Lögberg - 06.06.1952, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 6. JÚNÍ, 1952
Lögberg
GefitS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SAKGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN-
PHONE 21804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Uigberg" ia printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
ÁVARP
forsela Þjóðræknisfélags Islendinga í Vesturheimi,
séra Philips M. Péturssonar við þingselningu,
2. júní, 1952
«
Háttvirtu og heiðruðu þingfulltrúar og gestir:
í dag byrjum við á fundum hins þrítugasta og
þriðja ársþings Þjóðræknisfélags íslendinga í Vestur-
heimi. En nú í fyrsta sinn á öllum þeim tíma, sem Þjóð-
ræknisfélagið hefir verið til, er þingið haldið að sumri
í stað miðs veturs. Þingin hafa undantekningarlaust
hingáð til verið í febrúarmánuði ár hvert, þangað til nú.
Og nú fáum vér tækifæri til að dæma hvor tíminn er
betri, febrúar eða júní, og líka hvort að máltækið gamla
sannist á þessu þingi: „nýtt er geðfelt, gömlu er út helt“.
„Ég vil, í byrjun þessara orða minna, í nafni fé-
lagsins, bjóða velkomna á þingið alla fulltrúa úr sér-
hverri bygð, og gesti og aðra vini og óska þess, að með
hjálp og aðstoð þeirra allra nái þingið að fullu tilgangi
sínum og leggi góðan grundvöll að starfsárinu, sem
framundan er, að þingið verði afkastamikið og öllum,
sem þátt í því eiga, til sóma og heiðurs!
Menn vita hver ástæðan er fyrir því, að þingið er
háð á þessum tíma árs í stað febrúarmánaðar eins og
áður var, en hún er sú, að samþykt var á næst síðasta
þingi að gera breytingu á 24. lagagrein félagsins, sem
tók það fram að „Ársþing félagsins skyldi háð í febrúar-
mánuði ár hvert, á þeim stað og tíma, sem félagsstjórn-
in ákveður.“ En breyting var gerð á þessari lagagrein
á þá leið að: „Ársþing Þjóðræknisfélagsins skal haldið á
þeim stað og tíma, sem hvert þing ákveður fyrirfram."
Þessi breyting, samkvæmt 28. lagagrein, varð að fá
samþykki ríkisritara Canada. Samþykki hans fékst ekki
fyrir þingtíma í fyrra, og þess vegna var þingið haldið
í febrúarmáðuði það árið, en síðar fékst samþykki
hans. Nú eru liðnir 15 mánuðir síðan að þing var síðast
haldið. Og nú á þessu þingi, áður en því verður slitið,
verðum við í samræmi við nýju lagagreinina að ákveða
með atkvæðagreiðslu tíma og stað næsta þings. Það
verður eitt af síðustu hlutverkum þingsins, og ættu
menn að taka sér tíma þessa næstu daga, er setið er
hér á þingfundum og á samkomum, til að hugsa vel og
gaumgæfilega um það mál og um hvor tíminn geti orð-
ið Þjóðræknisfélaginu mest að gagni að hafa þing sitt
á, því það er félagsheildin og velferð hennar, sem vér
verðum og ættum aðallega að hugsa um.
En svo varð önnur lagabreyting, sem nú hefir líka
öðlast gildi með samþykki ríkisritara Canada, og er
hún sú, að nú eiga allar deildir félagsins jöfn réttindi
á þingum.
Þegar tilagan um að breyta þingtímanum, og að
ákveða fyrirfram bæði stað og tíma hvers þings, var
borin upp og samþykt, sáu nokkrir meðlimir deildar-
innar Fróns að ógjörningur yrði að breyta 24. lagagrein
en að láta 21. lagagreinina standa óbreytta, þar sem
tiltekinn er réttur deilda, og helzt ef að þingið ætti að
vera utan Winnipeg. Eins og áður hefir verið, hafa
deildirnar únefnt fulltrúa, sem fóru með þann atkvæða-
fjölda, sem deild þeirra hafði heimtingu á eftir með-
limatölu þeirra. En til þess að Frón fengi að njóta at-
kvæða meðlima sinna, hefði hver einasti meðlimur
þurft að vera á þingi, sem aldrei enn hefir átt sér stað.
