Lögberg - 22.06.1950, Side 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 22. JÚNÍ, 1950
Hogberg
Gefi8 öt hvern ílmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Vtandskrift rltstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 696 8ARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg" ia printed and publlehed by The Columbla Preae Ltd.
69 5 Sargent Avenue, Winnipeg, Manltoba, Canada.
Authorized aa Second Claae Mail, Post Offlce Department, Ottawa
Undirbúningur að landnamsháííðinm
Pjölmenn nefnd úr Winnipeg og norðurbygðum
Nýja íslands, hefir unnið að því af kappi miklu, að undir-
búa landnámsbátíðina, sem haldin verður að Gimli
þann 7. ágúst næstkomandi; nefndin hóf starf sitt á
öndverðum síðasta vetri; hún hefir haldið marga fundi
og lagt á sig mikil störf varðandi skipulagningu hátíð-
arinnar, sem víst má telja, að verði um alt hin virðu-
legasta, og samboðin í einu og öllu minningu íslenzkra
frumherja, sem verið er að heiðra.
Eins og vitað er, verða á komanda hausti liðin sjö-
tíu og fimm ár frá þeim tíma, er öndvegissúlur hinna
fyrstu íslenzku Birkibeina, sem hér festu bygð, bar að
landi við strendur Winnipegvatns; aðkoman var köld,
og þær mannraunir miklar, er landnema biðu; sú saga
hefir nú verið ýtarlega rakin, og er því almenningi að
miklu kunn; hún er táknrænt dæmi þess hvað í íslenzka
kynstofninn er spunnið, og hve hann þó reynist bezt, er
þreytt skulu fangbrögð við erfiðar aðstæður.
Mannraunasaga landnemanna varð jafnframt
glæsileg sigursaga, er fagurlega svipmerkir nýbygðir
íslendinga í þessari álfu.
Lögbergi er enn eigi að fullu kunnugt um skipu-
lagningu skemtiskrár á hátíðinni, þó nfl sé þegar vitað,
að þar verði staddur virðulegur fulltrúi af hálfu íslenzku
ríkisstjórnarinnar; er það einn af mörgum, talandi
vottum þess hlýstreymis, er til okkar Vestmanna tíð-
um berst af Fróni; þetta ber okkur að þakka og meta,
og ætti slíkt að verða aukin hvöt til þjóðræknislegra á-
taka.
Fullráðið mun það, að ein af dætrum landnámsins
við Winnipegvatn, sem rutt hefir sér glæsilega braut
skipi öndvegi á hátíðinni, og verði Fjallkona hennar svo
sem siður er til; mun slíkri ráðstöfun alment fagnað
verða; auk sendifulltrúans af íslandi, flytja ræður menn,
sem bæði koma við landnámssöguna, og getið hafa sér
frægðarorð á vettvangi hinnar æðri menningar; ljóð-
skáld flytja drápur sínar, og drottning listanna, dís
söngsins, mun svipmerkja hátíðarhaldið.
Nefndinni, sem að undirbúningi hátíðarinnar vinn-
ur, er hugarhaldið um það, að sýna sérstakan sóma
öllum þeim íslenzku landnemum, sem enn kunna að
vera á lífi í Manitoba, og eins hinum, sem til fylkisins
fluttust, eða fæddust þar á árunum 1875—1880. Er þess
vænst, að allir þeir, sem hlut eiga að máli geri einhverj-
um þeirra þriggja manna aðvart, sem skrifaðir eru und-
ir greinina „Tilkynning“ á forsíðu þessa blaðs.
Að áminst landnámshátíð verði fjölsótt og glæsi-
lega, verður eigi dregið í efa, því svo hefir verið vandað
til alls undirbúnings; stendur almenningur í mikilli
þakkarskuld við undirbúningsnefndina.
Þó aðalhátíðin standi einungis yfir einn dag, mánu-
daginn þann 7. ágúst, er þó um þá nýbreytni að ræða,
að sunnudaginn á undan verður haldin guðsþjónusta
undir beru lofti í skrúðgarði Gimlibæjar, helguð minn-
ingu landnemanna; auk prédikunarinnar, lætur þar
mikill söngflokkur til sín heyra.
Þó hér hafi aðeins verið stiklað á steinum, má nokk-
uð af því ráða, hve áminst landnámshátíð verði tilkomu-
mikil, fjölbreytt og virðuleg.
