Lögberg - 15.05.1952, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 15. MAÍ, 1952
5
wwwvvvvvvvvwwwvvvvvvvv*
AtiLGAMAL
LVENN/L
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
ELDSVOÐAR
Enn hefir Kvennasíðunni bor-
ist bréf frá M. G. Guðlaugsson,
White Rock, B.C. Enn heldur
hann áfram baráttu sinni gegn
andvaraleysi almennings varð-
andi eldshættu. Fyrir nokkru
var fjallað um mál þetta í þess-
um dálkum og birtir kaflar úr
bréfi, sem M. G. G. sendi ráð-
herranum í Ottawa, er annast
um heilbrigðis- og velferðamála-
deildina, Hon. Paul Martin. Síð-
an hafa honum borist þó nokkur
bréf víðsvegar frá, og kvenfélag
í einni íslenzkri byggð, að minsta
kosti, hefir tekið málið til um-
ræðu og sent áskorun til Mr.
Shultz heilbrigðis og velferðar-
málaráðherra Manitobafylkis,
að taka málið til alvarlegrar í-
hugunar. Ritstjóri kvennasíðu
Western Producer hefir og ritað
um þetta mál í dálkum sínum.
Bréf það, er M. G. Guðlaugs-
son reit Hon. Paul Martin var
afhent Mr. C. A. Thomas, Fire
Commissioner í Ottawa til at
hugunar og hefir hann nú skrif
að M. G. G. og skýrt honum
frá þeim ráðstöfunum er stjórn-
in hefir gert til varnar eldsvoð-
um, en M. G. G. finnst þær ó-
nógar og óviðunandi; í svari
sínu til Mr. Thomas segir hann
meðal annars:
„Mér er að nokkru kunnugt
um hvað gert hefir verið fram
að þessu til þess að varna elds-
voðum, en það er með öllu
ónóg; því til sönnunar má
benda á, að manntjónið af elds-
voðum í Canada er meira en í
nokkru öðru landi, samborið
við mannfjölda. Við heyrum
sjaldan um að börn hafi farist í
eldi sunnan landamæranna (við
☆ ☆
værum viss um að frétta af því).
Síðastliðinn vetur var sá versti
fyrir ung canadísk börn; ég held
að um 40 börn hafi brunnið
inni.“
Ekki hefi ég skýrslur við
hendina, er sanna ofangreind um
mæli, en ég hygg, að M. G.
Guðlaugsson myndi ekki stað-
hæfa þetta, ef það hefði ekki
við staðreyndir að styðjast. Og
þó tala barna, sem farist hafa í
eldi þetta ár, væri helmingi
lægri, er tími til kominn að al-
menningur láti þetta mál sig
skipta og fari fram á við stjórn-
arvöld landsins að enn róttækari
og víðtækari varnarráðstafanir
verði gerðar gegn eldsvoðum,
en fram að þessu hefir gengisi
við. Eins og bent var á í fyrri
greininni um þetta mál, ættu
sem flest félög, og þá ekki sízt
samtök kvenna, að taka þetta
mál til umræðu og senda áskor-
anir til réttra aðila um að auka
upplýsingastarfsemina um elds-
varnir meðal almennings.
Stjórnarvöldin — landsstjórn,
fylkisstjórn, sveitastjórn — þetta
eru þau völd, sem við, þú og ég —
almenningur hefir kosið með
frjálsri atkvæðagreiðslu. Al-
menningur getur líka svipt þá
menn embættum, sem fara með
stjórn, með frjálsri atkvæða-
greiðslu. Þannig eru stjórnarfor-
menn þjónar almennings og
skyldugir að taka til greina óskir
almennings þegar um velferðar-
mál er að ræða; því ættu engir
að hika við að láta óskir sínar í
ljósi, ef þeim finnst að um van-
rækslu sé að ræða hjá stjórnar-
völdunum.
VINIR YÐAR, BAKTERÍURNAR
(Þýtt og stytt úr ensku)
Flest okkar vanmeta nytsemi
þeirra „húsdýra,“ sem eru flest
að tölu, þ. e. bakteríanna, sem
byggja líkama okkar og heim
allan.