En nú koma fulltrúar frá Fróni með sömu réttindi og
allir aðrir fulltrúar, en þó eru nokkrir einstaklingar, sem
vildu fara með sín eigin atkvæði og því útnefndi Frón
færri fulltrúa en deildin hafði heimtingu á, eins og seinna
mun koma í Ijós af kjörbréfaskýrslunni. Þettá eru breyt-
ingarnar, en hvort sem þær verða til hags eða óhags
segir tíminn einn og reynslan.
Árið, sem liðið er, hefir verið atburðaríkt ár að
mörgu leyti, en líka að mörgu leyti ekki. Út á Við í hin-
um víðtækara heimi hafa málin verið að miklu leyti hin
sömu, sem þjóðirnar glíma við, og heima fyrir mætti
segja hið sama. Heldur hefir okkur miðað fram en
aftur, þó að ekki hafi altaf gengið eins og við hefðum
óskað. Þeir menn eru til, sem halda að afrek félagsins
geti verið svo mörg og mikil að menn gæti staðið á
öndinni yfir þeim og hrósað þeim til skýanna. En þýð-
ingarmestu verkin eru ekki altaf unnin fyrir alm^nn-
ingssjónum. Eitt leiðir af öðru, og það sem þýðingar-
mest er, er oft aðeins í því fólgið að halda málunum
við, sem unnið er að, að halda stofnuninni við, svo að
þegar til kastanna kemur, þá verði stofnunin til, til að
leysa það verk af hendi, sem þörf er á. En þó er ég
ekki að breiða yfir neitt og vil ekki, sem í dagsljósið
ætti að koma.
Á þessum undanförnu 15 mánuðum höfum vér séð
á bak nokkrum ágætum félagsmönnum, sem vel og
lengi hafa unnið á einn eða annan hátt í þágu félagsins.
Þar tel ég með öðrum föður minn, ólaf Pétursson, sem í
mörg ár var skjalavörður félagsins; hann dó í febrúar-
mánuði s.l. Meðal þeirra annarra, sem dáið hafa, þó að
ég hafi ekki enn fullkominn lista, má nefna: Heiðurs-
vemdara félagsins, Svein Björnsson, forseta íslands.
Eins og getið hefir verið, fer fram minningarathöfn í
dag, kl. 4 e.h., í Fyrstu lútersku kirkjunni. Dr. Richard
Beck flytur þar minningarræðu, en séra Valdimar J.
Eylands stjórnar athöfninni. —
Gengið verður af fundi stuttu
fyrir fjögur og í kirkjuna.
Heiðursfélagar, sem dáið hafa
eru: Ólafur Pétursson og Arin-
björn S. Bardal.
Aðrir félagar, er látist hafa, eru
þessir:
Josephína Jóhannnson, Wpg.
Hjörleifur Björnsson —
Jóhanna Pétursson —
Sigfús B. Benediktsson,
Langruth,
Böðvar Jónsson, Langruth,
Böðvar H. Jaköbsson, Árborg
Jakob Vopnfjörð, Blaine
Einar Haralds, Vancouver
Mrs. Áslaug Ólafsson, Vanc.
Mrs. Gróa Pálmason,
Winnipeg Beach
Stefán Anderson, Gimli
Kristján Indriðason, Mountain
Mrs. Anna María Nelson,
Lundar.
Fleiri geta verið, sem ég hefi
ekki nefnt. En ef þeir, sem vita
af öðrum, vildu láta mig vita af
þeim, yrði hægt að leiðrétta það
áður en ræða þessi verður birt
á prenti.
Vér minnumst þessara félags-
bræðra og systra með þakklæti
fyrir samstarfið og góða frammi-
stöðu í sameiginlegum málum
vorum. Smá saman tínast vin-
ir og samverkamenn úr tölunni,
þeir, sem héldu þessari stofnun
við. Það verður í trygð við minn-
ingu þeirra og verk, að við höld-
um því starfi áfram, sem þeir
helguðu líf sitt og krafta.
