Lögberg - 18.08.1955, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 18. ÁGÚST 1955
7

GÍSLI BRYNJÓLFSSON prófaslur:
Selveiðar í Hvalsíki
Frásögn
JÓNS H. SIGMUNDSSONAR
Núpum, Fljófshverfi
Jón H. Sigmundsson, höf.
þessarar frásagnar, sem
hér birtist um selveiðar í
Hvalsíki, er fæddur á
Núpum í Fljótshverfi 22.
des. 1881. Á þeim bæ
hefir hann dvalizt allan
sinn aldur. Jón er all-
fróður og segir vel frá
ýmsu því, sem á dagana
dreif í fyrri tíð, og frómur
er hann í allri frásögn
sinni.
í’EGAR skepnurnar féllu í
harðindunum á ofanverðri
síðustu öld varð þröngt í búi
hjá mörgum bóndanum víða
Uln land. Fljótshverfingar
íóru ekki varhluta af slíkum
þrengingum. Það sem helzt
Varð þá til bjargar var sil-
Uugurinn og selurinn, sem
Vaiddist í ám og árósum þessa
ftúkla vatnahéraðs. En það
þurfti bæði harðfylgi, áræði
°S útsjón til að stunda þenna
veiðiskap þannig að hann
faerði verulega björg í bú.
Hvalsíki heitir þar sem
Nverfisvötnin falla til sjávar.
í^ar var mikil selveiði stunduð
a yngri árum Jóns á Núpum.
^ók hann verulegan þátt í
henni ásamt fleiri sveitung-
Uln sínum, og bændunum á
^runasandi og á Síðu austan
Geirlandsár. — Það sem sér-
staklega setti svip sinn á sel-
veiðina í Hvalsíki voru hinar
svokölluðu stöðuveiðar. —
Vanalega tóku 30—40 manns
þátt í þeim, svo að það er
engin furða þótt þær séu
^nörgum minnisstæðar.
Selurinn gekk upp í Síóið
snemma vors til að kæpa.
^egar kópurinn var farinn að
stalpast var farið að veiða
hann. Þá var „ósboð“ látið
ganga Um Fljótshverfi, Bruna
sand og Síðu út að Geirlandsá.
^essi boð komu frá Anesi á
■^íruna. Hann hafði daginn
áður farið austur að Síki til
sjá hvort mikið væri af
Sel í Síkinu og ef vel leit út
°g veiðilega, sendi hann boðin
af stað. Þau fóru óðfluga eins
°g eldur í sinu milli bæjanna
°g stundum fylgdu einhver
°rð um veiðihorfur. Vakti það
goðar vonir og mikla eftir-
vaentingu, ef sagt var að
■jóhemja væri inni“ (af sel í
Síkinu). Var mikill hugur í
óllum að stunda þessa ósveiði
eg létu það ekki aftra sér að
Jýða ósboði þótt þeir væru
slaeptir og vansvefta vegna
Srnölunar og rúnings sem oft
stóð yfir um líkt leyti og ós-
Veiðin. —
^eiðimennirnir komu sam-
an suður á melunum sunnan
við Orustustaði eða í efstu
jhelabótinni. Anes á Hruna
0rn jafnan fyrstur á vett-
Vang, enda var hann sjálfkjör-
lnn foringi liðsins. Þangað
streymdu nú hóparnir austan
úr Hverfi, ofan af Brunasandi,
utan af Síðu. Allir voru ríð-
andi og það var glatt á hjalla.
Þarna var numið staðar og
reyndustu veiðimennirnir
báru saman ráð sín, töluðu
um veður- og veiðihorfur o. fl.
Foringinn þurfti líka að
kanna liðið. Sérstaka athygli
veitti hann því, hversu vel
væri mætt úr Fljótshverfi.
Þaðan kom jafnan veiðivant
lið og harðsnúið. Þeir Hverf-
ingar stunduðu mikið veiði-
skap og þeir áttu yfir stórvötn
að sækja og þaðan komu því
hvorki krakkar né kvenfólk
eins og þaðan sem var þurr
og greiðfær leið á veiðisvæðið.
Jafnvel mun það hafa komið
fyrir að Anes sneri aftur, ef
Hverfingar komu ekki. Lét
svo um mælt, að ekki væri
hægt að veiða með tómri
höfðatölu. — En vaskir menn
komu utan af Síðu líka, sem
settu svip sinn á þennan fjöl-
menna hóp. Sérstaklega er
Jóni það minnisstætt þegar
Eiríkur á Fossi var með, sem
oft bar við.
