Lögberg - 26.08.1954, Side 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 26. ÁGÚST 1954
Jocobo Árbenz Gusman
í ríkjum Mið-Ameríku hejjast
menn fljótt til valda, en falla
líka snögglega
Þegar þetta er ritað, herma
seinustu fregnir frá Guatemala,
að Arbenz forseti 'hafi sagt af
sér og yfirmaður hersins hafi
tekið við völdum til bráðabirgða
og hyggist semja við uppreisnar-
menn. Arbenz virðist hafa orðið
að leggja niður völd vegna þess,
að herinn hefir ekki viljað berj-
ast undir merkjum hans. Slíkt
hefir yfirleitt orðið hlutskipti
hinna mörgu einvalda í Mið-
Ameríku, er hrökklazt hafa frá
völdum.
Éregnir frá Guatemala eru enn
annars mjög óljósar. Báðir aðilar
hafa keppzt við að segja miklar
sigurfréttir. í tilkynningum
stjórnarinnar hefir verið sagt, að
uppreisnarmenn hafi verið rekn-
ir á flótta til fjalla, en uppreisn-
armenn hafa lýst innrás sinni
sem óslitinni sigurgöngu. Sann-
leikurinn mun vera sá, að nær
aldrei mun hafa komið til al-
varlegra vopnaviðskipta, því að
herinn hefir ekki fengizt til að
berjast með stjórninni. Liðs-
kostur uppreisnarmanna, sem
oftast er talinn um 3000 manns,
er sagður lélegur og illa búinn.
Ríkisherinn, sem telur um 6000
manns, hefði því auðveldlega átt
að geta bælt uppreisnina niður.
Til þess hefir hann hins vegar
skort vilja og þar með var fall
Arbenz ákveðið, þegar þjóðin
reis ekki heldur upp honum til
stuðnings. Yfirleitt virðist al-
menningur í Guatemala láta sig
litlu skipta, hvor aðilinn verði
ofan á í þessari deilu. Nokkur
skýring á því er það, að menning
er á lágu stigi, eins og marka
má á því, að milli 60—70% íbú-
anna eru ólæsir. Meginþorri
Guatemalabúa hefir látið sig
stjórnmál litlu varða og litið á
stjórnarbyltingar, eins og þeim
óviðkomandi. Þannig hefir það
líka verið í flestum öðrum lönd-
um Mið-Ameríku.
Uppruni Arbenz
Aðdragandi þeirra atburða,
FOR SALE
Oil Painting “Hekla” by
Emil Walters 2x2% gilt
frame. Halldor Halldorson
Estate, 353 Broadway Ave.
Phone 923-055 or 924-758.
Mornings only.

BLOOD
fMfiLfktPOUO
THIS
SMCI
CONTRIBUTKD
DREWRYS
MANITOIA
O I V I t I ON
WESTERN
CANADA
BREWERIES
L I M I t I D
sem nú eru að gerast í Guate-
mala verður nokkuð ljósari, ef
rakin er saga manns þess, sem
hefir nú látið af völdum í Guate-
mala, Jacobo Arbenz Gusman,
enda snúast þeir að miklu leyti
um hann.
Arbenz er 41 árs gamall. Móðir
hans var blendingur af indíönsk-
um og spönskum ættum, en faðir
hans var Svisslendingur, sem
hafði gerzt lyfsali í Guatemala,
en misheppnast reksturinn, svo
að hann fyrirfór sér að lokum.
Ættingjar Arbenz fengu því til
vegar komið, að hann fékk ó-
keypis skólavist á herforingja-
skóla ríkisins *bg vakti hann þar
á sér athygli sem ötull knatt-
leiksmaður og hnefaleikamaður.
Að námi loknu varð hann liðs-
foringi í hernum og giftist um
lí'kt leyti dóttur auðugs landeig-
anda í Salvador, er taldi gifting-
una dóttur sinni ósamboðna.