En nú vil ég tiltaka nokkur
verkefni og svæði, sem félagið
og stjórn þess hefir unnið á, á
hinu liðna ári. Og þar nefni ég
fyrst:
Fundir
Fundir félagsins hafa verið
eins og vanalega og nefndin
komið saman til að vinna sín
verk, þau, er félagið lagði henni
í hendur. Þar að auki hafa
nefndarmenn, í nafni félagsins,
sótt ýmsa aðra fundi og fyrir-
tæki félaginu til styrktar og
eflingar. En þó ber að taka það
til greina, að stundum vegna
tímaleysis og anna, var nefndar-
mönnum ekki létt um að sækja
fundi reglulega. Alt það starf,
sem unnið er af stjórnarnefnd-
armönnum, er í hjáverkum
unnið. Og þegar margt kallar,
er ómögulegt að sinna því öllu.
Það er oft erfitt að velja um, og
þess vegna hafa stundum fund-
ir stjórnarinnar orðið að sitja á
hakanum hjá sumum nefndar-
mönnum, þó að aðrir hafi hins
vegar sótt fundi samvizkusam-
lega og vel.
Úlbreiðsluslarfsemi
Um útbreiðslutilraunir fé-
lagsins er það að segja, að unnið
hefir verið að þeim af flest öll-
um stjórnarnefndarmönnum á
einn eða annan hátt, þó að ekki
hafi alt verið gert, sem gera
skyldi. En ég, sem forseti félags-
ins, bið engrar afsökunar á því.
Fundið hefir verið að ýmsu í
sambandi við rekstur mála fé-
lagsins, og er gott að svo skyldi
vera. Við værum illa staddir, ef
alt væri orðið svo fullkomið, að
ekkert fyndist, sem bæta mætti,
eða, ef að áhuginn væri orðinn
svo lítill, að enginn kærði sig
um hvort að vel eða illa færi.
En meðal útbreiðslumála, sem
unnin hafa verið, mætti nefna
margar samkomur og hátíða-
höld meðal íslendinga, þar sem
íslenzkt mál er notað, — og ekki
sízt meðal deilda félagsins. —
Hægt væri að segja, að kirkj-
urnar vinni að útbreiðslumálum
hvenær sem messað er á ís-
lenzku — að blöðin vinni að út-
breiðslumálum, þar eð þau eru
gefin út á íslenzku, — að ein-
staklingar, þegar þeir hittast og-
heilsa hver öðrum á móðurmál-
inu, vinni að útbreiðslustarfsemi.
Það er erfitt að fullyrða hvað sé
og hvað sé ekki beint útbreiðslu-
mál. Jafnvel mætti segja, að
meðal yngri íslendinga, þeirra,
sem skara fram úr og vinna sér
heiður, að þeir vinni að út-
breiðslumálum. Þess vegna
sagði ég, að þó að afturför mætti
kalla í sumu, sem unnið hefir
verið að, þá hefir okkur þó yfir-
leitt miðað áfram, sem sé, fram-
farirnar hafa orðið rneiri en
afturfarirnar.
En meðal hins áþreifanlega
má nefna samkomu félagsins og
deildanna, eins og t. d. samkomu
Fróns s.l. maí, 1951, og aðra sam-
komu Fróns á árinu, sem aldrei
hafa tekist betur en á þessu
liðna ári. Ég veit ekki mikið um
bókasöfn og lestrarfélög meðal
deilda, en um bókasafn deildar-
innar í Winnipeg má fullyrða
með réttu, að æði langt er síðan
að fleiri bækur hafa verið tekn-
ar út til lesturs, en á þessum s.l.
vetri.
Samkoman í Playhouse The-
atre, sem haldin var 30. marz
fyrir ári síðan undir umsjón há-
skólastólsnefndarinnar, þar sem
María Markan Östlund og
Agnes Sigurdson komu fram,
má teljast undir þessum lið.
