C.
John Barrymore leikari var i
San Francisco þegar jarðskjálft-
inn mikli var þar. Hann lá í
rúmi sínu, en þeyttist fram úr
því, valt nokkrar veltur á gólfinu
út í horn. Loks komst hann á
fætur, stulaðist að baðkerinu og
lá þar í skorðum allan daginn.
Daginn eftir fór hann út. Her-
maður með sting á byssunni
þreif til hans og skipaði honum
að bera burt hruninn múrstein
í tvo daga. Þegar Barrymore var
að segja frá þessu æfintýri sínu
í Lambs Club í New York, varð
leikritaskáldinu A u g u s tu s
Thomas þetta að orði:
“Þetta er stórmerkilegt. Jörð-
in varð að hrista sig til þess að
John fengist til þess að fá sér
bað, og Bandaríkjaherinn varð
að skerast í leikinn til þess að
hann fengist til þess að vinna
ærlegt handtak.”
* * *
Læknir, húsameistari og
stjórnmála maður sátu og voru
að þrefa um það hvers staða væri
elzt í veröldinni. Læknirinn
sagði:
“Eva var gerð úr rifi Adams.
Það var læknisverk.”
“Getur verið,” sagði húsa-
meistarinffn “En áður en það
skeði hafði jörðin verið sköpuð
úr glundroða. Það var skipulag.
“En einhver hefir þá orðið til
þess að valda glundroðanum,”
sagði stjórnmálamaðurinn.