Lýður - 23.05.1890, Side 2

göngu lianda siðSeniiniii. Platón buiið jní að borgarstjórnin ;
í Ajienu skýldi falin liéinispekingunum óg öðrum spekingum
é b'endnr. þessi skoðun hans kemur allstaðar fram í peim
tveim höfuðatriðum hans um stjórnflíéðí, er heitu Borgarstjórn-
dn og Lögiti; Eu sá er höfuðinunur á pessum tveim ritum,
að í Borgarstjórniuni hyggst Platón að ná nnmndyggðiuni
eingöngu með uppeltli unglinganna. Eu í lögunuin aptur á
móti veiður dyggðin verk löggjafans og ávöxtur af ylirvökurn
valdstjómarinnar. með einu orði sagt, dyggðin verður knúin
fram af nauðungnr-afli. Ménn geta nú sagt með sönnu, að
sú platónskan, er byggð ef á almætti uppeldisins, og pví á
inætti kennar.ms og unp'fræðsluimar og pá meðtíam á nieð-
sköpuðum góðleik inannaíina, sé hjá höfundinum að nekkra
Jeyti fögur öfsjón, fagurlega fnunsett, inndæl ímyndarallinu
en ótraUst til áreynslu. En hin platónskan, er hyggur að
pröngVa iuðnnum til dyggðar með lagavaldi, Jiúii er einmitt
harðstjórn tóm, er upprætir dyggðiua úr mannlegu
brjóstd., eil setur í staðinn blinda löghlýðHÍ, eður allskonar
undanbrögð, yfirdrepskap ug hræsni
Sartnarkega eru pessi orð glæsileg í fyrsta álitii stjórnar-
valdið skal Játa dygðina drottna. En fá orðv eru táldrægari
og engin örð liættulegri í framkvæmdinni. Sé nú drgðin
hlutvetk stjórnvaldsins, pá ieiðir pað af sjálfu sér, »9 pegn-
arnir geta aldrei orðið ofdygðugir og stjórnarvaldið pví aldrei
of samviÉkusamt í pví efni né oí árvakurt. En hugsaðu pér
svo allan pann órasæg af lögum,er fyrirskipi sérhverja dyggð-
uga geðshræring og liugrenning, er telji upp sérhvert dyggð-
ugt orð ög orðalag, er bjóði sérhverja dyggðuga athöfn og
banni sérhverja ódyggðuga. En pá sá aragrúi af framfylg-
endum slikra higa, valdsmönnum, Jögreglumöimum, dómend-
um, <er fylgja skulu pegnunum úti og inni, er eigi að eins
skulu gugnskoða liverja krá og kima manna, heldur rannsaka
lijörtu peirra og nýru. Fyrir pví verður platónska sú, er
gjöra vill dyggðina að verkefni löggjafans og valdstjórnarinn-
ar, í raun réttri ópolandi harðstjörn, er reyrir liugi mannaog
lijörtu, urð peirra og athafnir, hinuin barðasta drórna.
Kn maklegt er að játa, að platónskan harðráða var eptir
faugsun Platóns 'sjálfs göfugri og tignuri en nú var lýst. En
engu að síður hafa pað orðið forlög hennar, að verða enn ó-
virðuglegri og svartari. „þuð er' fain falska platónska. er
ur eg svo nefni, svo eg kenni eigi hinum guðdóinlega PJatóu
■um hina liörnml'egu afvegafærzlu af liöfuðkenning hans. Pla-
tóiiskan falska er hræsnisfullt æði, er hikar sér eigi við uð
faeita öHum ráðurn og áhöldum »g að brjóta öll lög réttlætis
■og manmíðar, til pess að fá sett á stofn pað í íikjunum, er
peir kalla dyggð, eptir 'eignum geðpótta sínum. Eg tala faér
•eigi um trúaræði, er pó á mjög skylt vvð petta mál, lieldur
um pá stjórnfræðislegu vitfirring, er dúsamar fornöldina, er
faún misskilur svo hroðalega, er sér umhv«ríis sig eintóma
■spilling. afglöp og ódæði, og vill svo gjarnan umróta öllu“.
(H'ér heíir faöfundurinn einkum fyrir augum sér stjórn-
fayltinguna á Frnkklandi. Hann sýuir, að Dauton liafi haft
sér til fyrirmyndar ýmsar málsgreinar úr ritum Macliiavells,
og Saint-Just aðrar misskildar greinnr úr ritum Montesgueus
(Monterkeifs), Mabl.ýs og Rousseaús (Rússós). En svipað má
segja um skilning sumra annara manna á fornöld sinni og
um lærdóma pá, er dregnir erú af slíkum skilningi.
Svör upp ú söguiegal’ spurniugar í 19. tfal. „Lýftsu f. á.
