Lögberg - 21.10.1954, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 21. OKTÓBER 1954
3
TH. SMITH:
Gengið á vit Kristjáns IV.
Hann var athafnameslur
Danakonunga. fyrr og
síðar. — Byggingar hans
setja enn í dag sinn svip
á Kaupmannahöfn
Kaupmannahöfn, 7. sept.
Það leikur ekki á tveim tung
um, að Kristján fjórði hefir
verið mikilhœfastur og at-
hafnamestur Danakonunga,
og tvímœlalaust skemmti-
legastur viðkynningar.
IIANN var konungur í full 60 ár,
11 eða frá 1588—1648, og hann
hefir markað dýpri sjáanleg
spor í sögu Dana en nokkur
þjóðhöfðingi þeirra fyrr og síðar.
t»að má með sanni segja, að hann
hafi „sett sinn svip“ á Kóngsins
Kaupinhafn, því að margar feg-
urstu byggingar ” Kaupmanna-
hafnar og raunar miklu víðar í
landinu, voru einmitt reistar að
boði hans. Kristján fjórði hefir
verið frjór og skapandi, sívinn-
andi framfaramaður og látið
flest vandamál ríkisins til sín
taka. Hann var skemmtilega
mannl^gur í skapferli, búinn
mörgum ágætum kostum og
jafnframt mannlegum breysk-
íeika. Hann þótti hressilegur
kvennamaður, stríðsmaður að
þeirra tíma sið, sveiflaði oft
hikar með lagsbræðrum sínum,
en um leið var hann- búinn mikl-
um stjórnandahæfileikum, enda
þótt ofurkapp hans hafi stundum
hlaupið með hann í gönur.
Oft var fyrrum barizt við Svía
Um tíma virðist það hafa verið
eitt helzta sport á Norðurlönd-
um að heyja ófrið, og um aldir
var það eðlilegt ástarid, að Norð-
menn og Danir ættu í ófriði við
Svía, sem munu hafa verið uppá-
halds erfðaféndur þeirra. En
Kristján fjórði lét einnig 30 ára
stríðið til sín taka, fór með her
manns suður á Þýzkaland, en
beið ósigur fyrir hinum kaþólsku
keisarasinnum, m. a. við Lutter-
am Barenberg, eins og frægt er
orðið, og beið frekar hnekki við
það fyrirtæki en hitt.
En á sviði húsagerðarlistar
gnæfir Kristján fjórði að líkind-
um hæst allra Norðurlanda-
konunga. í því sambandi nægir
að minna á byggingar, eins og
t- d. Rósenborgarhöll, Kauphöll-
lna> Vopnasafnið (Töjhuset),
Sivalaturn, Hólms-kirkju, (Hol-
mens Kirke), Garð, Friðriks-
borgarhöll í Hilleröd og ótal
^nargar aðrar. Þá minnast menn
þess, að hann grundvallaði
Kristíaníu (sem árið 1924 hlaut
nafnið ósló, en hin forna Osló er
vitaskuld miklu eldri), Kristjáns
sand og Kristjánssund í Noregi,
°g þannig mætti lengi telja.
Vopnabúr Danakonunga
Mér þótti því sjálfsagt að
reista þess að kynnast þessum
mikla byggingarmeistara nokkru
nánar, úr því að mér gafst kost-
Ur á að dveljast um stund í þess-
ar| fögru borg, sem geymir svo
P’örg ágæt mannvirki frá tíð
hans.
Rétt hjá Kristjánsborg, ;
öönsku ríkisstjórnarinna
haestaréttar Dana, og í næs
grenni við Konungsbók
®tendur geysilöng og óve
ygging, reist úr rauðum
steini og með háu risi. Hún
a mann eins og fjall, eins
I sJa> sem byrgir útsýn í j
, 'ka sínum og fornum
]eik.
Þetta hús heitir á dönsku
r°jhuset, og var um aldir aðal-
v°pnabúr Danakonunga, en nú
er þar vopnasafn, sennilega hið
merkasta sinnar tegundar í
eimi. Þetta hús hefir séð kyn-
SJ°ðir koma og fara. Það hefir
nn sömu mynd og þegar Jón
mfsson Indíafari stóð þar vörð
yrir um það bil 350 árum, en
ann segir mjög skemmtilega frá
arðþjónustu sinni þar og kunn-
leika af Kristjáni 4., sem hann
ber vel söguna.
Þetta er sannarlega engin smá-
smíð, því að húsið er nær 160 m.
