Lögberg - 01.06.1950, Side 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 1. JÚNÍ, 1950
Hátíðleg opnun þjóðleikhússins í fyrrakvöld
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ var vígt og
opnað með hátíðlegri athöfn í
fyrrakvöld að viðstöddu fjöl-
menni boðsgesta, þar á meðal
forsetafrúnni, handhöfum for-
setavaldsins í fjarveru forset-
ans, ríkisstjórn, erlendum sendi-
herrum og fulltrúum leikhúsa á
Norðurlöndum og írlandi, þing-
mönnum, borgarstjóra og bæjar-
ráði, fulltrúum ýmissa félags-
samtaka, stofnana, leikfélaga og
fleirum. Var athöfn þessi öll
hin virðulegasta, og var henni
útvarpað.
„Þjóðskóli".
Athöfnin hófst með því,
að
hljómsveit lék þjóðsönginn und-
ir stjórn dr. Páls ísólfssonar og
risu allir leikhússgestir úr sæt-
um sínum. Þá flutti Vilhjálmur
Þ. Gíslason stutta ræðu, lýsti
tilgangi þjóðleikhússins og kvað
það meðal annars eiga að verða
þjóðskóla og upphaf nýrar sókn-
ar á sviði skáldskapar og ann-
arra fagurra lista; það ætti að
kynna þjóðinni þau listaverð-
mættit sem íslenzk leikritaskáld
hefðu þegar skapað og það ætti
að verða íslenzkum rithöfund-
um hvöt til að auka þau verð-
mæti með nýjum, þjóðlegum
listaverkum á því sviði. En um
leið ætti það einnig að verða
útsýnisturn, þar sem leikhús-
gestum gæfist þess kostur að
líta það bezta, sem fram hefði
komið á hverjum tíma í leiklist
um heimsins og kæmi þar fram
nú og í framtíðinni.
Brautryðjenda minnzt.
Næstur tók til máls Hörður
Bjarnason skipulagsstjóri, en
hann er formaður byggingar-
nefndar þjóðleikhússins. Rakti
hann forsögu og sögu byggingar-
innar í stórum dráttum og minnt
ist einkum þeirra tveggja
manna, sem þar hefðu, að öðr-
um ólöstuðum, mest afrek unn-
ið, en það væru þeir Indriði heit-
inn Einarsson rithöfundur og
prófessor Guðjón Samúelsson,
húsameistari ríkisins, sem borið
hefði þyngstar byrðar hinna
raunverulegu framkvæmda.
Kvað hann prófessorinn hafa
tekið miklu ástfóstri við bygg-
inguna, en því miður gæti hann
ekki verið viðstaddur nú, sök-
um sjúkleika. Um bygginguna
væri það að segja, að hún lofaði
meistarann og þá, sem þar hefðu
lagt gjörva hönd á verkið; ó-
hætt mundi að fullyrða, að þjóð-
leikhúsið stæði sízt að baki full-
komnustu leikhúsum í Norður-
• álfu og því bæri að flytja braut-
ryðjendum málsins og húsa-
meistaranum sérstakar þakkir
við þetta tækifæri.
Þá minntist formaður bygg-
ingamefndar einnig. á veglegar
gjafir, sem bókasafni þjóðleik-
hússins hefðu borizt: stjórn þess
Bus. Phone 27 989—Res. Phone 36 151
Rovalzos Flower Shop
Our Speelaltles:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS ,
K. Chrlitle, Proprlctress
Formerly wlth Robinson & Co.
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
Meðal boðsgesianna voru
sendiherrar erlendra ríkja
og fullirúar frá leikhúsum
nágrannalandanna
fengi nú í hendur leikritasafn og
handrit Indriða Einarssonar, auk
þess væri safnið aukið með
bókagjöf frá Leikfélagi Reykja-
víkur á 50 ára afmæli þess og
gjöf frá British Council. En lang
merkasta gjöfin væri þó lögð
fram af safnverði stofnunarinn-
ar, Lárusi Sigurbjörnssyni, eða
um 3000 bindi leikbókmennta,
sem telja mætti einstakt í sinni
röð.
Þjóðin hefur fengið leikhús.