Lítið bar á Arbenz þar til 1944,
er þáverandi einræðisherra í
Guatemala, Ubico var steypt af
stóli. Hershöfðingi að nafni
Fedeico Ponce varð þá forseti í
fjóra mánuði. Honum var steypt
úr stóli með þeim hætti, að
Arbenz og þrettán liðsforingjar
aðrir gerðu uppreisn og tókst
þeim að skjóta yfirmann hersins
í höfuðborginni og fengu herinn
þar síðan á band sitt. Arbenz og
félagi hans, Javier Arana að
nafni, létu síðan setja landinu
lýðræðislega stjórnarskrá og var
Jose Arcvalo, sem verið hafði
landflótta í Argentínu, kosinn
fofseti á grundvelli hennar.
Morðið á Arana
Arevalo var forseti 1944—’50.
Hann var frjálslyndur og beitti
sér fyrir ýmsum félagslegum
umbótum, en framkvæmd þeirra
fór mjög í handaskolum. Róstu-
samt var í landinu og voru gerð-
ar ekki færri en 30 byltingartil-
raunir í stjórnartíð hans. Valda-
mestu menn landsins á þessum
tíma voru raunverulega þeir
Arbenz og Arana. Þeir skiptu
þannig með sér völdum, að
Arbenz var hermálaráðherra, en
Arana var formaður herráðsins
og yfirhershöfðingi. Þeim kom
allvel saman, unz tók líða tók á
kjörtímabil Arevalo, enda var þá
ljóst, að þeir ætluðu sér báðir
að erfa sæti hans. Arana stóð að
mörgu leyti betur að vígi, því
að hann var vinsælli hjá hern-
um og naut meira trausts yfir
stéttarinnar. Til þess kom hins
vegar ekki, að þeir kepptu til
þrautar, því að í júlí 1949 var
Arana myrtur og þótti víst að
þar væru liðsmenn Arbenz að
verki. Fylgismenn Arana svör-
uðu með því að gera tilraun til
byltingar, en hún var brotin á
bak aftur eftir allmikið mann
fall. Meðal þeirra, sem stóðu að
þessari byltingartilraun, var
Carlos Castillo Armas, er þá var
yfirmaður flughersins. Hann
gerði aðra byltingartilraun
skömmu síðar, en var þá tekinn
höndum, en tókst að flýja úr
fangelsinu og komast í bústað
sendiherra Columbíu. Eftir all-
mikið samningaþóf fékk hann
leyfi til að fara úr landi. Hann
hefir síðan unnið markvisst að
því að gera byltingu í Guatemala
og í því skyni safnað um sig
landflótta liðsmönnum sínum.
Innrás liðs hans í Guatemala
kom þó á óvart, enda liðskostur
hans með öllu ónógur til að her-
taka landið. Hann mun hins veg-
ar hafa treyst A ítök sín innan
hersins og ekki talið síðar
vænna, þar sem sá orðrómur var
kominn á kreik, að stjórnin ætl-
aði að vopna óbreytta liðsmenn
sína vegna þess, að hún treysti
ekki á herinn.
Samvinna Arbenz og
kommúnista
Af Arbenz er það hins vegar
af5 segja, að honum var opin
brautin til æðstu valda eftir að
Arana hafði verið rutt úr vegi.
Árið 1950 var hann kosinn for-
seti. Hann var þá orðinn auðugur
maður og hélt sig ríkmannlega.
í átökunum milli hans og Arana
hafði hann leitað sér liðs hjá
vinstri öflum landsins og þá ekki
sízt hjá kommúnistum, er náð
höfðu yfirráðum í verkalýðs-
hreyfingunni. Þetta hélt áfram
eftir að hann varð forseti. Itök
þeirra jukust líka stöðugt meira
og meira í Guatemala, en þó
gætti Arbenz þess að láta engan
af foringjum þeirra fá ráðherra-
embætti. Hins vegar náðu þeir
yfirráðum í ýmsum þýðingar-
miklum samtökum og höfðu t. d.