Aðeins um 1% af þeim má
telja skaðlegar bakteríur. Afgang
urinn er annað hvort skaðlaus
eða blátt áfram nauðsynlegur til
viðhalds líkama okkar.
Engar plöntur væru til án
baktríanna. Án plantnanna vær-
um við sjálf ekki til.
Allt dýralíf byggist, þegar öllu
er á botninn hvolft, á plöntu-
fæðu. Urmull af bakteríum, er
sitja á rótum plantna, gera
köfnunarefnið nothæft plöntun-
um og þá um síðir okkur mönn-
unum. Köfnunarefnið er megin
þáttur þeirra eggjahvítuefna,
sem mynda húð, hár, vefi, negl-
ur o. fl. Þessar frumeindir
(mólekúl) hafa örsmáar nafn-
lausar bakteríur fært líkaman-
um. Þeim ber að þakka líf okkar.
Þeim ber einnig að þakka
„vort daglega brauð.“ Hinar svo-
nefndu gerjunarbakteríur valda
gerð í brauðdeigi og gera brauð-
in bragðgóð og girnileg til átu,
ella mundu þau seig og tormelt-
anleg. Aðrar tegundir vinna á
sykri í mjólk og mynda mjólk-
ursýru, sem eykur smjörmagn
í rjóma og bætir bragðið. Helm-
ingurinn af þurra efninu í osti
eru lifandi smáverur.
Vín- og ölgerð byggist einnig
á starfsemi gerjunarbaktería.
Teblöð eru þurrkuð með gerj-
unaraðferð, og kaffibragðið er
bætt með því að rækta örlitla
sníkjusveppi (skylda bakteríum)
á kaffibaunum. Draga þeir úr
hinu bitra bragði, sem er upp-
haflega af baununum. Þegar hið
rétta kaffibragð er fengið, eru
svepparnir hreinsaðir af.
Skórnir yðar, skinnstakkur-
inn og borðdúkurinn eru starfs-
svið ótal baktería. Límkennd
upplausn, er inniheldur margar
bakteríutegundir, sem leysa upp
eggjahvítuefni, er notuð til
sútunar.
Léreft væri ekki hægt að búa
til án starfsemi þeirra baktería,
sem skilja hörtrefjarnar frá stilk
plöntunnar. Þær „melta“ bók-
staflega stoðvefina, sem trefj-
arnar liggja í.
Ef réttar tegundir af bakterí-
um væru í innýflum okkar,
myndi líkaminn vera fær um
að framleiða öll þau B-vítamín,
er við þörfnumst daglega. Marg-
ar skepnur hpfa slíkan „bakteríu
gróður“ í innýflunum. Búin hefir
verið til sírópskennd bakteríu-
súpa, er kostar um 2 dollara og
er tekin inn í einum skammti.
Sagt er, að hún innihaldi öll B-
vítavín, sem einn maður þarf á
að halda alla ævi þaðan í frá!
Megnið af bakteríugróðri
þarm'anna hefir það hlutverk að
leysa upp eggjahvítuefnin. Kar-
töfluhýði, eplahýði og aðrar
seigar trefjar, eru að mestu
gerðar úr trjákvoðu (cellulose),
en æskilegar í fæðunni sökum
þess, að þær innihalda mikilvæg
steinefni, eggjahvítuefni o. fl.
Bakteríur hjálpa og til þess að
mýkja og teygja þessar trefjar
þannig, að við getum rennt þeim
niður.
Það fólk sem stöðugt brýtur
heilann um bakteríur og skað-
semi þeirra, gerir sér óþarflega
erfitt fyrir og uppsker rýran á-
vöxt fyrir erfiði sitt. Því að
sannleikurinn er sá, að hvernig
sem við sótthreinsum matarílát,
skolum hálsinn og munninn með
sótthreinsunarlyfjum, forðumst
að taka á hurðarhúnum, göngum
fram hjá strætisvögnum, þá er
blátt áfram ómögulegt að forð-
ast bakteríurnar. Þær eru alls
staðar á jörðunni — í matnum,
sem við neytum, vatninu, sem
við drekkum, í loftinu, sem við
öndum að okkur. Þúsundir af
þexm streyma inn um nefið í
hverjum andardrætti.