Höndin yfir hafið
(Avarp flutt d lýðveldishátíð að Mountain, N. Dakota, 16. júní 1950)
Eflir dr. Richard Beck, vararæðismann Islands í N. Dokola
Mikill er máttur góðviljans, fái hann að njóta sín.
Þetta skildi öndvegisskáld frænda vorra Norðmanna,
Björnstjerne Björnson, manna bezt, eins og fram kom
í hinum fleygu orðum hans á þá leið: að allt sé undir-
orpið endursköpunarmætti kærleikans, fái hann að
njóta sín í verki.
Minnugur þessara sanninda, er mér það einnig
ljúft hlutskipti að mega koma hér aftur fram á lýðveld-
ishátíð okkar íslendinga í Norður-Dakota og vera boð-
beri ræktarhuga heimaþjóðarinnar. Sem fulltrúi íslands
flyt ég ykkur hugheilustu kveðjur ríkisstjórnar þess og
íslenzku þjóðarinnar, með þökk fyrir tryggð ykkar við
ísland, sem lýsir sér vel í þessu hátíðahaldi ár eftir ár.
Hver hlý kveðja heiman um haf er sem útrétt hönd
ættþjóðar okkar yfir hið breiða djúp; og ég veit, and-
lega talað, að við tökum þétt og fast í þá bróðurhönd,
og finnum ylinn, sem úr henni streymir. Með þeim hætti
látum við einnig rætast í verki spámannleg orð séra
Matthíasar Jochumssonar í kvæðinu ódauðlega til okk-
ar Vestur-íslendinga:
Sé eg hendur manna mynda
meginþráð yfir höfin bráðu,
þann er lönd og lýður bindur
lifandi orði suður og norður.
Eða eins og skáldið orðar það jafn spaklega annars
staðar í kvæðum sínum: „og frændsemin skal brúa
saman löndin“.
Það er þessi brú frændseminnar, og sameiginlegra
menningarerfða, sem þjóðræknir íslendingar, menn og
konur beggja megin hafsins, vilja treysta og gera sem
varanlegasta. Hvert góðyrði, sem fer á milli heimaþjóð-
Bókmenntasaga Bjarna M.
Gíslasonar í dönskum blöðum
Hin nýja bók Bjarna M. Gísla-
sonar, íslenzk bókmenntasaga
frá söguöld (Islands Litteratur
efter Sagatiden) hefir fengið á-
gæta ritdóma í dönskum blöð-
um. Hafa viðurkenndir ritddóm
arar, eins og t. d. dr. phil. Hakon
Stangerup lokið á hana lofsorði,
og telja hana eigi aðeins bók-
menntasögu heldur bókmennta-
legt afrek frá höfundarins hendi.
Hér skulu aðeins birtir nokkr-
ir stuttir útdrættir úr þessum
ritdómum. Fyrir okkur Islend-
inga er það ekki einskis virði að
handritamálið kemur þar á dag-
skrá á óvæntan hátt.
Viborg Sliflslidende: Það er
mjög vafasamt, að nokkur ís-
lenzk skáldsaga muni nokkuru
sinni gera bjartara yfir íslandi
en þessi bókmenntasaga gerir.
Krisleligt Dagblad (Mag. Carl
Johann Frederiksen): — Það er
sannarlega gaman að 'vera höf.
samferða aftur í aldirnar og
hitta þar gamla og nýja kunn-
ingja — enda þótt manni sé svo
að segja „gefið á hann“ hvað
eftir annað. Það gerir hin vonda
þjóðarsamvizka, því að hún
margfaldar þungann í hinum
hógværu orðum hans um það
hvernig Danir hafa fengið að
láni og rænt gömlum íslenzkum
handritum, íslenzkum fjársjóð-
um, sem enn í dag eru í vörzlu
framandi manna. Hann minnist
ekki einu orði á að þeim sé skil-
að aftur. Það er fallegt af hon-
um, en þögnin bítur þar sárar
en orð.
Höfundurinn leggur aðal-
áherzlu á þær bókmenntir, sem
eiga upptök sín í þjóðmenningu
og eru því þjóðarsálinni skyld-
astar. Hann beitir alþýðlegum
mælikvarða, og það er rétt þeg-
ar ísland á í hlut, því að skáld-
skapur hefir verið íslenzku þjóð
inni svo að segja jafn nauðsyn-
legur og daglegt brauð.
