Lögberg - 12.04.1956, Page 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 12. APRÍL 1956
5
Ty^i ^ ▼ -^V W V^F
ÁHUGAMÁL
IWENNA.
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Kona skóldsins
— SÍÐARI HLUTI —
Hallgrímur Pétursson var
fasddur 1614 og ólst upp að
Hólum í Hjaltadal, en hrökkl-
aðist þaðan á unglingsaldri til
Danmerkur. Vann hann þar
fyrir sér , einkum við járn-
smíði, og átti illa ævi. Af til-
viljun kynntist hann Bryn-
jólfi Sveinssyni. Fann Bryn-
jólfur að sveinninn var gædd-
ur góðum gáfum og tókst að
koma honum í einhvern bezta
latínuskóla í Kaupmanna-
höfn. Þar var Hallgrímur í
fjögur ár, og var kominn að
stúdentsprófi ,þegar óvenju-
leg atvik breyttu öllu lífsvið-
horfi hans.
Islenzku fangarnir frá
Algier, sem leystir höfðu
verið út, komu til Kaup-
mannahafnar 1336. Ekki þótti
filtækilegt að senda þá til
íslands fyrr en næsta vor.
Danska stjórnin taldi nauð-
synlegt að rifja upp fyrir
föngunum kristin fræði og
var Hallgrímur Pétursson
valinn til að inna af höndum
þessa kennslu; þannig kynnt-
ist hann Guðríði Símonar-
dóttur.
Ekki leið á löngu, áður en
ástir tókust með þeim Hall-
grími og Guðríði, var þó að-
staða þeirra mjög ólík. Hann
var 22 ára en hana skorti tvo
vetur í fertugt. Hann var
ófríður, þungbúinn, stirðleg-
ur, draumlyndur, gáfaður,
frænda- og heimilislaus skóla
piltur. Hún var álitleg kona,
viljasterk, einhuga, þjálfuð í
hörðum skóla breytilegrar
*vi og margháttaðra lífs-
kjara. En mótgangurinn hafði
ekki beygt lífsorku hennar,
heldur styrkt hana og eflt til
dáða.
Hér var ekki um stundar-
fyrirbrigði að ræða, heldur
gagnkvæma hrifningu. Dauð-
inn einn, en hvorki sárar,
persónulegar raunir eða mót-
gangur samtíðarmanna, gat
aðskilið Hallgrím Pétursson
og Guðríði Símonardóttur. En
hér var um að ræða ást í
meinum og margfalt brot á
fyrirmælum mannfélagsins.
Vorið 1637 komu þau Hall-
grímur og Guðríður til Kefla-
víkur. Þau áttu engan að.
Hallgrímur hafði slitið bönd-
in við volduga frændur
Norðanlands. Skólinn í Dan-
mörku var honum lokaður.
Brynjólfur Sveinsson, sem
var að taka við biskupsdæmi í
Skálholti, taldi Hallgrím
glataðan son. Guðríður kom
eignalaus og vinalaus úr þræl-
dómi í framandi landi. Eigin-
maður hennar, Eyjólfur Sól-
mundsson, var andaður þegar
hún kom heirn. Hún gekk þá
með barn Hallgríms og lét
þann svein heita Eyjólf. En
samlíf þeirra Hallgríms var
brotlegt í augum valdamanna
landsins. Hallgrímur var
dæmdur í sektir, sem hann
gat ekki greitt. Þá hlupu fá-
tækir sjómenn undir baggann,
og björguðu Hallgrími með
samskotum frá harkalegri
hegningu.
Eftir þessar kuldalegu mót-
tökur í ættlandinu gengu þau
Hallgrímur og Guðríður í
hjónaband og mynduðu ör-
eigaheimili í verstöð suður
með sjó. Eftir sjö ára þjáning-
arlíf í Njarðvíkum, vígði
Brynjólfur biskup Hallgrím
til Hvalsnesþinga, sem talið
var eitthvert rýrasta brauð í
landinu. Þótti sumum sóknar-
bændum sér óvirðing gerð
með því að senda þeim svo
fátækan mann fyrir prest, og
tóku honum fálega. Sjö árum
síðar 1651 var Hallgrími veitt
gott brauð, Saurbær á Hval-
fjarðarströndum. Þar voru
sóknarbörnin honum vinveitt
og þar tókst þeim Hallgrími
og Guðríði að verða efnalega
sjálfstæð, svo þau liðu ekki
skort það sem eftir var
ævinnar.
Á fyrstu tíu árunum í
Saurbæ orti Hallgrímur
Passíusálmana. Eru þeir ó-
dauðlegt snildarverk, enda
hefir engin bók orðið eins
hjartfólgin íslenzku þjóðinni.