á lengd, smíðað á árunum 1598—
1604. Húsið var ekki byggt til
þess að standa skamma stund,
því að veggir þess eru hvorki
meira né minna en 3,45 m. á
þykkt.
Brautryðjandi fallstykkjasmíða
Á neðstu hæð hússins er fall-
stykkjasalurinn (Kanonhallen).
Þar er aragrúi fallstykkja frá
ýmsum tímum, allt frá dögum
Margrétar drottningar, sem lézt
1412, og til loka 19. aldar. Þetta
er geysifróðlegt, en mig brestur
þekkingu á slíkum vopnum til
þess að lýsa þeim sem skyldi.
Sumar fallbyssurnar eru stuttar
og hlaupvíðar og voru notaðar
til þess að skjóta hnöttóttum
steinum í kröppum boga yfir á
hallir og vígi, aðrar á hjólum
eða tréundirlagi. Sumar voru
notaðar í styrjöldum Dana og
Svía, gegn Karli 10. Gútaf eða
Karli 12., svo að einhverjir harð-
snúnir andstæðingar Dana á
liðnum öldum séu nefndir.
Kristján fjórði var mikill
brautryðjandi á sviði fallstykkja
smíða. M. a. beitti hann sér fyrir
því, að smíðuð væru mörg fall-
stykki af nákvæmlega sömu
gerð, til þess að unnt væri að
nota sams konar kúlur í þær
allar, en slík samræming var fá-
tíð í þá daga. M. a. lét hann
steypa 100 fallstykki, sem skutu
16 punda kúlum, og voru þær
nefndar „gamlir kóngar“. Þær
voru notaðar í meira en heila
öld, og þóttu hin skæðustu vopn.
Einu þessara fallstykkja var
bjargað úr flaki „Dannebrogs“,
flaggskips Ivars Hvítfelds, en
það sökk í Köge-flóa 1710, eins
og áður var að vikið. Af öðrum
frægum fallstykkjum má nefna
sænsk, sem tekin voru í Fen-
eyjum árið 1708, en hertoginn af
Feneyjum gaf Friðrik 4. Dana-
konungi.
Fegursta og merkasta höllin
Á annari hæð er svo geysilegt
safn ýmislegra handvopna, og
segja fróðir menn, að slíkt sé
hvergi til annars staðar í heim-
inum. Þarna getur að líta ara-
grúa alls konar riffla, skamm-
byssna, sverða, bryntrölla og
rýtinga, og er margt af þessu hin
mesta völundarsmíð, enda verið
í eigu mikilmenna, ýmissa Dana
konunga, Lúðvíks 14. Frakka-
konungs, og þar fram eftir göt-
unum. Þá eru þar brynjur frá
ýmsum tímum, og er þarna mik-
inn fróðleik að finna um her-
búnað fyrri alda. Á efsta lofti
var sérsýning á rússneskum ein-
kennisbúningum frá 1801—1914.
Listfróðir menn telja ,að Rós-
enborgarhöll sé ein fegursta og
merkasta höll, sem til sé í Dan-
mörku og þótt víðar væri leitað,
ekki vegna stærðar sinnar, held-
ur listfengi og smekkvísi. Hún
stendur við Óstervold-götu,
skammt frá vötnunum, áþekkust
einhvers konar Þyrnirósuhöll, í
undurfögrum garði, sem ýmist
er nefndur Rósenborgar- eða
Kóngsgarður. Grannir turnar og
græn koparþök hennar speglast
í síkjum umhverfis hana, en þar
synda tígulegir svanir, en endur,
mávar og dúfur keppast við að
ná æti því, sem vegfarendur
kasta fyrir þau.
Ógerningur er að reyna að
reyna að lýsa öllu því, sem fyrir
augun ber í þessari sérstæðu
höll. Hún hefir að geyma muni
og húsbúnað frá dögum Krist-
jáns 4. og fram á daga Kristjáns
9., þess, sem stendur fyrir
framan Stjórnarráðið í Reykja-
vík.
Höll þessi varð til á nokkuð
löngu ára bili, var reist í áföng-
um 1606—1633. Þarna bjuggu
Danakonungar öðru hverju allt
þar til í byrjun 19. aldar, en síðar
var sú ákvörðun tekin að gera
hana að safni dönsku konungs-
ættarinnar, og má fullyrða, að
verðmæti þau, sem hún hefir að
geyma, verði ekki tölum talin.