1 Árborg heldur deildin Esjan
árlega samokmu, þar sem m. a.
börn koma fram og keppa í fram-
sagnarlist og hljóta verðlaun
fyrir. Á þeim tíma, sem liðinn
er síðan að síðasta þing var
haldið, hafa tvær slíkar sam-
komur verið haldnar með ágæt-
um árangri. Einn keppendanna,
ungur drengur, sem ber íslenzk-
una fram eins og innfæddur ís-
lendingur væri, og sem hlaut
verðlaun í sínum flokki, kemur
fram á samkomu aðlfélagsins
annað kvöld og þá fáum við
tækifæri til að dæma um það
sem unnið hefir verið af deild-
inni í Árborg.
Samkoma var haldin í Selkirk
í maí í fyrra; þangað sendi ég
íslenzkar myndir, sem félagíð á,
en gat ekki, anna vegna, sótt þá
samkomu sjálfur. Lestrarfélagið
á Gimli hélt samkomu 13. sept-
ember s.L, og í desembermán-
uði s.l. var haldin samkoma á
Lundar, þar sem próf. Finnbogi
Guðmundsson og Dr. Áskell
Löve komu fram á og fluttu er-
indi. Hér í Winnipeg hafa verið
ýmsar samkomur, eins og t. d.
þegar opinberlega var tekið á
móti Próf. Finnboga Guðmunds-
syni sem hinum fyrsta embætt-
ismanni við hinn nýstofnaða
kenslustól í íslenzkum fræðum
við Manitobaháskólan, sem ég
mun minnast nánar síðar.
Próf. Finnbogi Guðmundsson
er þegar farinn að ferðast út um
bygðir íslendinga til þess að
vinna að útbreiðslumálum fé-
lagsins. Sumir munu ef til vill
hugsa að félagið hafi lítið við
ferðir hans að gera. En tilfellið
er, að ef félagið væri ekki til
né deildir þess til að taka á móti
honum er auðskilið hve miklu
örðugri ferðalög hans og mót-
tökur yrðu en raun hefir orðið á.
í næstu forsetaskýrslum, eins
og t. d. á næsta þingi, tel ég víst,
að margt verði sagt um ferðir
Próf. Finnboga út um bygðir og
starf hans við útbreiðslumál
okkar. Ég geri ekki meira nú en
rétt að minnást á ferðir hans,
því þær eru rétt að byrja. En
að mikið gott leiði af þeim
megum við telja sem sjálfsagð-
an hlut og verður það félaginu
og málefnum þess til ómetanlegs
styrks. —
Annar maður, sem er utan
stjórnar félagsins, en sem held-
ur áfram að vinna að málum
vorum og hefir leyst mikið og
gott verk af hendi þetta liðna
ár er Dr. Richard Beck.
Dr. Beck, fyrrverandi forseti
félagsins, hefir sem áður sýnt í
verki góðhug sinn til þess og
haldið áfram útbreiðslu- og
kynningarstarfsemi sinni í þágu
íslenzkra bókmennta og menn-
ingar. Hann flutti kveðjur fé-
lagsins á ársfundi fræðafélags-
ins The Society for the Advance-
ment of Scandinavian Study
bæði í fyrra vor, er fundurinn
var haldinn í North Park
College, Chicago, og aftur nú í
maíbyrjun, er fundurinn fór
fram í Luther College, Decorah,
Iowa; í sambandi við ársfund-
ina flutti hann einnig á um-
ræddum skólum eða öðrum
samkomum erindi um íslenzk
efni, og einnig á ársfundunum
sjálfum. Ennfremur hefir hann
á tímabilinu síðan seinasta þjóð-
ræknisþing var haldið flutt önn-
ur erindi og ræður um ísland og
íslenzkar bókmenntir, meðal
annars 1 útvarp frá Grand
Forks. Þá má sérstaklega geta
þess, að hann talaði nýlega á
segulband þrjú hálftíma erindi
um vestur-íslenzk ljóðskáld, er
útvarpað var af Ríkisútvarpinu
íslenzka. Dr. Beck hefir einnig,
eins og að undanförnu, ritað
margt um íslenzk efni bæði á
ensku og íslenzku, meðal annars
minningargrein um herra Svein
Björnsson, forseta íslands og
heiðursverndara félags vors, og
verður hún birt sem forustu-
greinin í sumarhefti „The Amer-
ican-Scandinavian Review“ í
New York.