Veili á fjörubroii
Mestar líkur voru fyrir
miklum feng þegar veitt var
á fjörubroti, sem kallað var.
Þá var haldið fram að sjó og
austur fjöru fyrir neðan sjáv-
ar kampinn. Þar voru hest-
arnir skildir eftir og menn
settir til að gæta þeirra. Völd-
ust til þess konur, ef þær voru
með í hópnum, svo og aðrir
liðléttingar. Síðan hélt allt
liðið að Síkinu og skipaði sér
í þétta röð þvert yfir það eins
framarlega og hægt var dýps-
ins vegna. Hafði stöðufólkið'
vanalega streng á milli sín sér
til styrktar og öryggis. Með
þessum vegg, sem þarna var
myndaður var selurinn )ok-
aður inni í Síkinu og átti
stöðufólkið að sjá um, að hann
slyppi ekki til sjávar, þegar
að honum var lcreppt með nót-
inni ofan frá. Nú var nótin
dregin yfir síkið eins ofarlega
og þurfa þótti hverju sinni.
Var fyrst vaðið með streng
yfir og valdist Eiríkur á Fossi
oftast til þess. Minntist Jón
þess hversu djarflega þessi
kempa klauf straumvatnið,
sem víða tók honum upp
undir hendur og jafnvel braut
á öxlinni á honum þar sem
dýpst var. Þegar strengurinn
var kominn yfir var reynt að
æra sem mest af selunum
fram til þess að sem mest yrði
fyrir nótinni. Eftir að nótin
var komin yfir var hún látin
reka fram úr og síðan sveigð
til lands að austan eða vestan
eftir aðstöðunni hversu sinni.
Var selurinn rotaður og dreg-
inn á land það sem náðist.
Þetta var svo endurtekið hvað
eftir annað þar til lítið eða
ekkert var eftir af selnum í
síkinu. Það af honum, sem
ekki náðist, hafði annaðhvort
sloppið milli stöðufólksins
eða flúið langt inn í síki. En
það var oft fallegur flekkur
af stórum og smáum sel, sem
kominn var á land eftir veið-
ina á fjörubroti. Fólkið var
margt, sem tók þátt í þessum
veiðiskap eins og áður er
sagt, svo að það var ekki mik-
ið sem kom í hlut hvers og
eins þegar skipt var, en það
voru þó góð búdrýgindi fyrir
mörg heimili. Allir fengu
jafnan hlut. Þar var ekkert
gert upp á milli þeirra, sem
vaskast gengu fram og mest
höfðu fyrir og hinna, sem
varla vættu sig. — Auk manns
hlutar, sem hver einstakling-
ur fékk, voru dauðir hlutir.
Umvitjunarhlut fékk sá, sem
farið hafði daginn fyrir veiði-
ferðina til að vita hvort selur
væri í síkinu. Sá hlutur féll
oftast til Anesar á Hruna.
Hann fékk líka oftast nótar-
hlutinri, því að hana lagði
hann til. Eftir að bátur kom
á síkið var greiddur hlutur
fyrir hann.
Innf jarðaveiði
Þegar líða tók á sumarið og
vötnin fóru að vaxa í sumar-
hitanum varð ófært að veiða
á fjörubroti. Þá var farið 1
síkið innfjarða sem kallað
var. Það var alllangt frá ósn-
um. — Þar féll vatnið í síkinU
á ýmsa vegu, sums staðar
djúpir álar en eyrar á milli.
Hagaði selurinn sér mikið
eftir því hvernig vatnið féll
hverju sinni og þannig varð
Ekki máttu menn vera lengi
líka að standa að veiðinni.
að ráðslaga um það eftir að
síkinu var komið, því að sel-
urinn var fljótur að styggjast.
Mannskapurinn dreif sig út
í og sá sem færastur þótti fór
fyrstur með strenginn og
hinir í slóð hans og héldu í
strenginn. Anes á Hruna benti
þeim, sem fyrstur fór, hvernig
þræða skyldi brotin og allir
gátu treyst glöggskyggni hans
og aðgætni. Veiðiskapurinn á
inneyrum var mikið volk.