útvarpið og blöðin á valdi sínu.
Áhrifa þeirra gætti líka meira og
meira á stefnu stjórnarinnar,
einkum út á við. Þannig töluðu
ráðandi menn í Guatemala oft
um Sovétríkin sem sérstakan
„vin smáþjóðanna“. Þá settust að
í Guatemala mikið af landflótta
k.ommúnistum frá hinum Mið-
Ameríkuríkjunum og varð
Guatemala þannig miðstöð fyrir
áróður kommúnista í Mið-Ame-
ríku. Þetta vakti bæði reiði og
ugg stjórnanda í hinum ríkjun-
um, þar sem Guatemala er stærst
þessara ríkja og ráðamenn þar
hafa oft haft á orði að sameina
Mið-Ameríku í eitt ríki undir
forustu Guatemala.
Skipting stórjarða
Þýðingarmesta stjórnarfram-
kvæmdin, er Arbenz hófst handa
um, var skipting stórjarða. Þar
var að flestu leyti stefnt í rétta
átt, en framkvæmdir gengu seint
og fóru í handaskolum. Þessi að-
gerð aflaði því ekki Arbenz til-
ætlaðra vinsælda, en hins vegar
öflugra andstæðinga, þar á
meðal ameríska auðhringsins
United Fruit Campany, sem átti
miklar landeignir í Guatemala.
Þykir því sennilegt, að hringur
þessi hafi styrkt Armas fjárhags
lega til uppreisnarinnar, ásamt
auðmönnum í Guatemala.
Aðrar stjórnarframkvæmdir
Arbenz tókust einnig misjafn-
lega, svo að fjárhagur landsins
hefir farið versnandi undir
stjórn hans. Fyrir tæpum mán-
uði síðan bárust þær fregnir frá
Guatemala, að herinn væri orð-
inn óánægður og hefði sett Ar-
benz úrslitakosti. Vel má vera,
að það hafi flýtt fyrir uppreisn
Armas.
Arbenz og Bandarikin
Bandaríkjastjórn lét sig stjórn
málaþróunina í Guatemala litlu
varða opinberlega þangað til á
s.l. vetri eftir að nýr amerískur
sendiherra kom þangað, Peuri-
ioy, sem áður hafði verið í Grikk
landi. Hann gaf þær skýrslur, að
þótt Arbenz og ráðherrar hans
væru ekki kommúnistar, færu
ítö'k kommúnista svo ört vax-
andi, að þeir myndu bráðlega
vaxa Arbenz yfir höfuð og grípa
völdin við hentugt tækifæri.
Óttinn við þetta fékk þó fyrst
byr í vængi, er það vitnaðist
fyrir skömmu síðan, að stjórnin
hefði fengið vopn frá Tékkósló-
vakíu eða Póllandi og hyggðist
að vopna óbreytta liðsmenn sína.
Það var þá, sem Dulles hóf hina
vafasömu bón sína um að Banda
ríkin mættu leita að vopnum í
skipum, er sigldu til Guatemala.
Margt bendir til, að innrásin í
Guatemala hafi komið Banda-
ríkjastjórn á óvart og ýmsir for-
mælendur hennar myndu hafa
hagað orðum sínum að undan-
förnu á aðra leið, ef þeir hefðu
talið fall Arbenz skammt undan.
Það mun nú koma þeim í koll
og styrkja kommúnista í þeim
áróðri, að Bandaríkjastjórn hafi
staðið á bak við uppreisnina. Fall
Arbenz verður að því leyti sögu-
legra en venjulegra einræðis-
herra í Suður- og Mið-Ameríku,
sem hröklazt hafa frá með líkum
hætti, að það mun verða mikið
umtalað í „kalda stríðinu“, því
að kommúnistar og aðrir and-
stæðingar Bandaríkjanna munu
mjög nota það í áróðri sínum
gegn þeim.