Síðan afhenti formaður bygg-
ingarnefndar menntamálaráð-
herra, Birni Ólafssyni, húsið, en
hann þakkaði. Sagði hann bjart-
sýni, hugrekki, þolgæði og snilli
hafa byggt þetta hús; þrátt fyr-
ir alla örðugleika og tafir hefði
þjóðin aldrei glatað voninni um
að eignast leikhús, er væri lista-
mönnum hennar samboðið. Nú
væri vonin að rætast, þjóðin
hefði fengið leikhús, hátt til lofts
og vítt til veggja, sem verða ætti
hof íslenzkrar leikmenningar.
Lýsti hann því síðan yfir í lok
ræðu sinnar, að þjóðleikhús ís-
lendinga væri tekið til starfa.
Ræða þjóðleikhússtjóra.
Þá tók þjóðleikhússtjóri, Guð-
laugur Rósinkranz til máls. Gat
hann þess, að enda þótt íslenzkri
leiklist væru nú sköpuð æskileg
skilyrði til þróunar og fullkomn
unar, væri það ekki nóg; til þess
þyrfti fyrst og fremst hinn innri
eld og ástina á starfinu, en það
væri reynt að fólk með þessa
eiginleika hefði náð ótrúlega
langt, jafnvel við hin erfiðústu
skilyrði. Minntist hann á hinn
mikilsverða grundvöll, sem Leik
félag Reykjavíkur hefði lagt að
starfi þjóðleikhússins með leik-
starfsemini í Iðnó og ræddi í því
sambandi meðal annars um tvo
frumherja þaðan, sem enn störf-
uðu að þessari listgrein og kæmu
nú fram á sviði þjóðleikhússins,
þau Gunnþórunn Halldórsdóttir
og Friðfinnur Guðjónsson.
Að lokinni ræðu þjóðleikhús-
stjóra lék hljómsveitin hátíða-
forleik eftir dr. Pál ísólfsson og
undir stjórn hans. Þá flutti Tóm-
as Guðmundsson skáld hátíða-
ljóð, en síðan hófst forleikur að
Nýjársnóttinni eftir Á r n a
Björnsson tónskáld, en dr. V.
Urbantchitsch stjórnaði hljóm-
sveitinni og að forleiknum lokn-
um hófst sjálf hátíðarsýningin
á þessum glæsilega sjónleik Ind-
riða Einarssonar, undir stjórn
Indriða Waage. Vakti sú sýning
mikla hrifningu og ætlaði lófa-
klappinu aldrei að linna að leiks
lokum.
Og Arndís var meðl
Sá óvænti atburður gerðist í
sambandi við þá sýningu, að
Arndís Björnsdóttir lék þarna
hlutverk sitt, eins og ekkert
hefði í skorizt, þrátt fyrir meiðsl
in, sem hún hlaut á dögunum.
Var hinni vinsælu leikkonu á-
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence Your Business TrainingImmediately
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21804
695 SARGENT AVT. WINNIPEG
kaft fagnað af leikhúsgestum,
og ekki gætti neinna þjáningar-
merkja á leik hennar, enda þótt
hún sé enn sjúklingur eftir slys-
ið.
Árnaðaróskir og gjafir.
Að lokinni leiksýningu flutti
Valur Gíslason leikari ávarp frá
Félagi íslenzkra leikara og , af-
henti þjóðleikhúsinu að gjöf
málverk af Sigurði Guðmunds-
syni listmálara, en Þorsteinn Ö.
Stephensen flutti kveðju frá
Leikfélagi Reykjavíkur og til-
kynnti gjöf þess til hússins, ljós-
myndir af fimm helztu leiklist-
ar frömuðum Islendinga, þeim
Stefaníu Guðmundsdóttur, Árna
Eiríkssyni, Kristjáni Þorgríms-
syni, Gunnþórunni Halldórs-
dóttur og Friðfinni Guðjónssyni.
Þá komu fram erlendir full-
trúar og færðu þjóðleikhúsinu
árnaðaróskir og gjafir góðar.