Þótt bókmenntasagan sé stutt,
er hún merkilegt ritverk. Hún
mun gleðja marga. Hún mun
gera svip íslands stærri og feg-
urri í augum flestra lesenda.
Köbenhavn (Henrik Juul Han-
sen):
Hér er ekki um að ræða þurra
bókmenntasögu. Það er menn-
ingarsaga, þjóðsálfræði, þar sem
aðaláherzlan er lögð á að sýna
samhengið í íslenzkum bók-
menntum frá því sjónarmiði, að
öll skáld, sem voru og eru nokk-
urs virði, standi föstum fótum
í íslenzkri þjóðmenningu.
íslenzkur skáldskapur leið
ekki undir lok með söguöldinni.
Kristnin varð honum síður en
svo að fótakefli. Klaustrin urðu
miðstöðvar bókmenntanna. En
fyrsta stóra áfallið kom, þegar
konungur kastaði eign sinni á
klaustrin. Næsta áfallið var það,
er konungur setti á verzlunar-
einokun og einangraði ísland
frá umheiminum. Og svo bætt-
ust ofan á hörmungar 17. og 18.
urðu að leggja sér skóbætur til
aldarinnar, þegar íslendingar
munns til þess að halda lífinu.
Og í þeim hörmungum freistuð-
ust margir til þess að selja göm-
ul handrit.
Höfundur rekur þetta til þess
að kveða niður þá skoðun, að
Islendingar hafi vitað sáralítið
eða ekkert um hina fornu bók-
menntasjóði sína, þegar hand-
ritaveiðarnar byrjuðu. Og hann
bætir við: „Flestir létu nauðug-
ir af hendi þennan ættararf, sem
þjóðin hafði vakað yfir með við-
kvæmri umhyggju. Þeir léðu
því aðeins handritin til þess að
þau yrðu afrituð, en fengu þau
aldrei aftur, því miður. Enn eru
geymdar margar viðurkenning-
ar um þessi lán“. — Hér er nú
komið að þessum vandræða-
handritum, sem geymd eru í
konunglega bókasafninu, án þess
að höf. nefni þau beinum orð-
um. Er ekki mál til komið, að
vér reynum að útkljá þetta mál
á sómasamlegan hátt?
Jyske Tidende (Dr. phil. H.
Stangerup):
íað er furðulegt að sjá hvern-
ig íslendingar hafa erft hina
norrænu gáfu, að skapa bók-
menntaleg listaverk. Hjá þess-
ari litlu þjóð hafa komið fram
svo sterk andleg öfl, að þau hafa
gert hana að stórþjóð í heims-
menningunni — bæði fyr og nú.
Vér vissum áður að fornbók
menntir íslendinga eru taldar
með höfuðverkum heimsbók-
menntanna. En það er eins og
vér höfum haldið, að síðan hafi
ekkert gerst á íslandi. En nú er
komin bók, sem hrindir þessum
hleypidómum. Og þetta er ekki
þurr bókmenntasöguleg greinar-
gerð. „Der er Sus og Slag í den“
Það getur verið að sumir kalli
hana einhæfa, en kostur hins
einhæfa er óhvikulleiki.
Þrennt er það, sem vakir fyr
ir höfundinum. 1 fyrsta lagi að
gefa bókmenntasögulegt yfirlit
frá söguöld til vorra daga. í öðru
lagi að sýna með því óslitna bók-
menntalega þróun og benda á
það, að vér eigum ekki að kynn-
ast íslandi eins og það var i
fornöld, heldur einnig eins og
það er nú. Og í þriðja lagi að
sýna hinn innri neista í íslenzku
menningarlífi, hvernig framþró
un og þjóðmenning tvinnast
saman að einu leytinu og útsýn
og áhrif á hinn veginn.
Sýnishorn þau er hann ber
fram, sýna að frá bókmennta-
legu sjónarmiði er Island lifandi,
en ekki forngripasafn. Og það
er furðulegt hve margir rithöf
undar hafa komið þar fram á
seinustu árum, og hvað þeir
hafa til brunns að bera, eins og
höf. sýnir fram á. Bókin er lif-
andi, hún er innblásin.
Mbl.