Margt fleira mætti nefna, því
í raun og veru er alt, sem félagið
gerir, — hvort sem það er stjórn
þess, deildir eða einstaklingar
innan þeirra, útbreiðslustarf. En
þar sem'ég skipti málunum nið-
ur, tek ég upp næsta atriði, sem
ég nefni:
Gesiir
Gestir á þessum síðastliðnu
fimtán mánuðum hafa ekki ver-
ið eins margir og oft áður. En
þó má telja meðal þeirra þá,
sem Islendingum var mikið
fagnaðarefni að mega sjá og
kynnast. Fyrst má nefna þær
tvær konur, sem ég nefndi áðan,
og sem komu undir umsjón há-
skólakenslustólsnefndarinnar —
frú María Markan- Östlund og
ungfrú Agnes Sigurdson. Þær
komu fram á skemtikvöldi, sem
haldið var í Playhouse Theatre;
einnig söng frú María Markan
í báðum kirkjunum.
Hingað kom til að ganga í
þjónustu háskólans ungur mað-
ur og kona hans, Dr. Áskell Löve
og frú, sem bæði eru grasafræð-
ingar. Þau teljast nú vart gestir
lengur, þar sem þau komu til
langdvalar, Við fögnuðum komu
þeirra og vonum, að þeim líði
vel hér á meðal okkar.
Þá kom ungur læknir frá ís-
landi til framhaldsnáms, Dr.
Stefán Björnsson. Hann stundar
nám við læknaskólann, en starf-
ar þar að auki sem læknir á
Almenna sjúkrahúsinu hérC í
borg. Hann getur tæpast kallast
gestur, því nú fer hann að verða
heimamaður og einn af okkur.
Ég óska honum líka alls hins
bezta og vona að hann kunni vel
við sig hér.
Þá vil ég næst nefna Pál Is-
ólfsson oraganleikara dómkirkj-
unnar í Reykjavík og frú hans,
sem félaginu tókst að fá hingað
í haust. Það var að tilhlutan
stjórnarnefndarinnar að Dr.
Páll og frú hans komu til Win-
nipeg. Þau voru á ferð í Banda-
ríkjunum þegar nefndin gekst
í það að fá þau hingað norður
með þeim árangri að íslending-
um hér í Winnipeg veittist það
tækifæri, sem suma þeirra hafði
aldrei dreymt um að þeim gæf-
ist, að hlusta á aðaltónsnilling
íslands, sem uppi er á vorri tíð.
Við vorum svo heppnir að geta
fengið Westminster kirkjuna,
þar sem að nýbúðið var að. gera
við pípuorgelið, svo að það telst
nú vera hið fulfkomnasta og
bezta í Vestur-Canada. Það var
mikil fagnaðarstund.
Dr. Páll ísólfsson og frú
brugðu sér norður til Gimli og
hittu þar gamla fólkið á Betel.
Var það mikil gleðistund fyrir
mig að geta farið þá ferð með
þeim, og svo að vera gestur hjá
sóknarpresti Gimli, séra Haraldi
Sigmars á eftir. Dr. Páll og frú
hans eignuðust marga vini hér
þó að dvöl þeirra hér væri alt
of stutt. Ég hneigist til að segja
eins og maður einn — að þó
að nefndin hefði ekkert annað
gert á árinu en það að fá Dr.
Pál og frú hans norður til Win-
nipeg, þá mætti segja, að hún
hefði gert skyldu sína fyrir árið.
Samband við ísland
Við komu hvers manns eða
konu frá íslandi — og við ferð
hvers manns eða konu héðan til
íslands, styrkjast böndin við
ættlandið.
Það er ekki annað hægt að
segja, en að böndin hafi styrkzt
við komu manna eins og Dr.