Torgeir Andersen-Rysst, sendi-
herra Norðmanna, afhenti þjóð-
leikhússtjóra tvo fagra blóm-
vendi og tilkynnti gjöf norskra
leikara, norskan þjóðbúning,
Pousette sendiherra Svía, flutti
kveðjur frá leikhúsunum í
Stokkhólmi og afhenti þjóðleik-
hússtjóra forkunnar vandaðan
fundahamar úr silfri. Mr. Blythe
flutti kveðjur og árnaðaróskir
Abbeyleikhússins í Dylfinni;
Djuurhus bar kveðjur "Færey-
inga; Paul Reumert kveðjur og
heillaóskir frá konunglega leik-
húsinu í Kaupmannahöfn og
kvað Samband danskra leikara
hafa ákveðið að gefa þjóðleik-
húsinu höggmynd af frú Önnu
Borg Reumert og að lokum af-
henti Kornerup-Hansen stóran
vasa frá Hindsgavl.
Guðlaugur Rósinkranz þjóð-
leikhússtjóri þakkaði gjafirnar
og árnaðaróskirnar og las um
leið upp heillaóskaskeyti frá
Sveini Björnssyni forseta, sem
nú dvelur erlendis sér til heilsu-
bótar. Var því tekið með dynj-
andi lófaklappi .
Að þessu loknu risu menn úr
sætum og gengu niður í þjóð-
leikhússkjallarann, en þar voru
veitingar frambornar.
Alþbl. 22. apríl
HANN GAF BLINDUM SYN
LOUIS BRAILLE, SONUR
FRANSKS SÖÐLASMIÐS,
FANN UPP HENTUGASTA
BLINDRALETRIÐ.
Braille-kerjið varð hornsteinn
blindramenntunar í heiminum.—
Þegar jyrir aldamót var najn
höjundarins kunnugt um allan
heim og bundið við kerji hans,
og upplýsingar um það að jinna í
helztu orðabókum heims. Á vor-
um dögum kemur það jajnvel
kínversku, blindu jólki að not-
um, og Braille-bækur og tímarit
koma út mánaðarlega í mörgum
löndum heims.
Brjóstlíkan aj Louis Braille
hejir verið sett jyrir jraman
söðlasmíðaverkstæðið gamla í
Coupvray. 1 augum á jlestum
brjóstlíkönum virðist ekkert líj.
En listamanninum, sem bjó til
líkanið aj Louis Braille, hejir
tekizt að móta það þannig, að úr
þeim geislar mildi heilags Franz
jrá Assisi.
ÞAÐ VAR ÁRIÐ 1812 í
franska smáþorpinu Coupray.
Lítill drengur, með brún, skær
augu, var að leika sér í vinnu-
stofu föður síns, en hann var söð-
lasmiður. Allt í einu greip dreng-
urinn tvo oddhvassa ali og hljóp
út með þá, en hann hnaut á
hlaupunum, og meiddist svo al-
varlega, að hann missti sjón á
öðru auga — og varð brátt al-
blindur.
/
Þorpsbúar voru honum góðir.
„Þarna kemur Louis litli,“ sögðu
þeir, er þeir heyrðu hann þreifa
fyrir sér með litla prikinu sínu.
Þarna sló hann með prikinu sínu
svo og svo mörg högg í tréð, sem
hann sat undir og hvíldi sig, og
svo mörg við mörg við tjörnina,
þar sem hann sat og vinir hans
skemmtu sér við leiki. Með svo
og svo mörgum höggum gat
hann gefið sitt af hverju til
kynna. Þegar hann löngu seinna
var búinn, eftir langa baráttu og
erfiðleika, að fullkomna lestrar-
og skriftarkerfi sitt fyrir blinda,
kallaið hann það „kerfi smá-
högganna“.
Blindraletrið gamla.
Þegar Louis var tíu ára fór
hann í blindraskóla í París
(Institution Nationale des Jeunes
Aveugles). Stofnandi hennar,
Valentin Haup, einn af frum-
herjum þeim, sem kenndu hin-
um blindu — kenndi Louis staf-
rofið, með því að láta fingur hans
þreifa um 26 stafi blindrastaf-
rófsins, gerða úr trjágreinum.