Eftir að Hallgrímur hafði
lokið þeim byrjuðu raunir
hans að nýju. Bærinn brann
1662, en Hallgrími tókst að
endurreisa hann með hjálp
góðra manna, en þá kom
annað þyngra böl. Hann tók
að kenna holdsveiki. í nokkur
ár eftir það gat hann þó
stundað skyldustörf sín sem
prestur, en árið 1669 bað sr.
Hallgrímur um lausn frá em-
bætti og fluttust þau Guð-
ríður á næsta bæ, Ferstiklu,
en þar bjó Eyjólfur sonur
þeirra. Þar andaðist Hall-
grímur sextugur að aldri,
1674. Guðríður fluttist eftir
nokkur ár aftur að Saurbæ til
þess prests, sem hafði verið
aðstoðarmaður sr. Hallgríms
og andaðist þar 82 ára gömul
og var jarðsett við hlið eigin-
manns síns. —
Á hinni löngu og erfiðu lífs-
ferð frá því að Hallgrímur
kom í einskonar mannfélags
útlegð til Islands og þar til
að hann andaðist að Ferstiklu
37 árum síðar, átti hann ekki
nema einn vin, sem aldrei
brást, og það var kona
skáldsins. Brynjólfur Sveins-
son yfirgaf Hallgrím, þegar
honum var mest þörf á samúð
og skilningi og sýndi honum
aldrei það traust, sem hann
átti skilið. En á baráttuárum
Hallgríms í Gullbringusýslu,
stóð Guðríður við hlið manns
síns og veitti honum þrek til
að bjarga orku líkama og sál-
ar gegnum eldraun fátæktar-
innar og margþættar lítils-
virðingar, sem þau hjónin og
heimili þeirra varð að búa við.
Hallgrímur vann erfiðis-
vinnu með kostgæfni og þol-
inmæði fram eftir ævi, en
hin eiginlega stjórn heimilis-
ins og úrræði í fjármálum
hlutu að vera á ábyrgð konu
hans, en ekki í höndum eigin-
mannsins, sem var með hug-
ann fullan af stærstu við-
fangsefnum tveggja heima.
Efnahagur þeirra hjóna
breyttist mjög til batnaðar í
Saurbæ, en þegar þess er
gætt, að Hallgrímur naut ekki
fullrar heilsu nema fá ár eftir
að hann varð prestur á Hval-
fjarðarströnd og að hann orti
þar meginið af öllum skáld-
skap sínum, þá getur enginn
vafi leikið á því, að blómgun
efnahagsins í Saurbæ var
fyrst og fremst að þakka
stjórnsemi og ráðdeild Guð-
ríðar. En hin bættu ytri lífs-
kjör voru hins vegar að veru-
legu leyti undirstaða þess, að
Hallgrímur gat með furðu-
legum hætti notið skáldgáfu
sinnar eftir að hann fluttist
að Saurbæ.
G u ð r í ð u r Símonardóttir
kom jafnan fram sem mann-
dómskona, í fátækt heima á
Islandi, í hrakningum suður í
löndum og í hinum þráláta
mannlífsmótgangi, eftir að
kynni takast með henni og
Hallgrími. En hún hopar al-
drei á hæl undan ofureflinu.
Henni tekst að vinna sigur á
fátæktinni. Maður hennar
verður kunnur sem skáld.
Þrátt fyrir alla andúð er hún
um langa stund virðuleg
prestskona í Saurbæ.
Þegar maður hennar veikist
af ólæknandi sjúkdómi, flýr
hún ekki hættuna, heldur
stendur við sjúkrabeð hans,
þolinmóð og þrautgóð, og
bíður eftir því að hinu mikla
skáldi verði veitt lausn í
náð. — Eyjólfur sonur þeirra
skrifaði ljóð Hallgríms.
Steinunn litla, dóttir þeirra,
sem var fædd skáld, en deyr
á barnsaldri, hefir meðan tími
vannst til, flutt birtu og yl í
sál hins raunamædda og lífs-
þjáða föður.
Eftir fráfall Hallgríms,
dvelur Guðríður í Ferstiklu
og Saurbæ löng og mörg
ekkjuár. Hún er trygg við
heimilið, ættina og byggðina
Kynni hennar við aðstoðar-
prestinn og mótbýlismanninn
voru með þeim hætti, að þar
átti hún athvarf, þegar sonur
hennar var fallinn frá.
Hallgrímur Pétursson var
gæddur mikilli skáldgáfu og
gat stuðst við volduga frænd-
ur, en hann var eins og reyr
af vindi skekinn eða blakt-
Rösklega gengið til verks
„Greliisiök" fyrr og nú
Ég var að blaða 1 Grettlu í
gærkvöldi, og varð þar fyrir'
mér sagan af Gretti, er hann
bar nautið heim að Reykhól-
um — saga, sem flestir Islend-
ingar reyndar kannast við.