Reynt var að komast fyrir
eins mikið af selnum og hægt
var og koma sem mestu af
honum í einn ál fyrir ofan
stöðufólkið. Síðan var nótin
greidd út í og látin reka fram
úr álnum. Þegar fór að kreppa
að selnum mátti sjá haus við
haus og þótti það spá góðu
um veiðina. Síðan var nótin
dregin að landi þar sem hent-
ast þótti.
Lagnaveiði
Lagnaveiði var talsvert
stunduð í Hvalsíki í lónum
framan við eyrar, sem mynd-
uðust af sandburði í síkinu.
Upp í þessi lón sótti selurinn
oft mikið. Það var eins og
hann þyrfti að kasta þar mæð-
inni eftir að hann var búinn
að brjótast inn fyrir brim-
garðinn. — Lögninni var
þannig fyrir komið, að traust-
ur hæll var rekinn niður í
eyrarodda alllangt frá landi. 1
hann var bundinn talía og
nótin dregin út í eyrarodd-
ann. Lá nótin þá fram af eyr-
inni undan straumnum. Nú
kom selurinn upp eftir ánni
og var allt undir því komið,
að hann lenti innan (land
megin) við nótina. Ef svo var,
reyndi veiðimaðurinn að
stugga svo nöggt við honum,
að hann færi í nótina þegar
hann flýði frá landi. Var þá
um að gera að gefa mátulega
eftir á talíunni svo að nótin
flæktist um selinn. Þá var
nótin dregin að landi á streng,
sem bundinn var í nótarháls-
inn, svo sem 1—2 faðma frá
nótarendanum. Var þetta svo
endurtekið meðan veiðivon
var. Oft höfðu menn drjúgan
feng í lagnarveiði. Var hún
jafnan stunduð af fáum
mönnum, 2—4, og þurfti því
ekki milli jafnmargra að
skipta og þegar farið var á
stöður. En lagnarveiðin krafð
ist æfingar, útsjónar, — og
þolinmæði og aldrei voru það
nema fáir,' sem stunduðu
þessa veiðiaðferð.
----☆----
Selurinn var drjúgur í bú
að leggja, enda allt, sem hann
gaf af sér notað til hins ýtr-
asta. Kjötið var etið nýtt eða
saltað, spikið var brætt, sviðin
súrsuð, skinnið notað 1 skæði
og m. a. s. garnirnar voru
hreinsaðar, fléttaðar saman
við spiklengjur og reyktar.
Það var vos og slark við
selveiðar í Hvalsíki eins og
gefur að skilja. Einkum var
kalsamt fyrir þá sem voru í
stöðunum — urðu að standa
kyrrir í vatninu tímunum
saman. Hinir, sem með nót-
ina voru, gátu frekar haldið á
sér hita, en erfiðislaust var
það ekki. Jón á Núpum minn-
ist engra slysa eða óhappa,
sem fyrir komu þegar hann
stundaði selveiði í síkinu, en
hann átti þar margar glaðar
stundir í hópi góðra félaga.
— Lesb. Mbl.
Á kvöldvökunni
Þegar Mark Twain var upp
á sitt bezta sat hann einu
sinni við bar með nokkrum
vina sinna. Þeir ætluðu að
njóta drykkjunnar í nokkrar
stundir á hinn gamla og góða
máta — en með hverju viskí-
glasi, sem veitingamaðurinn
bar honum fylgdi vatnsglas,
sem skáldið leit alls ekki við.
— Ætlarðu ekki að drekka
eitthvað af vatninu? spurði
einn a fvinunum hann.
Mark Tvain leit á hann með
lítilsvirðingu og sagði:
— Vitanlega ekki. Til hvers
er að vera að kveikja upp, ef
maður byrjar þegar að
slökkva eldinn?
Announcing . . .
EATON'S NEW
DELIVERY POLICY
" j . * * . *s.v . • - • *>, ' •
NOW _
We Pay Shipping Charges
on EVERY ITEM in any
E AT O N Catalogue
REGARDLESS OF WEIGHT
NOW . . . More than ever
"It Pays to Buy from EATON'S^
EATON’S

L- ■ W 1 Big Fall
CATALOGUE
imrrmt i Will Soon Be On
Its Way.
. j- ?Sp|Élr -
BggSMH Watch for your
copy through the
mail or at your
EATON Order
Office. |
‘' ■v', " | Over 650 Pages
packed with y Leading Values!
1 ^T. EATON CSL™
WINNIPEG CANADA