Silfurljón gceta hásœtisins
Það fyrirkomulag er á safni
þessu, að stofurnar og salirnir
eru kennd við hina ýmsu kon-
unga, og er hlutur Kristjáns 4.
einna myndarlegastur, eins og að
líkum lætur. Þarna eru ógrynni
málverka, silfur- og gullmuna,
gimsteina, húsgagna, silki- og
damask-áklæða.
1 einum salnum, þeim mesta,
er fyrir enda hans hásæti Frið-
riks 4., fyrsta einvaldskonungs
Dana, gjört úr fílabeini og ná-
hvelistönnum, en fyrir framan
það eru þrjú silfurljón, í fullri
stærð, er „gæta“ hásætisins. Þá
eru þarna húsgögn, ýmist búin
til úr silfri, eða öll slegin þeim
dýra málmi. En sérstaka athygli
hljóta að vekja dýrgripir dönsku
krúnunnar, svo sem kóróna
Kristjáns fjórða og kóróna ein-
valdskonunganna, alsettar dýr-
mætum steinum.
Tveir hermenn standa vörð
fyrir utan höllina, búnir byssum
og byssustyngjum, en inni eru
allmargir óeinkennisbúnir verð-
ir, því að þarna eru ómetanlegir
dýrgripir. Háttbundið hljóð járn-
sleginna hæla þeirra glymja á
steinlagðri stéttinni þar fyrir
utan. Þeir ganga samhliða og
snúa sér við samtímis með ná-
kvæmlega sömu tilburðum. Við
horfum andartak á. Þetta er
stæðilegir strákar, sem ugglaust
myndu ekki láta ræna neinu úr
Rósenborgarhöll, ef þeir mættu
vörnum við koma.
Litið til Þrumuskjaldar
Niðri við Hólmsskurð (Holm-
ens Kanal), andspænis hinni
undurfögru Kauphöll Kristjáns
4., stendur Hólms-kirkja.
Þangað legg ég leið mína, því
að mig fýsti að fá að sjá legstað
Péturs Þrumuskjaldar, sem var
uppáhaldshetja mín í barnæsku.
Kirkjan er ekki ýkja stór, en
forkunnar fögur, byggð árið
1619.
Ég skoða kirkjuna sjálfa um
hríð, dáist að útskornu altarinu
og hinu forna orgeli, en bið síðan
kirkjuvörðinn að lofa mér að sjá
kapelluna þar sem Tordenskjold
hvíli.
Kirkjuvörðurinn, Ijómandi
maður, tekur upp lykil, og um
leið og hann opnar kapellu-
hurðina, segir hann:
„Naa, De vil hilsen paa en
landsmand“.
Ég segist vera íslendingur, er
vilji gjarna vitaja um vin minn
Tordenskjold. Hann segir mér
þá frá því, sem ég raunar vissi,
að þar hafi um árabil verið ís-
lenzkur sóknarprestur, síra
Haukur Gíslason, er hafi verið
afbragðsmaður. Síra Haukur,
sem nú er látinn, var bróðir
þeirra Ingólfs læknis í Borgar-
nesi, Garðars stórkaupmanns í
New York og þeirra bræðra.
Tveir synir síra Hauks eru lög-
fræðingar og starfa í dönskum
ráðuneytum.
Sigraði flota Karls 12.
Fyrir um það bil miðjum lang-
vegg er svört marmarakista,
fremur látlaus, en virðuleg. Á
vegginn fyrir aftan kistuna eru
þessi orð greypt:
Helten Peder Tordenskjold
viceadmiral.
Ham nævnede hans konge
med hædder
hans medborgere med glæde
hans fiender med skræk.
Danmarks aarböger bevare
hans daad.
Á kistunni sjálfri standa þrjú
nöfn: Dunekilen, Marstrand,
Elfsborg. í Dunekilen, þröngum
vogi einhvers staðar skammt frá
landamærum Noregs og Svíþjóð-
ar, eyðilagði Tordenskjold flota
Karls 12., sem búinn var vistum
og skotfærum. Þessi sigur Tord-
enskjolds leiddi til þess, að
konungur varð að hverfa frá
Noregi 1716, en tveim árum síðar
kom hann aftur og settist um
Friðrikssteinskastala í Suður-
Noregi, og þar féll hann síðla
árs 1718. Tordenskjold flutti
sjálfur Friðriki 4. fregnina um
fall Karls 12.
