Lögberg - 22.04.1948, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 22. APRÍL, 1948
Sigfús Jónsson:
Ferðasögubrot
*
Þar skal þá fyrst koma máli1
okkar, að lengi höfðum við látið
okkur dreyma um ferðalag til
Suðurlands, en nú skyldi sá
draumur verða vökudraumur.
Þess er rétt að geta, áður en
lengra er farið, að þessir “við”
erum fjórir Akureyringar: Ed-
vard Sigurgeirsson, Sigfús Jóns-
son, Stefán Sigurðsson og Lárus
Eggertsson.
Og 9. ágúst á því herrans ári,
sem nú er að líða, lögðum við af
stað. Við höfðum kappkostað að
útbúa ókkur með allan fararreiða
til útilegu, og var því all-þröngt
í bifreiðinni strax í upphafi, en
þó þrengra, er Lárus bættist í
hópinn í Reykjavík, en þangað
var hann kominn á undan okkur.
Ekki skal dvalið frekar við
ferðalagið til Reykjavíkur, sú
leið er svo fjölfarin og alþekkt.
Og ekki ætlum við heldur að gera
dvöl okkar í Reykjavík að um-
talsefni. — Nei, við ökum undir
heiðum himni og skínandi sól
austur yfir Hellisheiði.
Þess má geta nú þegar, að veðr
ið var hið ákjósanlegasta ferðina
á enda. í þetta sinn lét veðrið
ekki á sér sannast þá miður vin-
gjarnlegu kenningu, að það líkist
um hverfulleik kvenfólkinu og
stríðsgæfunni. Okkur reyndist
það glaður og ósýtinn ferðafé-
lagi. —
En nú erum við í Hveragerði.
Hér er það, sem listamenn okkar
og skáld, og reyndar stjórnmála-
menn líka, reyna að halda á sér
hita um hásumarið. Hér er það,
sem kunnáttumenn með aðstoð
jarðhitans breyta íslenzku
“gerði“ í aldingarð.
Hér finnst okkur, að samtíðin
sé þó að leggja einn stein í þá
undirstöðu, sem framtíð ís-
lenzkra byggða verður að hvíla
r *
a. —
Hér hittum við mann einn
skeggjaðan mjög, og kom okkur
sá kunnuglega fyrir sjónir. Enda
fór svo, að við kenndum þar
gamlan kunningja og góðan,
Lárus Rist, leikfimikennara, sem
nú er sundlaugarstjóri í Hvera-
gerði.
Við ókum áfram austur blóm-
legar sveitir. Nöfnin þekkjum
við: Ölfus, Flóa, Holt, Rangár-
velli og Landleyjar. Við lítum í
fyrsta sinn gamla og góða kunn-
ingja af myndum og frásögnum:
Gljúfrabúa, Seljalandsfoss og
Skógafoss. Allir eru þeir þekktir
úr söngvum og kvæðum.
, Fagurt er undir Eyjafjöllum,
sveitin sérkenileg og svipbrigða-
rík. — í fjarska á aðra hönd er
hafið og Vestihannaeyjar, en
jöklarnir tveir á hina, með
hamrahlíðum og hengiflugum.
Uppi undir grasi grónni hlíðinni
með hamrabeltunum, stendur
röð af bæjum. Háværir lækir
lyfta sér í fossum fram af kletta-
brúnunum, en læðast svo lát-
laust og hljóðlega fram hjá bæj-
um um tún og engjar á leið sinni
til lokadægurs.
En Eyfellingar hafa ekki látið
sér nægja að hlusta á lækjar-
niðinn, því að nú veitir orka
lækjanna velflestum bæjum þar
ljós og hita. Veður var gott eins
og endranær, og urðum við því
eigi varir hinna víðspurðu svipti
vinda, sem eiga það til að kippa
heyböggum neðan af engjunum
upp á hamrabrúnir og þeyta
fullorðnum karlmönnum í loft
upp. Vig fylgdum því jörðinni
austur með Fjöllunum.
í Vík í Mýrdal höfðum við all-
langa viðdvöl. Olli því bilun á
bifreiðinni. En vel er varið nokkr
uih klukkustundum í Vík.