Þegar allt kemur til alls, er
þetta öllum til góðs. Ef einni
bakteríu væri leyft að auka kyn
sitt óháðri, myndi hún að þrem
dögum liðnum eiga afkomendur,
sem væru jafnmargir íbúum
jarðarinnar að tölu. Eins og
gefur að skilja, kemur þetta al-
drei fyrir. Það er hinn mikli
aragrúi og margbreytileiki
bakteríanna, er við „innbyrðum“
dag hvern, er stuðlar að stöð-
ugu ónæmi fyrir þeim, en ekki
það að forðast þær, sem enda er
ógerlegt. Nef okkar, háls og húð
hýsa stöðugt bakteríur, er gætu
orðið okkur þungar í skauti, ef
við værum ekki frá náttúrunnar
hálfu fær um að standast árásir
þeirra.
Að síðustu er vert að minnast
þess, að við eigum rotnunar-
bakteríunum, „götusópurum
gerlaheimsins,“ ómetanlegt starf
upp að unna. Þær flytja ólíf-
rænu efnin af yfirborði jarðar,
vinna á þeim og gera þau not
hæf að nýju í hinni eilífu hring-
rás lífsins. Þætti yður kannske
skemmtilegt, að stika yfir
skrokka af dauðum risaeðlum á
leiðinni til vinnunnar eða sökkva
í 50 mílna lag af ævafornum
laufblöðum? Ólíklegt er það!
Það er bakteríunum að þakka, að
jarðneskar leifar þessara forn-
aldardýra hafa horfið í skaut
móður jarðar og endurfæðzt þar
til lífsins. Það er jafnvel hugsan-
legt, að ein frumögn af köfnun-
arefni í litla fingri yðar hafi eitt
sinn verið hluti af heilavef í risa-
eðlu frá fornöld jarðsögunnar.
Enn verðum við að herja á
óvininn í bakteríuríkinu, þetta
eina prósent, sem skaðlegt er lífi
okkar og heilsu. En það er eins
gott fyrir okkur að líta hinar
vinaraugum. Þær eiga sannar-
lega viðurkenningu skilið frá
olckar hálfu, því án þeirra vær-
um við ekki til.
☆
MÁLSHÆTTIR
frá J. K. J. Tantallon
Mikil hlaup en engin kaup.
Enginn er annars bróðir í leik.
Fyr má nú rota en dauðrota.
Lengi tognar hrátt skinn.
Það kemur fram í seinna
verkinu, sem gert er í því fyrra.
Það er misjafn sauður í
mörgu fé.
Sannleikann get ég sagt þér,
en trúna get ég ekki gefið þér.
Ber er hver að baki nema að
bróður eigi.
Fáir kunna sig í góðu verði
heiman að búa.
Margt fer öðruvísi en ætlað er
Mikið skal til mikils vinna.
Nýir siðir koma með nýjum
herrum.
Ekki veldur sá er varir.
Kóngur vill sigla, en byr
hlýtur að ráða.
☆
FJÖLDI KVENNA í
ÞJÓNUSTU S. Þ.
Mesta óveður sem ég hef hreppt á selveiðum
norður í íshafi frá 1916
ÉG HEF stundað selveiðar í
Norður-Isahafinu frá því árið
1916, en aldrei hreppt þvílíkt
aftakaveður og í byrjun apríl,
þegar n o r s k u selveiðiskipin
fimm týndust. Við skipverjarnir
á „Arild“ hélaum að okkar síð-
asta stund væri komin, og sú
tilfinning yfirgaf okkur ekki í
þrjá sólarhringa, enda urðum
við á þeim tíma að sjá á bak ein-
um af félögum okkar í hinar
hrikalegu holskeflur, er skullu
yfir bátinn, en öðrum skipverja,
sem tók útbyrðis, skilaði Ægir
aftur inn á þilfarið.“
Þannig fórust Ibert Matthie-
sen, stýrimanni á selveiðibátn-
um „Arild“, orð í viðtali við AB
en hann var sóttur af flugvél til
Bíldudals á laugardaginn, og tók
hann þátt í leitinnl með „Gull-
faxa“ á páskadaginn að hinum
týndu bátum.