—TIMINN, 29. júní
í nabýli við jámf-jaldið
Landamæri Ungverjalands og
Austurríkis eru varin með tvö-
faldri gaddavírsgirðingu, jarð-
sprengjum og öflugu liði
í meðfylgjandi grein, sem
nýlega birtist í norsku blaði
segir höfundurinn frá ferð
um rússneska hernáms-
svæðið í Austurríki til ung-
versku landamæranna. Við
landamærin fær hann ýmsar
athyglisverðar upplýsingar
um það, hvernig það er að
vera í nábýli við járntjaldið
og hversu margir reyna að
komast yfir það, þrátt fyrir
öfluga vörzlu, gaddavírs-
girðingar, og jarðsprengju-
svæði.
Það er steingrá bygging með
rauðan fána dreginn við hún á
stöng. Yfir inngöngudyrunum
er stórt málverk af Stalín, og
undir því stendur stórum hvít-
um bókstöfum á rauðum grunni:
Bróðurleg kveðja til allra þeirra
félagssamtaka, er vinna að friði,
lýðræði og sósíalisma. Er þetta
ritað bæði á rússnesku og þýzku.
Þetta er endastöð austurlest-
anna í Vínarborg. Þetta er síð-
asta kveðjan, sem við fáum,
áður en við leggjum af stað í
ferðina. Andrúmsloftið er grátt
og drungalegt hér á þessari fjöl-
fórnu og glæsilegu járnbrautar-
stöð. Ég hef keypt mér farmiða
til Nickelsdorf. Það er síðasta
stöð á austurísku-ungversku
landamærunum. Wien Ostbahn-
hof-Hegyeshálom stendur fram-
an á lestinni. Hegyeshólom er
ungverska landamærastöðin. —
Vagnstjórinn kemur hvað eftir
annað inn til mín til að ganga
úr skugga um, að ég sofi ekki.
Það hefir oft komið fyrir, að
farþegum hefir runnið í brjóst
í þessari árförlu morgunlest, svo
að þeir hafa lent með henni til
Hegyeshálom. — Hegningin er
minnst sex mánaða fangelsi, og
maður er ekki sendur til baka
*fyrr en búið er að greiða dvalar-
kostnaðin í fangelsinu, segir
hann mér til aðvörunar.
Hann getur verið óhræddur.
Ég hef engan hug á fangavist í
Ungverjalandi, og ég er tilbúinn
að stíga af lestinni, löngu áður
en við komum til Nickelsdorf.
Margvíslegar tilfinningar
hrærast í brjósti mínu, þegar ég
stíg af lestinni í Nickelsdorf.
Áður fyrr hafði þó verið gaman
að ferðast með landamærunum
og til Buda-Pest. En nú er
Nickelsdorf bannsvæði, og flest-
ir mínir gömlu vinir eru annað
hvort í Síberíu eða þeir hafa
reynt að freista gæfunnar ann-
ars staðar. Það er hlýtt í veðri
og hásumar. Þroskaðir, bylgj-
andi kornakrar svo langt sem
augað eygir. Við fyrstu sýn er
Nickelsdorf friðsamur bær, þar
sem fuglasöngur og hanagal er
það eind, sem rýfur kyrrðina.
Enn er árla morguns, og ég
geng inn í veitingakrá til þess
að fá mér morgunverð. Gest-
gjafinn horfir tortrygginn á mig,
og því ekki það. Útlendingar
koma ekki til Nickelsdorf til að
fara í sólbað. Hann grandskoðar
mig, áður en hann segir nokkuð,
og heldur sig svo við hlutlaust
tal. Þetta er ekki Vín, þar sem
allar samræður lenda óðara út
í pólitík. Þetta er rússneska
hernámssvæðið og landamærin.
Hér hafa íbúarnir járntjaldið
fyrir augunum. Þeir eru tor-
tryggnir við allt og alla, og þeim
hefir lærzt að halda sér saman.