Kauphúnið á sem kunnugt er
við algert hafnleysi að búa. —
Hér örlar ekki aldan á steini,
heldur ólmast. Hún líður ekki á-
fram, heldur fer hún hamförum
með ofurafl höfuðskepnanna í
fanginu. öskri brimsins verður
til einskis jafnað nema sjálfs sín.
Mörgum bátnum hefir það bú-
ið þau örlög, að brotna í spón, og
mörgum manni aldurtila.
En tímarnir hafa breytzt og hér
til batnaðar. Ægir hefir að vísu
ekkert skipt um skap. Ennþá þyl
ur hann sinn dauðasöng við
sanda og kletta Víkurkaupstað-
arins, en nú lætur sá söngur
öðruvísi í eyrum Víkverja en áð
ur fyrr. Sjósókn er mikið til úr
sögunni. Allar vörur að og frá
kauptúninu eru nú fluttar á bif-
reiðum.
Við skoðuðum staðinn lengi
dags. En ekki lét brimið á sér
bæra. Reynisdrangar eru alltaf
eins, þar sem þeir standa eins og
verðir framan við björgin, lítið
eitt úti í sjónum. Þarna morar
allt af fugli, bæði á sjó og landi.
Senn er dvölin í vík á enda. —
Við höldum austur Mýrdalssand.
Að baki okkar liggur Múlakvísl.
Hún er regluleg jökulham-
hleypa. En nú er hún brúuð, og
er því ekki lengur þrándur í götu
ferðamanna.
Framundan blasir við Hafurs-
ey, há og myndarleg, og í fjarska
sést blika á öræfajökul.
Laust eftir miðnætti náðum
við að Kálfafelli í Fljótshverfi,
og gistum við þar.
Hér verða með nokkrum hætti
þáttaskipti í ferðalaginu. Hingað
hefir bifreiðin og okkar ágæti
bifreiðastjóri skilað okkur, þó að
misjafn hafi vegurinn verið.
En nú verður ekki ekið lengra
í vagni. Nú taka skaftfellsku
hestarnir okkur á bakið, og
skaftfellskir fylgdarmenn vísa
okkur veginn yfir jökla, vötn og
sanda byggðarlagsins.
Akvegir lengjast og bifreiðum
fjölgar, en seint munu þær leggja
leið sína um skaftfellsku sveit
irnar austan Fljótshverfis.
Hér mun íslenzki hesturinn
enn um stund halda ríki sínu, og
reynast enn sem fyrr hlutverki
sínu vaxinn. Er það ekki einmitt
þetta, sem fullkomnar ferðalag
um Austur-Skaftafellssýslu?
Það mundi skorta á ferða-
gleðina um þessar slóðir, ef hest-
urinn væri ekki með. Þó að land
ið væri hið sama.
Litlu, íslenzku hestamir okkar
eiga svo vel heima í þessari
hrikalegu náttúru-umgerð. Þeir
auka á þá tilfinnnigu, sem mest
gerir vart við sig, þegar farið er
um þessar slóðir: hve við erum
smáir, máttvana og öryggislaus-
ir í þessu hrikalega umhverfi
eyðisanda, jökulvatna og snæ-
krýndra háfjalla.
Og nú flytja þeir okkur austur
Skeiðarársand. Hinn þjóðkunni
ferðagarpur, Hannes á Núpsstað
er í fylgd með okkur.
Fórum við nú austur leirurnar
og tókum stefnu fyrir hamra-
gnúp, sem er geysimikið fjall,
með gríðarháu óg snarbröttu
hengiflugi á þrjá vegu. Skagar
hann langt fram á flatneskjuna.
Og mikilúðlegur mun hamra-
gnúpurinn hafa verið í augum
Brennu-Flosa, er hann eftir Njáls
brennu sá hann í draumi sínum
opnast og Járngrím ganga út úr
honum og nefna nöfn margra
vina og fylgismanna Flosa, er
seinna voru allir vegnir.
