Lögberg


Lögberg - 22.01.1959, Qupperneq 7

Lögberg - 22.01.1959, Qupperneq 7
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 22. JANÚAR 1959 7 BÓKAÞÁTTUR: Ofsóttir höfundar SKAPANDI andar hafa frá fyrstu tíð verið hættulegustu þegnar hvers þjóðfélags. Þeg- ar Platon, sá mikli andi, samdi rit sitt um fyrirmyndarríkið lagði hann til að skáldum væri útrýmt, þar sem þau röskuðu ró og undirgefni þegnanna og riðluðu skipu- laginu. Allar götur síðan hafa skapandi andar verið ofsóttir í stærri eða minni mæli. Menn eins og Galileo, Dante, Spinoza, Huss og Zola, svo nefndir séu nokkrir hinir frægustu, urðu að sæta afar- kostum af því þeir voru taldir hættulegir hinu kirkjulega eða veraldlega valdi. Örlög Pasternaks eru þann- ig ekki ný bóla, en hitt er at- hyglisvert að ofsóknir á hend- ur andans mönnum hafa al- drei verið skæðari né víðtæk- ari en á tuttugustu öld, þó kynlegt megi virðast. Hitler, Mussolini, Franco og Stalin gengu í heilagt bræðralag um þá meginstefnu að útrýma frjálsri hugsun og kæfa alla viðleitni til sjálf- stæðrar sköpunar. Þeir gerðu lendur sínar að bókmennta- legum eyðimörkum. Thomas Mann og Albert Einstein flúðu Þýzkaland, Ignazio Silone var gerður útlægur frá Italíu, Arturo Barea var landflótta frá Spáni og falangistar Fran- cos myrtu García Lorca, kunn asta ljóðskáld Spánverja á þessari öld. I Sovétríkjunum sviptu tvö mestu ljóðskáld þjóðarinnar sig lífi, þeir Maja- kovskí og Esenín. Maxim Gorkí lifði tíu ár í útlegð frá Sovétríkjunum, en sneri svo heim til þess eins að láta lífið nokkrum árum seinna fyrir e i n u m helzta blóðhundi Stalins, J a g o d a yfirmanni pólitísku leynilögreglunnar. Þannig mætti lengi halda á- fram að rekja blóðferil ein- ræðisríkjanna, sem eiga öll óskiptan hlut að máli, enda hafa rithöfundar með óselda samvizku jafnan verið skæð- ustu bölvaldar hvers konar kúgunar. En það hörmulega er að lýð ræðisríkin hafa ekki heldur farið varhluta af þessum ó- fögnuði. í sumum þeirra hef- ir orðið vart svipaðrar hræðslu stjórnarvaldanna við frjálsa hugsun, enda þótt segja megi að aðgerðir þeirra hafi verið vægari og mann- eskjulegri. Frakkland og Bandaríkin eiga að þessu leyti hvað stærsta sök meðal vestrænna lýðræðisríkja. Þar hafa valdhafarnir hvað eftir annað orðið berir að fáránleg- um tilraunum til að hefta hið frjálsa orð. Síðan múgdrápin í Alsír hófust hefur frönsk ritskoðun einatt borið ískyggilegan keim af sovézkri tízku. Öll þau rit sem af hreinskilni og sanngirni fjölluðu um atburð- ina í Alsír voru miskunnar- laust bönnuð og fordæmd. Blöð og tímarit voru umsvifa- laust gerð upptæk ef þau birtu greinar, sem á einhvern hátt gátu talizt óhliðhollar þeirri aldagömlu tízku að murka lífið úr fólki sem hafði það eitt til saka unnið að biðja um frelsi. Frægasta dæmið um ger- ræði franskra stjórnarvalda var málsóknin á hendur Jean- Jacques Servan-Schreiber fyr ir greinar hans í „L’Express“, sem síðar voru birtar í bókar- formi undir nafninu „Liðs- foringi í Alsír“. En það sem gerir gæfumun- inn milli lýðræðisríkis og ein- ræðisríkis er sú meginstað- reynd, að í lýðræðisríkinu stendur hinn hundelti og of- sótti höfundur ekki uppi einn og yfirgefinn. Franskir rithöf- undar hafa sem einn maður andmælt ofbeldi stjórnarvald- anna og heimtað óskorað frelsi til að gagnrýna allt sem þeim finnst miður fara hjá þjóð sinni. Þessir höfundar bera það mikla virðingu fyrir sannleik og heiðarleik að þeim