Þegar Louis var búinn að læra
að þekkja stafina fékk hann í
hendur bækur, sem í voru stafir
úr klæði, sem límdir voru á blað-
síðurnar. Hver stafur var um
þriggja þumlunga hár og tveir
á breidd. Þetta var svo erfitt, að
í rauninni voru engar vonir
bundnar um framtíð þessa kerf-
is. Ævintýrið um „refinn Reyn-
ard“ til dæmis var í sjö þykkum
bindum og vóg hvert þeirra 8
pund.
Þegar Louis var 14 ára var
einn nemandanna að þreifa á
prentuðu spjaldi og fann á því
ójöfnur, þar sem letrið hafði
grafizt djúpt inn í pappírinn.
Þetta vakti Louis til tunhugsun-
ar og hann hljóp þegar .til kenn-
ara síns og sagði honum frá þess-
ari uppgötvun. Og hann byrjaði
framleiðslu upphækkaðra bók-
stafa hreyfanlegs letur. En bók-
stafirnir urðu að vera að minn-
sta kosti þumlungur á hæð og
það var mikið verk að búa til
„bók“ úr því, og seinlegt og
þreytandi að fást við lestur þeir-
ra, ekki sízt fyrir þá, sem vildu
læra sem mest, eins og Louis, og
á sem skemmstum tíma.
Louis jær mikla hugmynd
Þegar Louis óx upp varð hann
æ leiðari yfir vanþekkingu sinni
og eitt sinn, er hann kom heim,
ræddi hann þetta við föður sinn.
„Engir menn eru eins vansælir
og hinir blindu,“ sagði hann.
„Hérna get ég þekkt fuglana á
kvaki þeirra og ég get þreifað
mig áfram að húsdyrunum. En
getur heyrn og tilfinning aldrei
opnað mér víddir aukinnar þekk
ingar? Aðeins bækur geta leyst
hina blindu úr viðjum. En það
eru ekki neinar bækur fyrir hina
blindu, sem nokkurs virði eru.*'
Dag nokkurn fékk hann mikla
hugmynd. Hann ætlaði að finna
upp táknmál fyrir hina blindu.
Hvert tákn átti að merkja ákveð-
ið orð eða setningu. Kannske var
þarna leiðin, svo að hinir blindu
gætu jafnvel lært að skrifa.
Hann reyndi að búa til táknmál,
bjó til þríhyrninga, ferhyminga
og hringa o. s. frv., mismunandi
á ýmsa vegu, og hvert tákn hafði
sína merkingu. Hann bjó þetta
til úr afgangsleðri, sem hann
fékk hjá föður sínum. En þetta
reyndist ekki hagkvæmt og fram
kvæmanlegt.
Louis verður kennari
blindra.
Tíminn leið og Louis var orð-
inn kennari í blindraskólanum í
París. Eitt sinn sat hann í kaffi-
stofu þar í borginni ásamt vini
sínum, og hlustaði eins og við-
utan á vin sinn lesa upphátt úr
fréttablaði. Hann var að lesa um
höfuðsmann í franska hernum,
sem hafði búið til kerfi til skrift-
ar og lesturs, með upphækkuð-
um deplum og strikum, til að
lesa mætti í myrkri. Þannig
mætti senda orðsendingar, er
lesa mætti í myrkri án þess að
kveikja ljós, — lesa með áþreif-
un. Það var eins og Braille vakn-
aði af draumi. Hann fór að berja
í borðið með fingurgómunum og
gerðist all hávær.
„Herra Braille, herra Braille,“
sagði veitingamaðurinn, sem
gengið hafði til hans, „þér ónáð-
ið gesti mína.“
„Eg bið afsökunar,“ sagði
Braille auðmjúkur. „En ég hefi
leyst gátuna miklu, sem virtist
óleysanleg, leyst hið mikla
vandamál, að gefa blindum sýn.“
Dagin neftir fór hann ásamt
vini sínum á fund hins franska
höfuðsmanns, Charles Barbier.
„Viljið þér ekki útskýra fyrir
mér,“ sagði Braille við hann,
„næturlestrarkerfi yðar? Hinir
blindu munu ávallt halda minn-
ingu yðar í heiðri.“
Stajir myndaðir með götum
í pappír.
Braille reyndi að útlista fyrir
honum, að inni í myrkur hinna
blindu bærist aldrei sú birta,
sem bækurnar veita.