Selveiðimaður í rúm þrjátíu ár
Ibert Matthiesen er frá
Tromsö í Noregi. Hann er rúm
lega fimmtugur að aldri og hefur
lent í mörgum svaðilfórum á
selveiðum í ísahafinu, en selveið
ar hefur hann stundað í rúm 30
ár; byrjaði 1916 og hefi verið á
hverri selveiðivertíð síðan, en á
stríðsárunum 1 á g u selveiðar
Norðmanna niðri. Á þessu tíma-
bili hefur Matthiesen verið skip-
stjóri í 15 ár, og var í fyrra skip-
stjóri á „Ringsel“, einum af bát-
unum sem nú er saknað. 1 haust
breytti hann um skipsrúm og réð
ist sem fyrsti stýrimaður á „Ar-
ild“, bátinn, sem kom til Bíldu-
dals í byrjun síðustu viku, eftir
langa og ævintýralega hrakn-
inga.
Fimm daga stórviðri
„Óveðrið skall á miðvikudag-
inn 2. apríl,“ sagði Matthiesen.
„Má heita að ofsaveður hafi ver-
ið allt til 7. apríl, en verst var það
þrjá fyrstu sólarhringana. ,Arild‘
cg nokkrir fleiri bátar voru við
ísröndina og rétt inni í ísnum á
68.30 gr. nb. og 18 gr. vl. og voru
þessi skip vestast og syðst á veið-
isvæðinu. Alls voru þó þarna
milli 50 og 60 norsk selveiðiskip,
en flest þeirra voru almiklu aust
ar og norðar en við. Þar mun
veðrið ekki hafa verið jafn ó-
skaplegt og það var vestar, enda
hlekktist engu skipi á, sem var
á þeim slóðum. Ég talaði við einn
skipstjórann í flotanum úr „Gull-
faxa“, og sagði hann, að fimm
skip væru enn að leita þeirra,
sem saknað væri. Meðal skip
anna, sem voru rétt hjá okkur,
voru þau, sem saknað er, svo og
bátarnir, sem löskuðust og náðu
landi á Höfðaströnd og ísafirði.“
Himinháir brotsjóir
„Arild“ varð fyrir fjórum
stórum áföllum í veðrinu,“ sagði
Ibert Matthiesen. „1 fyrsta brot-
sjónum tók tvo menn fyrir borð.
Annan sáum við ekki meir, en
svo giftusamlega tókst til — og
ég vil segja furðulega — að öðr-
um skolaði inn fyrir borðstokk-
inn aftur, eftir að hafa borizt
alllangt frá skipinu. Rétt áður en
brotsjórin reið yfir „Arlild“ sá-
um við til tveggja af bátunum,
sem saknað er, þeirra „Var-glimt“
cg „Brattind.“ Voru þeir ekki
r.ema 50-100 metra frá „Arild,“
þegar við sáum þá síðast, en svo
gekk yfir biksvört hríð, og him-
inháar öldur bar milli skipanna,
og loks hvolfdist ólagið yfir okk-
ur. Það var eins og við stefndum
beint inn í gnæfandi fjall, er
hryndi yfir skipið með ægiþunga
Og það er sannfæring mín, að
enginn mannlegur máttur hafi
getað stjórnað því, að „Arild“
kom aftur upp á yfirborðið. Þeg-
ar báturinn kom upp úr sjónum,
var ömurlegt um að litast. Hafði
hann allur brotnað við ólagið;
frammastrið hafði kubbazt eins
og hrífuskaft væri, annar léttbát-
urinn var mölbrotinn, brotnað
hafði ofan af matsalnum, talstöð
in var horfin og allt lauslegt af
þilfari, en í sjónum umhverfis
flaut brakið, kurlað í smástykki,
líkt og þegar sprek eru brotin í
eld. Stjórinn flóði niður um allt
skipið, en hafði þó ekki komizt í
véliná. Aftur á móti urðu öll mat
væli sjóblaut, og tapað höfðum
við fyrir borð byrgðum skipsins
af benzíni og olíum.“
Sameinuðu þjóðirnar, sem
meðal annars berjast fyrir því
að bæta aðstöðu kvenna í heim-
inum, hafa nú litið í eigin barm
og kynnt sér, hve margar konur
eru starfandi hjá stofnuninni
víðsvegar í heiminum.