Sannleiksgildi sögunnar má
reyndar auðveldlega véfengja
— eins og svo margt annað,
sem sagt er frá í íslendinga-
sögum — en söguþráðurinn er
tilþrifamikill, hvað sem sann-
gildi líður.
Grettir hafði beðið Þorgils
bónda að Reykhólum vetur-
vistar. Taldi Þorgils nokkur
vandkvæði á, þar sem að
Reykhólum yrðu til vistar
fóstbræður, er nokkuð þættu
vanstilltir — þeir Þorgeir og
Þormóður: „Veit ek eigi,
hversu yðr hentar saman at
vera, en þeira^ vist skal hér
jafnan vera, er þeir vilja. Nú
máttu vera hér, ef þú vill, en
engum yðar skal duga at eiga
illt við annan“. Grettir lofaði
að leita á engan mann að'
fyrra bragði, en sagan segir:
„Ekki fell blítt á með þeim
Þorgeiri og Gretti . . .“
Þorgils bóndi átti Ólafs-
eyjar á Breiðafirði, er liggja
„hálfa aðra viku undan
Reykajnesi. Þar átti Þorgils
bóndi uxa góðan, og hafði eigi
sóttr orðit um haustit. Talaði
Þorgils um jafan, at hann
vildi ná honum fyrir jólin“.
Dag nokkurn bjuggust þeir
fóstbræður til að sækja
uxann, en vildu fá þriðja
mann til liðs við sig. Grettir
bauðst þá til að fara með
þeim. Létu fóstbræður vel
andi strá, þar til hann kynnt-
ist konu, sem var nógu
máttug og einhuga til að
vernda sál hans og skáldgáfu
í hafróti mikilla mannrauna.
— Þjóðinni ber að heiðra
minningu Guðríðar Símonar-
dóttur og þakka henni þanr.
mikla stuðning, sem hún
veitti manni sínum til að
verða stórskáld. íslendingum
ber á ókomnum árum að gefa
Guðríði Símonardóttur heið-
ursheitið Kona skáldsins.
(Ég tjái Jónasi Jónssyni frá
Hriflu þakkir fyrir að leyfa
mér að birta þennan útdrátt
úr hinni ágætu ritgerð hans
um Guðríði Símonardóttur).
—I. J.
yfir því, og lögðu þeir þrír af
stað á teinæringi.
Er þeir komu í Ólafseyjar,
spurði Grettir, „hvárt þeir
vildi heldr leggja út uxann
eða halda skipinu, því at brim
mikit var við eyna. Þeir báðu
hann halda skipinu. Hann
stóð við mitt skipit á þat borð,
er frá landi horfði, tók hon-
um sjárinn undir herðablöðin,
ok hélt svá, at hvergi sveif.
Þorgeir tók upp uxann aftan,
en Þormóðr framan, ok hófu
svá út í skipit . . . .“
Segir sagan, að veður hafi
verið vont, og mun róðurinr.
að landi hafa verið þungur.
Kom til nokkurs metings með
þeim Þorgeiri og Gretti út af
róðrinum, og segir, að Grettir
hafi hrist sundur árarnar á
borðinu.
Framhald á bls. 8
TIP TOP TAILORS
Canadiskar konur kjósa sér . . .
Vora innfluttu vörugerðí
Vor óviðjafnalegu sniðl
Vorn frsega saum!
Fyrir eins lAgt
veriS og
“CLUB” F«T
$4^95
i
Þa6 er Tip Top
bíitiir alstaðar.
Verið
móSins!
VeljiS meS
fullu trausti
hiS fína brezka
fataefni, gerS
eftir máli af
beztu Canada
klæSskerum.
Vér ábyrgjmnst
aó gera yður
ánægða eða
skila aftur
peningunum.
Þér hafið
lánstraust vort
TF-55-2
FUNDARBOÐ
til v.-íslenzkra hluthafa í H.f. Eimskipafélagi íslands
ÚTNEFNINGARFUNDUR
verður haldinn að 109 Hertford Boulevard, Tuxedo,
Man., mánudaginn hinn 23. apríl 1956, kl. 8 e. h.
Fundurinn útnefnir tvo menn til að vera í vali og
kosið skal um á aðalfundi félagsins, er haldinn verður
í Reykjavík 9. júní 1956, 1 stað E. G. Eggertsonar, með
því að kjörtímabil hans rennur þá út.
Winnipeg, 9. apríl 1956
E. G. EGGERTSON ARNI G. EGGERTSON, Q.C.