„Þetta er í rauninni deginum
ljósara“, sagði höfuðsmaðurinn,
„að þetta gæti orðið ráð til úr-
bóta“.
Og svo fór hann að útlista fyr-
ir honum kerfi sitt, sem var ætl-
að til þess að komá áfram mikil-
vægum dulmálsorðsendingum.
Hann sagðist nota al og stinga
með honum stafi í þykkan papp-
ír, ekki alveg í gegn, en þó svo,
að smáhnúður eftir oddinn væru
áþreifanlegir hinum meginn.
Þannig var búið til einfalt dul-
mál, til notkunar í hernum. Ein
stunga merkti: Sækið fram,
tvær stungur: Hörfið undan, og
svo framv.
Og höfðusmaðurinn var ekki
frá því, að hægt væri að byggja
á þessu víðtækt kerfi.
„Það er gerlegt“, hrópaði
Braille. „Leyfið mér að vera
fyrst ur hinna blindu í heiminum
til þess að þakka yður“.
. . . Fullkomnun á jimm árum.
Braille unni sér engrar hvíld-
ar, fyrr en hann hafði fullkomn-
að kerfi á grundvelli þessarar
uppfinningar, og eftir fimm ára
þrotlaust starf og eftir að hafa
sigrast á mörgum erfiðleikum,
kom fyrsta Braille-bókin út. Á
þessum tíma átti Braille við erf-
ið veikindi að stríða, sem að lok-
um drógu hann til dauða, 43 ára
gamlan. Mörgum mun finnast, að
vegir forsjónarinnar séu órann-
sakanlegir, er þeir hugleiða, að
við að fullkomna þetta kerfi sitt
notaði Braille al, sama verkfær-
ið og blindaði hann, er hann var
drengur. Braille fann upp 63
tákn, sem nota mátti, auk tákna
fyrir hvern bókstaf stafrófsins,
sem samtengingar, greinarmerki
og í stað stuttra orða eins og
„og“ „fyrir“ os.sfrv.
Þegar Braille var 27. ára
(1836) hafði hann valið kafla úr
ritum John Miltons til að sýna
gildi kerfis síns, og fannst hon-
um það viðeigandi, að velja ein-
mitt úr verkum þessa mikla,
blinda skálds. í fyrirlestri um
kerfi sitt í Blindrastofnuninni
fyrir kennurum sínum og nem-
endum, sýndi hann hvernig hann
gat „skrifað“ hér um bil eins
hratt og lesið var fyrir, og því
næst las hann það, sem hann
hafði skrifað með sama hraða
og sjáandi maður les.
Hann mætir mótspyrnu.
En félagar hans voru afbrýði-
samir og sögðu, að hann hefði
lært kaflana úr verkum Mills ut-
an að. Braille fór því næst fram
á það við Franska Akedemíið, að
hann fengi að gera grein fyrir
kerfi sínu, og vonaði hann, að
vegna álits þessara menningar-
stofnunar myndi það hafast
fram, að kerfið yrði tekið í not-
kun í blindraskólum almennt.
En beiðni hans var hafnað á
þeim grundvelli, að hinir blindu
fengju næga þjálfun og menntun
með gamla kerfinu.
En nemendurnir í Blindra-
stofnuninni báðu Braille þess
með leynd, að hann kenndi þeim.
Hann gerði það -- og meira.
Hann bjó til reikningstákn, og
kenndi þeim að reikna dæmi.
Hann fann þar næst upp og full-
komnaði nótnakerfi og varð leik
inn organisti sjálfur.
Það var ekki fyrr en hann var
að fram kominn, að hann fékk
vitneskju um, að kerfi hans hefði
Dánarfregn
Snæbjörn Einarsson var fædd
ur 20. okt. 1881 að Firði í Skálm-
arnesmúla í Barðastrandasýslu.