kemur ekki til hugar, að svokallaður heiður Frakk- lands eða franska hersins vegi þar upp á móti. I Bandaríkjunum hafa á síðari árum gerzt svipaðir at- burðir, og er þeim lánlausa ofstopamanni Joseph Mc- Carthy kennt um þá flesta, þótt hitt sé sönnu nær að nótar hans séu enn fjölmennir á æðstu stöðum í Ameríku. Arthur Miller er tvímæla- laust þekktasta dæmið um of- sóttan höfund í Bandaríkjun- um, þó hann hafi nú fengið fulla reisn æru sinnar. Honum var um langt skeið neitað um vegabréf til að ferðast úr landi á þeim forsendum, að hann ræki and-bandarískan áróður í Evrópu og víðar. Eftir langvinn málaferli og einróma mótmæli bandarískra rithöfunda kvað bandarískur dómstóll loks upp þann úr- skurð, að Miller væri sýkn saka. Negrasöngvarinn Paul Robeson, sem er yfirlýstur kommúnisti, sætti um langt skeið svipaðri meðferð og Miller, en einnig hann hefur nú aftur fengið frelsi gerða sinna vegna almennra mót- mæla menntamanna í Banda- ríkjunum og víðar. Ljóðskáldið Ezra Pound er ekki hliðstætt dæmi við þau sem nefnd voru hér að fram- an, en samt er mál hans vert íhugunar. Á stríðsárunum gerðist hann þjónn Mussolinis og barðist í ræðu og riti gegn ættlandi sínu. Þegar hann var handtekinn og dreginn fyrir rétt, kom upp úr kafinu að han var ekki heill á geðs- munum, og var hann því sett- ur á vitfirringahæli, þar sem hann var geymdur í 13 ár. Hann er nú aftur frjáls og kominn til ítalíu. Það sem er athyglisvert í máli Pounds er sú staðreynd, að skömmu eftir að hann hafði verið fangelsað- ur sem landráðamaður voru honum veitt einhver virðu- legustu bókmenntaverðlaun Bandaríkjanna fyrir nýút- komna ljóðabók hans. Það voru m. a. rithöfundar í opin- berri þjónustu, sem stóðu að þessari verðlaunaveitingu. — Um þessa ráðstöfun urðu geysiharðar deilur vestan hafs, eins og vænta mátti, en langflestir rithöfundar vörðu verðlaunaveitinguna og bentu á, að skáld ætti ekki að dæm- ast eftir pólitískum verðleik- um sínum eða asnastrikum, heldur ætti sjálfur skáldskap- urinn að ráða úrslitum. Póli- tískur mælikvarði væri öllum listum lífshættulegur. Ég hef nefnt dæmin hér að framan til að árétta það sem vinur minn Þórbergur Þórðar- son sagði við mig um daginn, þegar ég spurði hann um álit hans á Pasternak-málinu. — „Það er nú ekki allt í lukk- unni hjá okkur heldur“, sagði hann. „Eða hvað segirðu til dæmis um Paul Robeson?“ Ég er mér fyllilega meðvit- andi um vankanta vestrænna lýðræðisríkja þegar um and- legt frelsi ræðir og skal verða fyrstur manna til að játa þá, en þegar menn benda á þá í því skyni að bera blakið af austrænum einræðisseggjum, til dæmis í sambandi við Pasternak, þá er þolinmæði minni satt að segja ofboðið, og það af þéirri einföldu ástæðu að örlög Pasternaks eiga sér alls enga hliðstæðu í neinu lýðræðisríki. Sovézkir valdamenn hafa stokkið upp á nef sér út af skáldsögu, sem Pasternak samdi og gerði sér jafnvel vonir um að fá útgefna í heimalandi sínu. Látum það vera. Þetta hefur líka gerzt vestan járntjalds og heldur eflaust áfram að gerast með- an valdhafarnir eru hræddir við ókúgaða hugsun. Þessir óttaslegnu valda- menn í austri hafa beitt skáldið níðingslegum þving- unum, hótað að gera hann landrækan eða svipta hann lífsviðurværi, enda þótt hann hafi að eigin sögn og margra samlanda sinna gert rússnesk- um bókmenntum mikið gagn. Slíkar þvinganir þekkjum við líka vestan tjalds, þó þeim verði aldrei beitt ti llengdar í