S. Þ. geta verið tiltölulega á-
nægðar með niðurstöðuna. Fjöldi
kvenna er í starfsliði S. Þ., en
geta verður þess„ að einungis
mjög fáar hafa komizt í æðstu
stöðurnar. Af 41 í æðstu embætt-
um S. Þ., þ. e. a. s. 9 vara-aðal-
forstjórum, 13 aðalframkvæmda
stjórum og 10 framkvæmda-
stjórum, er aðeins ein kona.
Hins vegar er fjöldi kvenna í
stöðum aðeins lægri svo og í
lægstlaunuðu stöðunum. 1 FAO
starfa alls 715 manns, þar af 380
karlmenn og 335 konur, en í 159
af veigameiri embættunum hjá
FAO eru aðeins 4 konur. 1 Al-
þjóðabankanum er næstum
helmingur starfsliðsins konur
í ITO, alþjóða viðskiptastofnun-
inni, eru konur í meirihluta, þær
eru 12, en karlmennirnir aðeins
10. Hins vegar eru 9 karlmenn
æðstu stöðum. Ef til vill er að-
staða kvenna bezt hjá heil-
brigðismálastofnuninni WHO,
þar eru 136 konur í ábyrgðar-
stöðum, sem krefjast sérmennt-
unar, en í svipuðum stöðum eru
þá 326 karlmenn. 1 WHO er alls
925 manna starfslið, þar af 402
konur.
☆
GÁTUR FRÁ J. K. J.
1. Fuglinn flaug fjaðralaus,
settist á vegginn beinlaus;
þá kom maðurinn handalaus
og skaut fuglinn bogalaus?
2. Hvað er það, sem fer fyrir
björg og brotnar ekki, fer í
vötn og sekkur ekki, fer í eld
og brennur ekki?
Ráðningar í næsla blaði.
Létum reka
„Við gátum ekkert ráðið við
stjórn bátsins í þessu hafróti,"
sagði Matthiesen enn fremur.
Þó reyndum við að lensa og láta
reka undan veðrinu. Skipstjór-
inn og ég stóðum stöðugt í stjórn
klefanum og reyndum að fylgj-
ast með ólögunum, sinn frá
hvorri hlið. Þannig stóðum við
samfellt í 36 klukkustundir. Við
gátum þó ekki varið skipið sjó-
um, og enn riðu þrír stórir brot-
sjóir yfir það og færðu í kaf,
Raunverulega skil ég það ekki
epn, að við skulum vera ofan-
sjávar. Þó að íshafsveðrin hafi
oft verið svæsin þau rúm 30 ár,
sem ég hef stundað selveiðarnar,
þá hef ég aldrei lent í neinu, sem
líkist þessu.“
100 sjómílur suðvestur af Islandi
„Eftir þrjá sólarhringa fór
heldur að draga úr veðrinu og
vorum við þá komnir út í regin
haf. Við vissum þó ekki gerla,
hvar við vorum staddir, en mánu
daginn 7. apríl fengum við mið
un, er sýndi, að við vorum komn-
ir um 100 sjómílur suðvestur af
íslandi. Hafði okkur þá rekið frá
68.30 gr. nb. og 18 gr. vl. suður
og vestur til 64,40 gr. nb. og 27
gr. vl. Af þessu dreg ég þá álykt-
un, að ekki þýði að leita bát
anna, sem saknað er, meðfram
ísnum norður af íslandi, enda
hafa flugvélar og bátar þegar
kannað það svæði. Einu mögu-
leikinn er sá, að bátana hafi rek-
ið suður eða vestur í haf, ef þeir
eru ofansjávar. Um það hef ég
hins vegar veika von úr þessu
og óttast að Tromsö og Álasund
séu nú orðin 70-80 röskum sjó-
mönnum fátækari, en þrír a::
bátunum voru frá Tromsö og
tveir frá Álasundi.“
150,000 selir á vertíð
Að lokum svaraði Ibert Matt
hiesen nokkrum spurningum al-
menns eðlis um selveiðar Norð-
manna í Ishafinu.