Það líður því góð stund, þang-
að til Heinz gamli þorir að leysa
frá skjóðunni. Smám saman
skilst honum þó, að hann þurfi
ekkert að óttast, ég sé enginn
spæjari, sem muni gefa upp
nafn hans, þó hann tali sam-
kvæmt sannfæringu sinni. Ein-
lægur verður hann þó ekki fyrr
en ég segi honum, að ég hafi átt
heima í Ungverjalandi, og að ég
sé hingað kominn til landarrfær-
anna til þess að kasta kveðju á
Ungverjaland, áður en ég fari
úr Austurríki.
— Já nú er ekki lengur hlaup-
ið að því að komast þaðan. Það
eru ekki nema fáir, sem komast
klakklaust í gegnum þetta hér,
segir Heinz og bendir mér út
um gluggann á gaddavírsgirð-
ingu varla steinsnar frá. — Og
þó að menn séu komnir gegnum
gaddavírinn, eru þeir engan veg-
inn komnir í örugga höfn. Flótta
mennirnir verða líka að komast
gegnum rússneska hernáms-
svæðið til Vínar, þar sem ame-
rísku yfirvöldin kasta venjulega
yfir þá skjólshúsi.
Yfir sumarmánuðina, meðan
kornið stendur í blóma og flótta-
mennirnir geta falið sig í ökrun-
um, eykst straumurinn stórlega.
En þeirri tíð, þegar fólkið flykk-
ist hundruðum saman yfir landa
mærin, lauk árið 1950. Þá voru
uppteknar strangari reglur á
landamærunum. Upp var sett
gaddavírsnet, jarðsprengju-
svæði skipulagt og landamæra-
vörðurinn margfaldaður. En auk
þeirra flóttamanna, sem í gegn
sleppa, er fjöldi sem mistekst.
Heinz segir mér frá því, hvernig
stórhópar séu stundum stöðvað-
ir á landamærunum og teknir
til fanga af vörðunum, sem
heyra til leynilögreglunni. Þetta
er algengt, og þar endar von
margra um að lifa frelsið aftur.
Oft vöknum við á nóttunni
við það, að jarðsprengjur
springa. Við tökum varla eftir
því lengur. Maður getur vanizt
öllu, einnig því að mannslíkamir
séu tættir sundur fyrir utan
stofuglugga manns.
Ef til vill eru þeir heppnari en
þeir flóttamenn, sem særast af
jarðsprengjum og megna ekki
að komast út úr rússneska her-
námssvæðinu, en liggja og
hrópa á hjálp Austurríkis megin
landamæranna. Ef þeir finnast,
eru þeir án undantekningar
sendir til síns heimalands.
Hegning fyrir flóttatilraunir er
ekki mild í járntjaldslöndunum.
Heinz segir mér, að austurrísku
yfirvöldin á rússneska hernáms-
svæðinu hafi um það ströng
fyrirmæli að afhenda til rúss-
nesku yfirvaldanna ,alla flótta-
menn, er finnast kunna. Enda
þótt alloft sé reynt að sjá í gegn-
úm fingur við flóttamennina,
getur slíkt einnig haft sínar af-
leiðingar, því að oft er, að lög-
reglan lendir þá á rússneskjum
njósnurum, sem eru þannig
sendir yfir landamærin dulbúnir
sem flóttamenn.
Heinz kveikir á útvarpinu.
Við hlustum á fréttirnar. Það
eru þessar vanalegu frásagnir af
Genfar-fundinum. Nokkra metra
frá okkur er gaddavírsnet, jarð-
sprengjusvæði — járntjaldið.
Spegilmynd af okkar öld.
Nú hef ég lokið við að borða,
og Heinz fylgir mér út. Við
göngum saman út á veginn. Það
eru ekki nema nokkrir metrar
út að landamærunum, tvöfaldri,
sívafðri gaddavírsgirðingunni,
sem er hálfur ahnar metri á
hæð.
Þtítta var allt lagt 1950, segir
Heinz og horfir uggandi á gadda
vírinn. Sprengjunum er komið
fyrir niðri í jörðinni. Kornið
skýlir þeim, en þær eru þar. Og
alltaf er gert við girðinguna,
svo að ekki finnst þar nokkur
smuga.