lýðræðisríkjum, eins og dæm- in sanna. Nei, það eru ekki viðbrögð valdhafanna sem fá manni mestrar furðu og egna mann til réttlátrar reiði, heldur eru það viðbrögð sovézkra rit- höfunda, þeirra manna sem ættu að standa fremstir í fylkingu til að vemda starfs- bróður sinn, manninn sem er þeim að flestu fremri og hefur gengið fram fyrir skjöldu til að biðja um olnbogarúm handa sovézkum bókmennt- um. Það er þetta sem á sér enga hliðstæðu neins staðar þar sem mönnum er unnt að hugsa eina heiðarlega og sjálf- stæða hugsun til enda. Þegar rithöfundafélög um gervöll Sovétríkin kalla saman fund og lýsa yfir einróma fordæm- ingu á skáldinu og manninum Boris Pasternak, er þá ekki von menn spyrji: Hefur það þá tekizt austrænum valdhöf- umum að þurrka út hvern snefil af heilbrigðum metnaði og mannlegum skilningi hjá þeim mönnum sem helgað hafa líf sitt þeirri stóru köllun að skrifa bókmenntir? Getur það átt sér stað að hver ein- asti penni í Sovétríkjunum sé leigupenni, eftir að Pasternak hefur verið þvingaður til að hætta að skrifa? Þetta eru áleitnar spurn- ingar, og maður á erfitt með að finna nema eitt einasta svar við þeim: Já, þannig er nú komið fyrir þeirri þjóð sem samdi einna merkastar og manneskjulegastar bókmennt ir á síðustu öld. Halldór Laxness sagði í samtali fyrir skömmu, að allir þeir sovézkir rithöfundar, sem hann hefði átt tal við, hefðu talað um Pasternak af mikilli virðingu. Hvað varð um alla þessa virðingu? — Hvaða sovézkur rithöfundur hefur risið upp til að mót- mæla því, þegar helzti leið- togi rússnesks æskulýðs lýsir því yfir um yfirburðarmann- inn Pasternak, að hann sé „svín, ef það er þá ekki móðg- un við svínið?“ Já, hver er ávirðing Paster- naks þegar öllu er á botninn hvolft? „Vinur Ráðstjórnar- ríkjanna", „hugsjóna-sósíal- istinn“ Halldór Laxness segir umbók hans: „Ég get ekki séð að þetta hafi verið nein sér- stök ádeila á Sovétríkin . . . Þessir hlutir eru sagðir hundrað sinnum á dag hér vestra og kippir sér enginn upp við það . . . Þetta er að ýmsu leyti krítísk bók, en hún er mjög mannleg í hugs- unarhætti, mikil tragík í henni.“ Sjálfur hefur Paster- nak neitað því að skáldsaga hans sé fordæming á sovét- þjóðfélaginu. Hún er aðeins „lýsing á reynslu einnar fjöl- skyldu, ein hlið á lífinu.“ Framhald á bls. 8 VETURINN er tíminn að nota LÁN TIL HÚSA EÐA HEIMILIS AÐGERÐA sem stjórnin stendur að baki og fáanleg eru nú hjá bönkum. Breyting eða viðgerð á heimilum utan sem innan að meðtöldum bílskúr eða útibyggingum. Einnig kaup, innsetning, viðgerð eða endurbætur hitunarkerfisins; af rafljósum og orkukerfum, og vatnsleiðslum; Septic tanka og sambands við af- rennsli; af stormhurðum og gluggum, vírneta- gluggum og gluggahlífum. Einnig málning, veggfóðrun og venjuleg skreyting, gröftur grunna, eða umbætur á brunnum og öðru heima við. LÁN TIL HEIMILISUMBÓTA eru fáanleg með lágum vöxtum, upp að $4,000.00 og til 10 ára af- borgunar. Til frekari skýringa — Leitið upplýsinga hjá banka yðar um það, að hafa verkið unnið að vetrinum, þegar menn og efni er fáanlegt. BÆNDUR Spyrjið um þessi umbótalán sem stjórnin stendur að baki og fáanleg eru í banka yðar, að upphæð $5,000.00 og til 10 ára að endurgreiða. Lán fyrir áhöld og gripi eigi síður en umbóta á heimilinu. Hví að bíða til sumars GERIÐ ÞETTA N0 ÞEGAR! Issued by Authority Hon. Michael Starr, Minister of Labour

x

Lögberg

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.