Páls ísólfssonar, Próf. Finnboga
Guðmundssonar, Dr. Áskells
Löve, Dr. Stefáns Björnssonar
og annara, og við ferðir manna
.og kvenna héðan til íslands. Svo
vil ég leyfa mér að minnast þess,
að stjórn íslands hefir séð sér
fært að heiðra nokkra menn hér
vestra með því að veita þeim
heiðursmerki — riddarakross
Fálkaorðunnar. Meðal þeirra er
bæjarstjóri Gimli-bæjar, Bjarni
Egilson, Dr. P. H. T. Thorlak-
son og ég sem forseti Þjóðrækn-
isfélagsins; fleiri kunna að hafa
hlotið þessa sæmd, þó að mér
sé ekki kunnugt um nöfn þeirra
í svipinn.
Þetta eru alt liðir í sambandi
okkar við ísland, og ekki er
annað hægt að segja, en að það
samband sé sterkt, trygt og ó-
rjúfanlegt. Það eru margir góðir
menn, beggja megin hafsins,
sem mikinn áhuga hafa fýrir
því að viðhalda sambandinu og
varðveita það á allan hátt. Þetta
sést meðal annars af því, að
stjórn íslands sá sér fært í fyrra
að leggja fram tillag í háskóla-
sjóðinn honum til eflingar og
stuðnings.
Samböndin milli Austur- og
Vestur-íslendinga eru traust og
trygg. Við þurfum engar áhyggj-
ur að hafa út af því að þau muni
slitna í náinni framtíð.
Úígáfumál
Undir þessum lið er lítið
annað að segja, en það, sem sagt
var í fyrra. Þjóðræknisfélagið
gefur út og gaf út í vetur Tíma-
ritið í sama formi og vandaða
frágangi og áður, sem er ritstjóra
þess, hr. Gísla Jónssyni, aðal-
lega að þakka. Ritið er með sömu
ágætum þetta ár eins og það
áður hefir verið og félaginu til
heiðurs og sóma.
Auglýsingasöfnunin tókst með
ágætum, og betur en sumir
gerðu ráð fyrir. Mrs. Björg Ein-
arsson sá um auglýsingasöfnun
þetta ár og vil ég fyrir hönd fé-
lagsins þakka henni fyrir hennar
ágæta starf, sem hefir ábyrgð
og mikla vinnu í för með sér, en
hún leysti það vel af hendi.
En nú vil ég enn einu sinni
minna menn á, að Tímaritið er
hætt að geta borið sig. Kostn-
aður á prentun, pappír og vinnu
hefir aukist gífurlega á síðustu
árum. Auglýsingarnar hrökkva
ekki til að borga kostnaðinn.
Ég vildi að það kæmi fram til-
laga um að hækka meðlima-
gjaldið, íem við, sóma okkar
vegna sem íslendingar, og ef
að mál okkar eru nokkurs virði,
ætti ekki að vera minna en
fimm dollarar á ári. Og þó að
við borguðum annan dollar í
viðbót fyrir ritið væri það engan
'veginn of mikið, ef að okkur er
ant um þau mál, sem Þjóðrækn-
isfélagið vinnur að og styður.
Mér finst og hefir lengi fundist,
sá maður nokkuð lélegur þjóð-
ræknismaður? sem miðar þjóð-
rækni sína við eina dollarinn á
árinu, er hann borgar til þess að
geta kallast meðlimur Þjóð-
ræknisfélagsins og fá svo ritið
í viðbót, sem er í sjálfu sér,
þegar á allt er litið, ekki minna
virði en tveggja dollara.
Menn eru heimutfrekir á tíma
og vinnu stjórnarinnar, en þeg-
ar stungið er upp á hækkun með
limagjalds, þá er æpt á móti. Ég
verð að segja hreinskilnislega,
að ég skil ekki þann hugsunar-
hátt, og ég lofa því, að hvort
sem ég skipa embætti eða ekki
næsta ár, þá geri ég ráð fyrir
að halda áfram að leggja fram
tillögur um að hækka meðlima-
gjaldið til þess að það komi að
einhverjum notuip að vera með-
limur félagsins, og að aðeins þeir
ráði málum þess, sem eru reiðu-
Framhald á bls. 8