Núpsvötn voru góð yfirferðar,
enda kvað Hannes þau sjaldan
eða aldrei hafa verið svo vatns-
lítil sem í sumar. Um það bil á
miðjum sandinum kom Stefán
bróðir Odds í Skaftafelli á móti
okkur, og flutti hapn okkur aust
ur yfir sandinn, en Hannes hélt
til baka. Hópur ferðamanna kom
með Stefáni að austan, og var
Stefán Þorvaldsson, hinn víð-
kunni ferðamaður og póstur,
fylgdarmaður. Hann er nú hátt
á áttræðisaldri, og kvaðst nú
vera hættur að fylgja öðrum, en
í þess stað yrði að fylgja sér. En
þó mun Stefán karl ennþá fær
um vötn og sanda sýslu sinnar,
og svo mun, meðan hann getur
óstuddur á hesti setið.
Ferðin gekk greiðlega austur
sandinn, enda voru engin “ný-
vetni” til farartálma, en nývetni
kalla Skaftfellinga kvíslar, sem
skyndilega kunna að brjótast
undan jöklinum.
Fórum við yfir Skeiðará á
jökli. Við hugðum að tjalda í
Bæjarstaðaskógi um nóttina, og
gerðum það, en . hélt heim að
Skaftafelli með hestana. Ætlaði
hann að sækja okkur daginn eftir
Það eru stórfengleg viðbrigði
og óvænt, eftir að hafa farið um
eyðisand mikinn hluta dags með
fram jökulrótum og loks yfir jök
ul, að koma allt í einu í ilmandi
skóglendi einn stórvaxnasta
skóg landsins. Slík stakkaskipti
náttúrunnar eru mikilfengleg og
hrífandi, og Öræfin eru auðug
að þessum og þvílíkum andstæð-
um sem ógna og heilla hug
ferðamannsins samtímis. — Dvöl
okkar í skóginum var líkust því,
sem lýst er í æfintýrum:
Tjald okkar skýlt í grænum
skógi: örstutt í skriðjökla á tvo
vegu; beljandi jökulár og svartir
sandar; næstum sjóðandi heitar
uppsprettulindir, og að baki hæð
ir og öldur undir hvolfþaki jökl-
anna.
Um kvöldið fórum við að Hita
læk. Hitalækur sprettur upp við
rætur Jökulfells. Er hann um 70
gr. heitur við upptök sín. En
skömmu neðar er dálítill foss, og
er gott að taka sér þar steypibað,
enda notuðum við tækifærið til
þess að þvo af okkur ferðarykið.
Rökuðum við okkur og snyrtum
um miðnæturleytið í tunglsljósi
og var það harla æfintýralegt. —
Nóttin var unaðsleg, og mun
verða okkur minnisstæð.
Bæjarstaðaskógur er stórvax-
inn, en ekki víðáttumikill ,og
heldur virðist hann eiga erfitt
með að færa út kvíamar sökum
uppblásturs. Þó er hann vel girt
ur og vel hirtur.
Morguninn eftir vöknuðum
við snemma við dunur og dynki
í skriðjöklinum fyrir botni Mors
árdals. Fellur jökullinn þar fram
af háum hömrum og molast mjöl
inu smærra, er niður komur.
Seinna um daginn kom Stefán
í Skaftafelli. Lét hann okkur
hafa hestana, en sjáflur þurfti
hann á móti fðlki vestur á Sand.
Riðum við nú þvert yfir Mors-
árdal, og skáhalt upp á Skafta-
fellsheiði. Er hún mjög skógi
vaxin neðan til, en er hærra
kemur, hverfur skógurinn um
um stund. En er aftur fer að
halla undan fæti, bólar á honum
á ný, og sjáum við þá fljótt bæina
í Skaftafelli. Þeir eru þrír og
heita Hæðir, Sel og Belti.
En áður en heim að bænum
kom, fældist hryssa sú, er koffort
in voru á með dóti okkar í. Var
það í grófarskorningi nokkrum
blautum. Þaut merin langt út í
mýri, sleit af sér allar gjarðir og
þeytti hafurtaskinu í allar áttir.
Leit þetta all-ískyggilega út um
tíma, en fór þó betur en á horfð-
ist, þar eð ekkert skemmdist.
Einn dag dvöldum við um
kyrrt í Skaftafelli. En það var
allt of stutt viðdvöl, því að margt
er þar að sjsá og skoða.