MINNINGARORÐ:
Guðjón Samúelsson
Hann andaðist í Landsspítal- —— ——T~r~. * , f
oc í u' ' ,• ruddi brautir í husagerð a Is-
anum 25. f. m. Fell þa 1 valinn
mætur og ágætur sonur þjóðar-
innar. Lætur hann eftir sig mjög
merkilegt og mikið ævistarf og
mun nafn hans ekki gleymast
á íslandi.
Guðjón Samúelsson fæddist
að Hunkubökkum í Vestur
Skaftafellssýslu 16. apríl 1887.
Voru foreldrar hans Samúel
Jónsson trésmíðameistari og
kona hans Margrét Jónsdóttir.
Ólst han upp á heimili foreldra
sinna fyrst að Hunkubökkum og
síðar á Eyrarbakka og fluttist
þaðan með þeim til Reykjavík-
ur. Lærði hann trésmíðaiðn hjá
föður sínum og tók fullnaðar-
próf í þeirri iðngrein árið 1908.
Gagnfræðapróf tók hann í hin-
um a 1 m e n n a menntaskóla
Reykjavíkur árið áður. Fór síð-
an utan til framhaldsnáms og
lauk prófi í húsagerðarlist í List-
háskólanum í Kaupmannahöfn
1919. Kom hann þá heim til ís-
lands og hóf byggingarstarfið.
Var hann það sama ár settur
húsameistari ríkisins og fékk
veitingu fyrir embættinu árið
eftir. Hann kvæntist Euphemíu
ólafsdóttur gullsmiðs í Reykja-
vík, en þau skildu samvistir eft-
ir skamma sambúð.
Nú þegar prófessor Guðjón
fellur frá, er starfið, sem eftir
hnan liggur, óvenju stórfeng-
legt, merkilegt og víðtækt. Hann
arinnar og íslenzka þjóðarbrotsins hérlendis og glæðir
gagnkvæman skilning og samúð þeirra, styrkir brúna
yfir hafið.
En plægður akur góðviljans, skilnings og samúðar,
er sá jarðvegur, sem frjósamt samstarf sprettur upp
úr, í þjóðræknismálum, samskiptunum við ættjörðina,
eigi síður en á öðrum sviðum. Það er þess virði að hug-
leiðast og berast í minni, og ekki aðeins á lýðveldis-
hátíð sem þessari.
í þeim anda flyt ég ykkur kveðjurnar og velfarn-
aðaróskirnar heiman um haf, og ég veit, að þær verða
ykkur kærkomnar og finna hljómgrunn ræktarsemi og
þakklætis í hugum ykkar.
Tröllkonan í þjóðsögunni sagði, að íslandsálar
væru djúpir, en þó myndu þeir væðir vera. Það var
þessi gamla þjóðsaga, sem Örn Arnarson hafði í huga,
er hann komst svo að orði í stórbrotnu kvæði sínu til
Guttorms skálds á Víðivöllum í Nýja-íslandi og okkar
landa sinna vestan hafs almennt:
Þótt djúpir séu Atlanzálar,
mun átthagaþránni stætt.
Það tekur tryggðinni í skóvarp,
sem tröllum er ekki vætt.
Heilhuga veit ég, að við tökum undir þau orð
skáldsins og viljum láta þau reynast sannmæli í verki,
og með því er kveðjunum heiman um haf einnig bezt
svarað og drengilegast:
Brúum áfram bróðurhöndum
breiðan, djúpan sjá!
landi. Byggingarnar, sem hann
hafði gert, eða látið gera upp-
drætti að undir sinni yfirstjórn,
tóku að rísa hver af annari, stór-
ar og smáar. — Settu þessar
byggingar nýjan svip á kauptún
og sveitir landsins, en þó sér-
staklega á höfuðborgina, þar
sem hver stórbyggingin reis af
annari. Er nú talið, að þessi hús
muni nú vera um eða yfir eitt
þúsund talsins. Þar á meðal eru
fegurstu héraðsskólar landsins
á Laugarvatni, í Reykholti, að
Reykjum, að Laugum, í Skógum
o. s. frv. Þá má telja Landa-
kotskirkju, Landsspítalann, Hó-
tel Borg, Landsímahúsið, Laug-
arnesskirkju, Akureyrarkirkju,
Háskólann og Þjóðleikhúsið, og
ýms stórhýsi eru í smíðum svo
sem Hallgrímskirkja.