— 0 —
1. Eptir sem orðin liggja í Laxd. er næst að taka pau
svo, að pað faaíi verið Fróði frækní, er Svertlingar drápu,
enda kemur pað lieim við förn sagnarit Dana, er segja svo
frá. að Fróði frækni, faðir Ingjalds Starkaðarfóstra, hafi verið
drepinn sf Svertingi (sumír nefna til pess „Sveitlings sonu-‘
(Swærtlyngii lilii, Langebetí Ser. r. Dan. I. 227) sem virðist
vera sprottið af óljósri eudaraiirmingu um ættarnafnið „Svertl-
ingiir11). H\er Svertingur eða Svertlingar voru, er eklci gott
að segja, með því nð Fróðr liækni faefii- lifað í forneskju
(löngu á undu'n isögutímanum'?) og er pað skakt í Laxd., að
telja liann afn ölufs livíta. Á'ri fróði tfelur Ólaí kotninn frá
Ynglingum (ekki Skjöldungum) nð lar.gfeðgutali, og styrkist
pað nf órækum ritum, póit p.eir t.elji ætk hans noklurð öðnr-
visi en Ari — Olafur liví.ti y'rtð.ist koma fram á írlandi (í
nafni föður síns) sem eríingi eptir þorgist konung í Dýífinni,
seru ranglega er kallaður son»r Haralds liárfagra í sögunni.
(lifði fyrir daga Haralds) en hefir pó etJaust veriö af ætt Yng-
linga, kynjaður af Upplöndum eða úr Víkinni; pan som að-
alstöðvar Hkingaferða vestur uni faaf virðast hafa verið leugis
fraiuan af.
2. Tvær tilgátur lieti eg séð uin upprutia sveitar nafnsins
„Ölfus“. Dr. Guðbrandur Vigíússon helir ætlað að Oltusið
heri nafn af axtt Ölvis birnakarls (Safn til sögu ísl. I. 289)
sem varla getur verið, með pvi nð sú ætt nam par ekki land
upphaflega, heldur ofau-vert í Arness-pingi ; en Brynjólfur
Jónsson frá Minna-Núpi hefir getið pess til, að pað sé dregið
af örnefniuu Alfsó* (Landn. ð. 13), upphaflega AVfós. og hati.
svo verið nefndur ós Hvítáf, en áin sfðan verið kennd við>
hann og kölluð Alfóss-á (Ölfusá Islb. ). k.). Hvað sem um
petta er að segja, verður visast að halda sér við- rítháttinm
Ölfus.
3. Grímur Svertingsson hefir húið að Mosfelli pegar EgilP
Skallagrímsson var hjá lionum (seint á 10. öld) en eptir liann
helir Önundur mágur hans komizt pangað. Grimur niun liata-
látizt árið 1003, sama ár og Inmn lét af lögssögu (Safn II.
16) en hvort hann helir pá verið kominn frá Mostelli og
Önundur ítuttur pangað eða ekki, er óvíst.
4. Um Gissur galia og ætt hans get eg lítið annað sagt,.
en pað sem stendur í sýslumannaæfum J. P. I. 436 (eptir
handr. af sögu þórðar lireðu, sem virðist vera rituð fyrir Jón
Hákonarson Gizurarsonar) það er líklega áreiðanlegt.. að-
Gizur hafi ekki verið sonur Bjarnar drumbs Dugfiíssonar,.
Iieldur Bjarnar sonar Svarthöfða Dugfússonar og Herdísar syst-
ur hins nafnkunna Bafns Oddssonar. En hver móðir Gizur-
ar galla var, hefi eg ekni fundið.
Tlsc Opcn Court (p. e. lögréttan) heitir vísindalegt og
atar-frjálslegt vikublað, sem kemur út i Chicago. Blað petta
er oss sem 11. ísl. rítstjórum sent óbeðið og ókeypis. Utgef-
endur pess heita E. C. Hegeler og dr. Paul Carusy
hálærðir menn af pýzkum stofni. þeir fylgja fast, en pó
stillilega, fram ölluin framfaramáluin, en eínkurn er stefna
blaðsins að sættatrú og vísindi — sjálfsagt meiri
praut en 12 raunir Herkúlesar. I blaðið rita ýmsir nafn-
kunnir vísindamenu, t. d. Max' Muller i Oxford, mál-
fræðingurinn mikli; T h. Ribot hinn frægi franski sálar-
fræðingur, A. B i u e t, E. D. Cape, landi vor próf Bertel
Gunnlögsen, (pýðingar úr sanskrít) o. m. fl. Ritstjórinn
sjálfur, dr. P. Carus, ritar mest um trú og beimspeki og liefir
gefið út sérstaka bók uin pað efni, er heitir F u n d a m e n-
tal Problems (utn frumrök allra hluta), og er sú bók
furðu Ijóslega samin um svo torvelt efni. Heimspeki pessi er
byggð á hinum franslca Pósitivisinus, sem kenndur er
við Agúst Comte, -f- 1857, en er pó í sumu andstæð heim-
speki peirri, sein nú ber mest á og kennd er við Herbert
Spencer í London (Spe.ncerism us eða Agnosticis-
inus). Sú heimspeki kveðst ekkert vita um hið yfirnáttúr-
lega, enda neitar pví ekki. En pessir Chicago-spekingar
pver neita ölluin Dúalismus (tvlskipting tilverunnar) og gildi
alls, sem hingað til hefir verið kallað metafysik, en meta-
fysik pýðir eigi einungis pá fræði, sein vill skýra yfirnáttúr-
lega hluti, heldur og lífið og tilveruna, án pess að byggja
fyrst á sjón og sönnunum reynslunnar. það kalla menn a-
p r i o r i s k a r saunanir. Dr. Carus kallar sína speki moni s-
mus (einspeki), og skoðar alveruna sem heild, lífsheild
með íbúandi guðdómi; hans speki neitar ölíu yíiruáttúrlegu.