Skal þá fyrst minnst á útsýnið
frá Skaftafelli, sem mun eitt hið
fegursta, er getur að líta á landi
hér. Hafrafell blasir við umlukt
af Skaftárjökli og Svínafells-
jökli. Efst í því er Hrútsfell,
hrikaleg gnípa, en neðar eru
drangar tveir, sem heita Fremri-
menn og Efrimenn.
Einnig má líta Kristínartinda
og Skarðstinda; allt eru þetta
stórfengleg fjöll, en skipa þó ó-
æðra öndvegi í þessum fjallasal,
því að sjálfur skipar öræfajök-
ull með Hvannadalshnjúk á herð
unum hásætið, þar sem hann ber
við bláloft yfir jökulfannir.
Ekki höfðum við tíma til að
ganga á Hvannadalshnjúk, enda
rak á hann þokuslæðing öðru
hverju, og svo er oftast nær. En
við gengum á Kristínartinda, og
er þaðan víðsýnt.
Saga ein er tengd við Kristínar
tinda. Jökulhlaup herjaði Öræf-
in, og er sagt, að allir Öræfingar
ar hafi farizt í hlaupinu, nema
kona ein er Kristín hét, sem kleif
á tindana, er nú bera nafn henn-
ar. —
Er á daginn leið, hreinsaði Ör-
æfajökull sig öðru hvoru, og
höfðum við af Kristínartindum
bezta útsýni til hans, og var það
notað vel til að taka myndir.
Á leiðinni niður gengum við
á eystri brún Morsárdals, og sást
þá greinilega, hvernig skriðjök-
ullinn steyptist fram af hömrun-
um í botni dalsins.
Bæjargilið í Skaftafelli er hið
fegursta og fullt af listaverkum
frá náttúrunnar höndum. Það
teygir sig niður að aurum Skeið
arár. Neðst í því er dálítið lón,
umgirt af skógarhríslum og und-
urfagurt. Þarna í hvamminum
er stærsta hrísla í Öræfum. Ofor
í gilinu eru einnig smáhvammar.
Þar eru einnig fossar, Hundafoss
og Svartifoss. Svartifoss og um-
hverfi hans er að mörgu leyti
furðuverk. Gengt er undir foss-
inn, því að bergbrúnin skagar
fram og steypir af sér. Umgerð
fossins er mynduð úr reglulega
löguðu stuðlabergi, dökku að lit.
Um kvöldið var sérstaklega
fagurt sólarlag bak við Jökulfell,
og var öræfajökull tandurhreinn
og bjartur undir nóttina.
Öræfasveitin er einangraðasta
sveitin á landinu. Enginn kostur
hefir það verið talinn, heldur hið
gagnstæða. En fátt er svo með
öllu illt, að ekki fylgi nokkuð
gott. öræfingum hefir einangrun
in kennt samhjálp og samstarf.
Hjá þeim mun ennþá lifa margt
gamalt og gott, sem er að verða
þjóðsaga ein meðal annarra
landsmanna.
Þeir hafa þó engan afdalabrag
á sér. Þvert á móti. Þeir eru al-
veg eins og aðrir Islendingar. I
framförum og myndarskap munu
þeir engir eftirbátar annarra
bænda, eftir því sem allar að-
stæður leyfa þeim. Hin stutta
dvöl okkar gaf okkur því miður
ekki tækifæri til að kynnast ör-
æfunum eða íbúufíí þeirra að
neinu ráði. En það langt sem sú
kynning náði, var hún okkur hin
ánægjulegasta. Endurminningin
um hina sérkennilegu og fögru
sveit mun verða okkur hvöt til
þess að heimsækja hana svo
svo fljótt aftur, sem okkur er
unnt. Með þessum hug kveðjum
við öræfin og íbúa þeirra.
Stígum við nú á bak hestum
og ríðum til baka að Kálfafelli.
Þar hittum við aftur bifreiða-
stjóra okkar, sem hafði verið í
heyskap og þrifizt vel. Töldum
við að hann hefði lagt á sig í fjar
veru okkar.