Það er ekki að ófyrirsynju,
að Guðjóns Samúelssonar er
minnst hér í Kirkjublaðinu, því
mjög kom hann við sögu í bygg-
ingarmálum þjóðkirkju íslands
á þremur síðustu áratugunum.
Hafa 70—80 kirkjur verið reist-
ar undir hans foryztu sem húsa-
meistara og álíka mörg íbúðar-
hús á prestsetrum landsins. Sum
ar af þessum kirkjum gnæfa
ekki hátt við loft. Þær eru
byggðar yfir fámenna söfnuði
og fátæka. Þær hlutu þess vegna
að verða íburðarlausar. En
kirkjurnar eru eigi að síður
traustar og vingjarnlegar. Lín-
urnar hlýlegar og hreinar og
fara yfirleitt vel í íslenzku lands
lagi. Guðjóni húsameistara þótti
vænt um, að mega starfa fyrir
kirkjuna. Hann unni þeim boð-
skap, er hún flytur, og þráði að
styðja hana á sinn hátt í starfi.
Þetta átti rót sína að rekja til
þess, að hann var sjálfur inni-
lega trúhneigður maður og taldi
kirkjuna mikilvægustu stofnun
Þykkt
skeljasandslag
rannsakað
Rannsóknarborinn, sem
verksmiðjustjómin jékk
jrá Svíþjóð, reynist
ágætlega.
Þessa dagana er verið að rann-
saka þykkt og víðáttu skelja-
sandslagsins á Sviði í Faxajloa,
en þar hejir verið ráðgert að
taka skeljasand til sements-
vinnslu, ej verksmiðja yrði
reist á Akranesi eða hér við
jlóann. Er hajrannsóknaskipið
María Júlía notað til þeirra
rannsókna. Blaðið átti í gær
tal við Jón E. Vestdal, jormann
stjórnar væntanlegrar verk-
smiðju, og spurði hann um
þetta.
Rannsóknarmennirnir fóru út á
Akranesforir í fyrradag. Haf-
ði verið komið fyrir á skipinu
nýjum borstækjum, sem sérstak-
lega eru ætluð til rannsóknar
laga í sjávarbotni. Er bor þessi
ný, sænsk uppfinning, og nýlega
fenginn hingað. Sænskur pró-
fessor fann borinn upp, og var
hann reyndur í Miðjarðarhafi
1946.
Borinn reyndist vel.
Þessi fyrsta ferð var raunar
mest farin til að komast að raun
um, hvort bor þessi dygði til
þessara rannsókna. Reyndist
hann hið bezta, og eru líkur til,
að hann komi að fullu haldi við
rannsóknina. Bornum er sökkt
með miklum þunga, og grefur
hann sig þá í botninn. Síðan er
dregin upp bulla í honum, sem
dregur kjarnann betur upp í hol
hans.
Haldið ájram nœstu daga.
1 gær fór María Júla út á Svið,
en allmikill kaldi var og reyndist
ekki fært að fást við rannsóknir.
Næstu daga mun þeim verða
haldið áfram eftir því sem veður
leyfir. 1 fyrradag var rannsókn
hafin í útjaðri skeljasandssvæð-
isins. —Tíminn, 13. maí
þjóðarinnar. Honum fannst ein-
asta von allra þjóða vera í því
fólgin, að kristin trú og lífsskoð-
un fengi að ráða í lífi þeirra og
breytni.
Listhneigðin var rík í Guðjóni
Samúelssyni. Málaralistin og
hljómlistin voru honum mjög
kærar. Hann óskaði sérstaklega
eftir því, að sálmurinn „Ó, þá
náð að eiga Jesúm“, „Á hendur
fel þú honum“ og „Víst ertu,
Jesú kóngur klár“ yrðu sungnir
við útför hans og við kistuna
heima vildi hann láta leika hið
fagra og alkunna lag „Ora pro
nobis“, sem hann sjálfur lék oft-
sinnis á heimili sínu.
Kirkjan þakkar hinum látna
húsameistara fyrir störf hans og
vináttuhug í garð hennar og bið-
ur honum fararheilla í nýjan
heim og blessunar guðs.
Sigurgeir Sigurðsson
Kirkjublaðið, 8 maí
Minnist
EETEL
í erfðaskrám yðar
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 50.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
SKÓLAVÖRÐUSTÍG 17 REYKJAVIK