Ungverjalands megin landa-
mæranna liggur um það bil tíu
metra breitt akurbelti, síðan
tekur við svæði, þar sem jarð-
vegurinn er nakinn. Ég spyr
Heinz í hvaða skyni það sé.
Þar er jarðvegurinn undir
stöðugri rannsókn. Allt illgresi
er hreinsað burtu jafnóðum. Ef
ný spor sjást á jörðunni, gefur
slíkt til kynna, að flóttamaður
sé einhvers staðar í nágrenninu,
og jafnskjótt er austurrísku lög-
reglunni gert aðvart.
Heinz bendir mér á smáhús
handan landamæranna. Það
lítur út eins og það svífi í lausu
lofti.
— Þetta er varðturn, segir
hann mér. Þeir eru meðfram
öllum landamærunum með 500
metra millibili og eru til jafn-
aðar fimm metra háir. Skyndi-
lega þýtur raketta í loft upp. Eg
æpi upp yfir mig, en Heinz róar
mig fljótlega.
— Þetta er bara merki fra
landamæravörðum til mann-
anna í turninum um að skjóta á
flóttamenn ,er þeir kunni að
koma auga á. Hér eru allir á
verði, segir hann og brosir
kuldalega.
Við tékknesku landamærin er
þessu fyrirkomið nokkuð á
annan hátt. Varðturnarnir eru
að vísu þeir sömu, en gaddavírs-
girðingarnar eru öðruvísi. Fyrst
kemur einfalt jarðsprengju-
svæði, þá er 10 metra breitt
landsvæcíi og þar næst þreföld
gaddavírsgirðing. Það er erfið-
ara að komast yfir þetta. Enda
sýna skýrslur, að af hverjum
átta flóttamönnum eru fimm fra
Ungverjalandi, en þrír fra
Tékkóslóvakíu. Vitaskuld eru
þetta ekki allt flóttamenn. Með-
al þeirra eru einnig rússneskir
spæjarar, sem sendir eru til þess
að reka njósnir og áróður meðal
íbúanna.
Rússneskur hermaður gengur
framhjá okkur. Hann lítur tor-
trygginn í áttina til okkar. Heinz
kveður mig í skyndi, og ég geng
einn áfram. Sólin skín heitar,
skorkvikindin suða, fuglarnir
kvaka og flögra í sakleysi sínu
milli Austurríkis og Ungverja-
lands. Það er ekki nema eitt
vængjatak frá frelsinu inn fyrir
járntjaldið. Enginn veit þó, hve
lengi rússneska hernámssvæðið
hér mun heyra til hinum frjálsa
heimi. Ennþá hefir hér ekki
farið fram nein sósíalísering,
enn telst þetta svæði frjálst
land.
Þannig er heimurinn skiptur
í tvo hluta. Ég tíni mér nokkur
blóm, meðan ég horfi yfir til
landsins hinum megin landa-
mæranna. Ég minnist þess eins
og það var. Ég minnist hinnar
glaðsinna og fögru Búda-Pest,
kjötkveðjuhátíðanna og sígauna
tónlistarinnar. — Ég minnist
skemmtigöngu á Pustan urrl
sumarkvöld. Minnist ungversku
bændanna, ættjarðarástar þeirra
og þjóðerniskenndar, sem nú er
tröðkuð í svaðið.
1 Vínarborg fékk ég bróður-
lega kveðju. Friður og lýðrseði
stóð þar. Falleg orð. Hugsjónir.
sem við viljum öll gjarnan berj-
ast fyrir, þó ekki á stalínska
vísu. Ekki fyrir friði, sem rnerk-
ir gaddavír og jarðsprengju"
svæði, né lýðræði, sem merkir
ótta og þrældóm.
TIMINN, 7. julí
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
SINDRI SIGURJÓNSSON
LANGHOLTSVEGI 206 — REYKJAVIK