Nú erum við komnir í bifreið-
ina og hratt er ekið. Þó gefum
við okkur tíma til að athuga Síð-
una og það því fremur, sem við
höfðum farið um hana í myrkri
á austurleið.
Má þar af mörgu nefna Dverg
hamra, Foss á Síðu, Kirkjugólfið
fræga, Systrastapa o. m. fl., að
ógleymdu Eldhrauninu mikla og
sögufræga, sem vegurinn liggur
um.
. Hugurinn hvarflar aftur í tím-
ann. Hver okkar sér sína mynd
á skuggatjaldi fortíðarinnar, og
oflangt yrði að lýsa þeim hér.
En eitt dettur okkur sameigin-
í hug: Prófasturinn á Prests-
bakka, sér Jón Steingrímsson. —
Hér barðist hann ásamt samtíð
sinni, við eldinn, hraunflóðið,
hungrið og vonleysið — og sigr-
aði. —
Við komum að Múlakoti um
kvöldið. Höfðum við ráðgert að
fara þaðan inn á Þórsmörk, en
hestar reyndust ófáanlegir sök-
um heyjanna.
Við fórum inn að Bleikár-
gljúfri og skoðuðum þetta merki
lega náttúrufyrirbrigði og sjald-
gæfa á margan hátt.
Þar sem ekkert varð af Þórs-
merkurferðinni í þetta sinn, sem
áður segir, ákváðum við að litast
Fræðafélagið “The
for the Advancement of Scandi-
navian Study” heldur ársfund
sinn á ríkisháskólanum í Norð-
ur Dakota — University of
North Dakota — í Grand Forks,
N.-Dak., föstudaginn 30. apríl
og laugardaginn 1. maí. Undir-
búningsnefndina skipa þrír kenn
arar háskólans, og er dr. Richard
Beck, fyrrv. forseti félagsins,
formaður hennar.
Fundarstörf hefjast eftir há-
degið á fstudaginn með því, að
forseti háskólans, dr. John C.
West, býður fundarmenn og
gesti velkomna. Síðan flytja
ýmsir háskólakennarar erindi
um norræn efni, meðal annars
flytur dr. Beck erindi um Grím
skáld Thomsen. Á föstudags-
kvöldið verður hin árlega veizla
í sambandi við ársfundinn hald-
in á Ryan Hotel. Fer þar fram
söngur og ræðuhöld, en aðalat-
riðið á skemmtiskránni verður
kvikmynd í litum af Norður-
löndum.
Fundarstörf halda áfram fyr-
ir hádegið á laugardaginn og
fara þá fram kosningar embættis
manna: nokkur erindi verða
um í hinni sögufrægu Fljótshlíð,
en halda sísðan til Þjórsárdals.
Sum nöfn segja okkur langa
sögu. Fljótshlíð er eitt þeirra. —
Það ségir okkur kafla úr sögu
íslands. Einmitt þann kaflann,
sem bezt hefir lýst ást íslend-
inga á landi sínu. Hér lifði og
starfaði Gunnar á Hlíðarenda.
Hér sneri hann aftur, því að
“fögur er hlíðin”. Hér féll hann
fyrir féndum sínum, því að
“Gunnar vildi heldur bíða hel,
en horfinn vera fósturjarðar
ströndum”. Hér fæddist skáldið
Þorsteinn Erlingsson. Munu fáir
hafa slegið fegurri og hreinni
strengi í skáldhörpu sinni en
hann. Það er eins og skyldleiki
sé með skáldskap Þorsteins og
lífi Gunnars á Hlíðarenda, og
sjálfsagt hefir Þorsteinn átt
Fljótshlíð mikið að þakka, og við
eigum það öll, þó að nú sé lítið
sem minnir á foma frægð, nema
hvað Fljótshlíð er fögur sem
fyrr, og fer ekki hjá því, að við
réttum úr okkur á þessum stöðv-
um og fögnum því að vera íslend
ingar, því að “það er sem holtin
sjálf hleypi í mann þrótt, þar
sem hreystiraun einhver var
drýgð”.
Við erum staddir á Stöng í
Þjórsárdal. Bæjarrústirnar hafa
verið grafnar upp, og nú keppast
fræðimenn við að skýra og skálda
um þessar leifar liðinna tíma. —
Allt er gott um það að segja.