Innst inni í kapellunni, bak við
járngrindur, hvílir önnur fræg
sjóhetja Dana, Niels Juel. Með
honum hvíla kona hans, sonur
og tengdasonur, en yfir þeim eru
fánar, merktir ártalinu 1697. Á
kistunum eru kúpur og leggir úr
kopar, vegna hvers, veit ég ekki.
Þarna inni ríkir kyrrð og
friður. Fallbyssudrunurnar frá
Kögeflóa, Marstrand og Dune-
kilen, eru löngu hljóðnaðar . . .
En þarna hvílir líka annar
kunnur maður, sem ekki var
frægur fyrir stríðsmennsku,
heldur friðsamlegri iðju, danska
tónskáldið Niels W. Gade, próf.,
dr. phil., sem var organisti við
Hólmskirkju í 32 ár.
Verður ekki annað séð en að
vel fari um aðmírálana og organ-
istann þarna í kapellu Hólms'-
kirkju.
Pétur mikli reið upp turninn
Sívalaturn þekkja allir Islend-
ingar, sem til Hafnar koma.
Hann stendur rétt við Garð við
Kaupmangaragötu, furðulega
skemmtilegt og aðlaðandi mann-
virki, feitur og bústinn eins og
virðulegur borgari.
Smíði Sívalaturns var lokið
árið 1642, og var hann upphaf-
lega gerður til stjörnuathugana.
Þar hafði um tíma bækistöð hinn
heimskunni danski stjörnufræð-
ingur og reiknimeistari, Ole
Römer, sá er reiknaði út hraða
ljóssins, en nú er hann aðeins til
augnayndis og gamans vegfar-
endum, sem ganga upp í hann
eftir snúinni braut kringum mið-
ás hans, 209 metra langa. Svo
jafn er hallinn á brautinni, að
Pétur mikli Rússakeisari reið
upp turninn, er hann var þarna
í heimsókn árið 1716, en Katrín
mikla fór þar upp í vagni, sem
tveir hestar gengu fyrir.
Enn hvílir virðulegt andrúms-
loft lærdóms og í hugunar yfir
Garði. Ég settist á bekkinn, sem
er umhverfis leifarnar af lindi-
trénu góða og horfði upp á Sívala
turn. Þarna er „tradition“, virð-
ing fyrir hinu forna, lotning.fyrir
því, sem var.
Sólin glampar á fangamark
Kristjáns 4., C 4, 1642, á turnin-
um, en litlar rúður á gluggum
Garðs horfa vinalega niður á
þenna förumann, sem þarna
situr við stúfinn, sem einu sinni
var Linditréð.
—VISIR, 16. sept.
"A Realistic Approach to the
Hereafter"
by
Winnipeg author Edith Hansson
Bjornsson's Book Store
702 Sargent Ave.
Winnipeg
THIS HANDB00K
FOR AMBITIOUS MEN
rm/
Have you had
your copy?
150 pages of guid-
ance to best-paid
positions. Up-to-
the-minute infor-
mation for men
who want to climb
to the top. Tells
how to get promo-
tion, security and
better pay through
home study courses. This hand-
book “Engineering Opportuni-
ties” is free and cntirely with-
out obligation. Send the cou-
pon. Make this your big year!
Describes over ninety courses
including :
Mechanical Eng.
Aeronautical
Television
Building
Electrical
Radio
Automobile
A.M.I.Mech.E.
A.F.R.Ae.S.
A. M.I.C.E.
B. S. (Pure
Science)
-----SEND COUPON TODAY----------------■,
Canadian Institute of Science and Tech- I
nology Limited, 388 Garden Building, I
263 Adelaide Street West, Toronto, I
Please forward free of cost or obligation J
your handbook, "ENGINEERING OPPOR-
TUNITIES". ;
Name............................. I
Address............................ ■
..............................Course *
interested in...............Age..... I
Business and Professional Cards
Phone 74-7855 ESTIMATES
FREE
J. M. Ingimundson
Re-Roofing — Asphalt Shtngles
Insul-Bric Sidlng
Vents Installed to Help Eliminate
Condensation
132 Slmcoe St. Winnlpeg, Man.
SEWING^MACHINES
Darn socks in a jiffy. Mend,
weave in holes and sew
beautifully.
474 Poriage Avo.
Winnipeg, Man. 74-3570
Dr. ROBERT BLACK
SérfræCingur I augna, eyrna, nef
og hálssjúkdómum,
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofuslmt 92-3851
Heimastmt 40-3794
Dunwoody Saul Smith
& Company
Chartered Accounlanls
Phone 92-2468 -
100 Prlncess St. Wlnnipeg, Man.
And offices at:
FORT WILLIAM - KENORA
FORT FRANCES - ATIKOKAN
Hafið
Höfn
í huga
Helmili sólsetursbarnanna.