Hann dó þann 2p. maí s.l. eftir
langvarandi veikindi. Foreldrar
hans voru hjónin Einar Guð-
mundsson og Halldóra Gísladótt
ir frá Múla. Hann misti móður
sína þegar hann var árs gamall
og var þá tekinn til fóstu'rs af
föður-ömmu sinni, Guðrúnu
Guðmundsdóttur á Múla og þar
var hann til 17 ára aldurs. Snæ-
björn fór til Canada einn síns
liðs árið 1898. Hann vann í fleiri
ár hjá Skúla Sigfússyni og Jó-
hanni Halldórssyni, hér á Lund-
ar-bygð. Hann byrjaði snemma
að verzla fyrir sjálfan sig og var
við kaupsýslu alla sína ævi,
stundum einn og stundum í fé-
lagi með öðrum. Snæbjörn varð
fyrsti maður til að byggja hér
á Lundar verzlun og íbúðarhús.
Elzti sonur þeirra hjóna var
fyrsta barnið fætt í þorpinu.
Hann giftist þann 6. des. 1906
eftirlifandi konu sinni, Guðríði
Magnúsdóttur Gíslason. Þau
voru frumbyggjar þessa bygðar
og koma víða við sögu. Kring-
umstæður voru oft erfiðar á
þeim árum. Þau skutu skjóli yfir
margan vegfaranda. Margir
minnast með þakklæti góðra og
skemtilegra viðtaka á heimili
þeirra. Þau eignuðust tíu börn,
sem öll eru á lífi og tóku að sér
einn dreng til fósturs.
Magnús Óskar að Riverton,
Man. er þeirra elztur, þar næst
er Ólafur Jóhann, Fort William,
Ont.; Halldór Einar að Lundar;
Mrs. G. Bergquist, Prince Albert
Alt.; Carl Valdimar að Lundar;
Leifur Jón á Lundar; Mrs. L. O.
Farrell, Hudson Bay Junction,
Man.; Mrs. C. Southern Ship-
man Sask.; Mrs. O. Husdal,
Lundar Man.; Mrs. A. Johnson,
Ashern Man. og yngsta barnið
Dennis Caryle heima hjá móð-
ur sinni. Snæbjörn heitinn var
kurteis í allri framkomu, hóg-
vær, góður að lynda við kærleiks
ríkur heimilisfaðir og sér í lagi
barngóður.
Jarðarförin fór fram frá Lút-
ersku kirkjunni á Lundar þann
25. maí s.l. að miklu fjölmenni
viðstöddu. Séra Jóhann Fred-
riksson jarðsöng.
sigrað. Einn nemenda hans, ung
frönsk stúlka, lék á píanó fyrir
tígnarfólk í París, og í lok hljóm-
leikanna ætlaði lófatakinu aldrei
að linna. Hún þreifaði sig áfram
fram á sviðið og lyfti hægri hönd
sinni, eins og til þess að biðja
menn um að hætta að klappa.
„Herrar mínir og dömur, vinir
mínir, ég bið ykkur að klappa
ekki fyrir mér, heldur fyrir
manni, sem er að deyja . . . “
Og svo sagði hún frá því,
hvernig Braille hafði kennt
henni að lesa bækur og nótna-
bækur.
Barátta við þröngsýni.
„Hann hefir ekki aðeins veitt
blindum sýn yfir hinn bjarta
heim bókmenntanna, hann hefir
líka gert þeim kleift að geta iðk-
að músík, og gleðjast yfir töfr-
um hennar. ..."
Og hún sagði frá baráttu hans,
hvernig allar tilraunir hans til
fá kerfið viðurkennt hefðu
strandað á þröngsýni og afbrýði-
semi, eða mótspyrnu þeirra, sem
högnuðust á því, að gamla kerfið
væri áfram notað, en annað nýtt
og fullkomnara kæmi ekki í þess
stað.
Þegar frá þessu öllu var sagt
í blöðnunum varð stjórn stofn-
unarinnar að lúta í lægra haldi,
því að gremja almennings var
mikil yfír afstöðu hennar. Loks
var þá sigur unninn. Vinir
Braille komu til hans, þar sem
hann lá í rúminu, og sögðu hon-
um frá öllu, sem gerst hafði.
„Þetta er í þriðja sinn, sem ég
hefi ekki getað varizt gráti,“
sagði hann „í fyrsta sinn var það,
þegar ég varð blindur, í annað
skipti, er ég frétti um kerfi höf-
uðsmannsins, og nú, er ég veit;
að ég hefi ekki til einskis lifað“.
Vísir, 26. apríl.