En þessar rústir minna okkur
á aðra sögu — sögu, sem er að
gerast þann dag í dag. — Eyðing
einnig flutt. Eru allir, sem áhuga
hafa fyrir norrænum málum og
menningu, boðnir og velkomnir
á fundina, og einnig heimil þátt-
taka í veizlunni á föstudags-
kvöldið.
Félagið hefir, eins og nafnið
bendir til, það markmið, að
vinna að varðveizlu og eflingu
norrænna meennta og menning-
arerfða í Vesturheimi, og skipta
félagar þess víðsvegar í Banda-
ríkjunum og annarsstaðar nokk-
urum hundruðum. Núverandi
forseti þess er prófessor E.
Gustav Johnson, North Park
College, Chicago, góður Islands
vinur, sem sótti Alþingishátíð-
ina 1930; varaforseti er Dean J.
Jorgen Thompson, St. Olaf
College, Northfield, Minnesota,
um langt skeið forseti norsku-
deildar skólans; ritari og gjald-
keri er prófessor Joseph Alexis,
University of Nebraska, sem hóf
þar kennslu í íslenzku nútíðar-
máli fyrir nokkrum árum síðan,
og heimsótt hefir byggðir ís-
lendinga í Manitoba. Auk þeirra
skipa stjórnarnefndina kunnir
norrænufræðingar frá mörgum
öðrum amerískum háskólum.
aröfl þau, sem eytt hafa byggð
í Þjórsárdal fyrir mörgum öld-
um, hafa verið að verki í ýmsum
myndum gegnum aldirnar í öll-
um byggðum landsins, og þau
vinna hvað ötulast á okkar dög-
um, og með meira árangri en
nokkru sinni fyrr.
Hvar sem við förum um dali
og afskekktar sveitir íslands, rek
umst við á bæjarrústir, sumar
grasigrónar og ömurlegar, en
sumar hreykja hálfföllnum
veggjum og skældum stöfnum.
Þetta eru minjarúnir ósigra ís-
lenzkra byggða og íslenzkrar al-
þýðu. En eyðingin gerist æ djarf
sæknari niður til lágsveita. Það
er eins og hún færist í aukana við
hvert nýtt býli, sem hún leggur
í auðn, eins og hálfdauðir draug-
ar eru sagðir hressast við, nái
þeir í mannablóð. Þegar við
stöndum hjá bæjarrústunum á
Stöng, vaknar hjá okkur sú
spurning, hvort byggðra bóla
bíði sömu örlög. Framtíðin ein
getur svarað því. Við vonum, að
hún svari því neitandi.
Tuttugasta öldin er öld ókyrrð-
ar og athafna. Allir vilja gera
mikið. Það er ólga í lífi einstakl-
ings og þjóðar. Einkum bera
hugsandi menn hér heima ugg í
brjósti sökum æskunnar, sem
upp er að vaxa á þessum tímum
fljóttekins gróða og miður hollra
hugsana.
Á mörg ráð er bent til bjargar.
— En mundi ekki eitt — og jafn
vel eitt hið allra bezta — vera
ferðalög um landið? Stígandi.
KAUPENDUR LÖGBERGS OG
HEIMSKRINGLU Á ISLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang, kr. 25.00 fyrir hvort blað.
Dragið ekki að greiða blöðin. Það léttir innheiimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, enu vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
f
BJÖRN GUÐM UNDSSON
HOLTSGATA 9, REYKJAVIK
TIL KAUPENDA
LÖGBERGS og HEIMSKRINGLU
Frá því var nýlega skýrt í báðum íslenzku blöðunum
vestan hafs, að verð æfiminninga, sem færu yfir 4 ein-
dálka þumlunga, yrði framvegis reiknað 20 cents á
þumlunginn; þetta er að vísu ekki mikill tekju auki, en
þetta getur dregið sig saman og komið að dálitlu liði.
Fyrir samskotalista reiknast 50 cents á þumlunginn.
Aðrar auglýsingar kosta 70 cents eindálka þumlungur.
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
THE VIKING PRESS LIMITED
+ + + + + + + + + + + + + +
Arsfundur fræöafélags
Society