Icelandic Old Folks’ Home Soc ,
3498 Osler St„ Vancouver, B.C.
ARLINGTON PHARMACY
Prescription Specialist
Cor. Arlington and Sargent
Phone 3-55S0
We Handle School Supplies
We collect light, water and
phone bills.
Post Office
Muir's Drug Slore Ltd.
J. CLUBB
FAMILY DRUGGIST
SERVING THE WEST END FOR
27 YEARS
Phone 74-4422 Ellice & Home
Minnist
BETEL
í erfðaskrám yðar.
Phone 92-7025
H. J. H. PALMASON
Chartered Accc'intant
505 Confederation Life Bulldlng
WINNIPEG MANITOBA
Parker, Parker and
Kristjansson
Barristers - Solicitors
Ben C. Parker. Q.C.
B. Stuart Parker, A. F. Krlstjansaon
500 Cmnsdlan Bank of Commerce
Chambers
Wlnnlpeg, Man. - Phone 92-3561
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
60 Loulse Street Slmi 92-5227
EGGERTSON
FUNERAL HOME
Dauphin, Manitoba
Eigandl ARNI EGGERTSON Jr.
Van's Eíectric Ltd.
636 Sargenl Avo.
Authorized Home Appliance
Dealers
GENERAL ELECTRIC — ADMIRAL
McCLARY ELECTRIC — MOFFAT
Phone 3-4890
Dr. P. H. T. Thorlakson
WINNIPEG CLINIC
St. Mary’s and Vaughan. Winnipeg
PHONE 92-6441
J. J. Swanson & Co.
LIMITED
J08 AVENUE BLDG. WINNIPEG
Fastelgnasalar. Leigja hús. Ot-
vega penlngal&n og elds&byrgC,
bifreiðaábyrgC o. s. frv.
Phone 92-7538
SARGENT TAXI
PHONE 20-4845
For Quick, Reliable Service
DR. E. JOHNSON
304 Eveline Street
SELKIRK, MANITOBA
Phones: Offlce 26 — Residence 230
Office Hours: 2.30 - 6.0i p.m.
Thorvaldson, Eggertson,
Bastin & Strxnger
Barristers and Solicitors
209 BANK OF NOVA SCOITA Bldg.
Portage og Garry St.
PHONE 32-8291
CANADIAN FISH
PRODUCERS LTD.
J. H. PAGE, Managing Dlrector
Wholesale Distributors of Fresh and
Frozen Fish
311 CHAMBERS STREET
Offlce: 74-7451 Res.: 72-3917
Office Phone Res. Phone
92-4762 72-6115
Dr. L. A. Sigurdson
528 MEDICAL ARTS BUILDING
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment.
A. S. BARDAL LTD.
FUNERAL HOME
843 Sherbrook Street
Selur ltkkistur og annast um flt-
farir. Allur fltbúnaCur sá beztl.
StofnaC 1894 SfMI 74-7474
Phone 74-5257 700 Notre Dame Ave.
Opposite Maternlty Pavlllon
General Hospital
Nell's Flower Shop
Weddlng Bouquets, Cut Flowers,
Funeral Designs. Corsages,
Bedding Plants
Nell Johnson Res. Phone 74-0753
S. O. BJERRING
Canadian Stamp Co.
RUBBER & METAL STAMPS
NOTARY & CORPORATE SEALS
CELLULOID BUTTONS
324 Smllh St. Winalpeg
PHONE 92-ÓÍ24
Gilbart Funeral Home
Selkirk, Manitoba.
J. Roy Gilbart
Licensed Embalmer
Phone 3271 Selkirk
SELKIRK METAl PRODUCTS
Reykh&far, öruggasta eldsvOrn,
og ávalt hreinlr. Hitaelningar-
rör, ný uppfynding. Sparar eldi-
vlC, heldur hita fr& aC rjúka flt
meC reyknum.—SkrlfiC, slmlC tll
KELLY SVEINSSON
(21 Wall St. Wlnnipeg
Just North of Portage Ave.
Stmar 8-3744 — 8-4431
J. Wilfrid Swanson & Co.
Insurance in all lts branchee
Real Rstate • Mortgagee - Rentals
210 POWER BUILDING
Telephone 93-1181 Res. 46-8480
LET US SERVE YOU