Sagði hann, að gera mætti ráð
fyrir því, að skipin, sem væru að
veiðum í vestur ísnum á vetrar-
vertíðinni, það er frá miðjum
rnarz fram í maí, veiddu um 150
þúsund seli, en meðalveiði á skip
væri venjulega frá 2000-3000 sel-
ir. Sagði hann, að eftir stríðið
hefðu venjulega verið gerðir út
milli 50 og 60 bátar á veiðar í
vestur ísinn, en þeir, sem þangað
sækja, eru flestir frá 100-200 smá
lestir. Aftur á móti sagði hann,
að annar leiðangur væri gerður
út í svo kallaðan austur ís, og
væru það minni bátar, eða allt
niður í 40 smálestir.
Mest er selveiðiútgerðin frá
Alasunri, Tromsö, Hammerfest
og Lofoten, og er þetta orðin göm
ul atvinnugrein í Norður-Noregi,
er færir Norðmönnum árlega
milljónir króna í gjaldeyristekj-
ur, en lýsið og skinnin eru aðal-
lega flutt út.
Þegar við komum heim í maí
ur vetrarleiðangrinum,“ sagði
Matthiesen, „byrjar sumarvertíð
in, en þá leita selfangararnir aðal
lega austur og norður í íshafið,
svo og vestur undir Grænland.
Úr þeim leiðangri komum við
ekki aftur fyrr en í september,
svo að segja má, að við selveiði-
mennirnir séum um helming ár-
sins í íshafinu.“
Matthiesen sagði, að veiðin
hafði gengið misjafnlega hjá bát
unum það sem af er þessari ver-
tíð; en þeir fóru frá Noregi um
12. marz. Sagði hann suma bát-
anna vera komna með um 2000
seli, en t. d. hafðu þeir á „Arild“
ekki verið búnir að fá nema 1200
þegar óveðrið skall á. Þeir fara
rxú aftur norður á veiðistöðvarn-
ar, þegar viðgerð hefur farið
fram á bátnum á Isafirði; en það
kvaðst hann búast við að yrði
um helgina.
Um t e k j u r veiðimannanna
sjálfra sagði hann, að þær færu
ð miklu leyti eftir aflabrögðum.
Þegar vel veiddist, gæfu selveið-
arnar miklar tekjur, og segja
mætti, að þeir bátar, sem næðu
2000-2500 selum, væru með góð-
an hagnað. Þá sagði hann, að
tekjur manna um borð færu líka
eftir því, hvaða stöðu þeir hefðu
á skipinu; skipstjórar, stýrimenn
cg"skyttur bæru mest úr býtum.
Matthiesen kvaðst hafa orðið
var við það, að tnargir undruðust
aað, að selfangararnir fleygðu
selkjötinu. Sagði hann, að veiði-
mennirnir hefðu enga aðstöðu
til þess að nýta það um borð og
það borgaði sig ekki að flytja
það til Noregs; enda myndu skip
in þá verða fullhlaðin á nokkrum
dögum. Þess vegna hirtu þeir að-
eins mestu verðmætin: spikið og
skinnin. Hann sagði, að þegar
selur hefði verið skotinn og inn-
byrtur, væri spikið og skinnið
flegið af í einu lagi, en skrokkn-
um síðan varpað fyrir borð.
Ekki sagði hann að neitt salt
væri notað, en spikinu og skin-
unum dengt í lestarnar. Stund-
um kæmi það fyrir, þegar kæmi
fram á vorið, að skinnin skemmd
ust nokkuð í þessari geymslu; en
þegar heim kæmi, væri spikið
flysjað frá skinnunum með sér-
stökum tækjum, og síðan væru
skinnin verkuð og flokkuð gæða-
mati, en spikið færi í verksmiðj-
ur og væri brætt. Að lokum sagði
hann að Norðmenn flyttu árlega
út lýsi, og væru selveiðarnar því
all þýðingarmikill liður í at-
vinnulífi þjóðarinnar. — I. K.
— A. B. 16 apríl
N E W
Smoothness and
Maneuverability
with
Wisconsin
Heavy Duty - Air Cooled
Inboard Motors
• Quick start, stop, reverse.
• Finger-tip control.
• Rewind ratchet starter.
• Oil pump—no mixing oil and fuel
• Waterproof magneto.
• Shielded spark plug and cable.
• Many other features.
• Four sizes.
Ask yonr dealer—or call
A\UMFORP,
M EDLANP,
IlMITEP,
Phone 37 187
576 Wall St.
WINNIPEG