Lýður - 17.08.1890, Blaðsíða 1

25sirkir ai blaðinu kosta 2 kr., erlendis
2,ö0kv.Borgist fyrirframtil útsölumanna.
AugK'singar teknar lyrir 15 aura línan,
af vanalegu letri eða jafnmikið rúm.
Uppsögn ógild nema skrilieg til ritst.
LÝÐUE
Bitgjörðir, frjettir og auglýsingar
sendist ritstjóranum.
Aðalútsölumenn: Halldór Pótursson
Akureyri og Björn Jónsson á Oddeyri
Blaðið borgist þeim.
14. blað. Akureyri 17.
Merkisfólk í Eyjaíirði.
— : 'jt. .* —
(Niðurlag).
f>ó aö ríkisiuanna gæti mest í pessu örstutta yfirliti
yfir sögu fjarðarins, kemur pað livorki af pvi, að eg ætli
menn merkari eingöngu sikir auðsins, né heldur pess vegna,
-að hér hati ekki fæðst og lifað margir merkismenn, sein ald-
rei áttu auðsæld að fagna. En bæði veldur pessu pað, að
vér vitum lielzt deili á rikis- og valda-möunum fyrri daga
enda stendur pað atvik, að slíkra manna er helzt getið, i nánu
sambandi við skoðanir fyrri uiantia og allt peirra menuing-
arástand. f»ví er ver og miður, að pótt mikið skjol fyrir
meuing og frama lands vors hafi, eins og eg áður sagði,
íylgt stórgörðuni og rikisættuiu, er auðmaunasaga landsins
hæði lítil og léleg, og bæði eignir og virðmg íikismanna opt-
lega jafnilla teugið. Til pess parf injkla menntun, eigi sið-
ur enn manngæði, að uuður og völd gjöri inenn eigi bæði
harðlynda og rangláta. Agirnd, eigiugirni og fédráttur, lietir
opt vuðið uppi, ems i pessu héraði sein öðrum, og stundum
fylgdu pessir rikismaiina-lestir heiium ættum; sáu og hiuir
veraldlegu höfðmgjar jafuau dæuiiii tyrir sér i pá átt hjá hin-
uin „andlegu11: bisKupuui, ábutum og klerkuiu, seiu undir lok
kapólskunnar höfðu náð til sín meiri hluta allra fasteigna
v'íðast á landiuu, mest með röngum lögum, lýgi og svikum,
Opt fylgdi rikisniöuuum, ekki si/.t liér i Eyjatirði, uianndáð
og kostir, svo sem höfðingsskapur, glaðværð og gestrisui, og
lítgaði og skreytli pað eiuatt pjóðlilið, sem anuars virðist pó
■að hafa doðnað meir og meir, öld fyrir öld. En kjör og hag-
ur kotungu og sinábændu butuuði vist uldrei uð sumu skupi,
sem árferðið eða eptir pví seiu rikismenn fjölguðu. Land-
skuldir voru tvöfaldaður, og ber hið forna mat hér í liiðin-
um ljósan vott pess, hverjir ráðið hali mati poirra. Og svo
hafa auðmannaættiniar verið ágengur og ásælnar í héraði
pessu, að nýir rikismeuu komust sjaldau upp, græddn hér
sársjaldan auð, svo pess linnist getið. f>ó hefir slíkt borið
til, og pó helzt í útsveitunuin, par sem sjórinn skammtaði og
einstakir atorkumeiiu gátu koiuið sér við. En, eiiis og áður
eru færð dæmi til, hélt auðnriun s#r við ættir og aðalból,
eða pá sóaöist út i önuur héruð, og til stóls og kirkna.
Hvað m e n n i n g og ui e u u t u u liéraðsiiis viðvíkur,
virðist pað optast hafa stuðið jafufætis öðruui, eiukum hvað
Mnaðarháttu snertir; leiðir pað nokkuð af landsháttuin fjarð-
•arius, sem bæði liggju til Jands og sjávar og nytjaruar nærri,
enda héldu stórbændurnir jafnan uokkurri dript og framtaks-
semi á lopt. Jpó má segja, að hm forna túnrrækt, sé
hinar einu verulegu menjar í pessu héruði allra liðinna alda
auðs og búsældar, afreka og framkvæmda. Nútímamenn
margir líta undrandi á pann tíina og spyrja: Hvað pýðir
pá strit og strið hér uin bil prjátiu kynslóða, ef pessi siná-
tún með púfum og blykkjum eru eini arðurinn ? Hvar eru
skógarnir, jiirðabæturuar, ukrarnir, stórvirkin, trægðin, auður-
inn, menntuuin? En liér er á margt að lita, áður en svar-
að er eða dómur er felldur. A pjóðunuin er langur ómaga-
háls og við margt var bér að stríða. J>ótt kraptar sé miklir,
getur mótstaðan lengi eytt peim, svo lítill sýnist árangurinn.
Eg segi s ý n i s t, pvi nokkuð miðar jafnan átram við alla á-
reynslu — nema aptur á bak miði. Að Eyfirðingar týndu
niður akurstörtum og létu alla skóga sína eyðast til óbæti-
legs tjóns, par eigu peir sammerkt við alla aðra laudsmenn,
og að nokkur atkvæða-menuing ekki gat fest hér rætur, var
pví að kenna, að hér í héraði hefir aldrei fyr en á vorum
dögum uokkur meuntastofnun verið — nema klaustriu. Að
ágúst 1890. 2. ár
klaustrum og stórbæjum hefir að vísu hænst nokkur fróðleikur
og pekking, en litlar leifar finna menn nú þess. |>egar alls
er gætt, má segja um sögu Eyjafjarðar á pá leið: Nokkrum
fögruin atriðum, nokkrum gullnum nöfnum bregður púsund-
ára-sagan á lopt, og vér störum par á um stnnd, en svo
hverfur allt — nema nokkrir túnbleðlar, nokkur sagnablöð og
máldagar, nokkrar kirkjur eða kirkjueignir, nokkrir arfgengn-
ir munir, nokkrar sagnir, nokkrir kveðlingar — allt annnð
er hortið, horfið með mönnum. húsum, haugum og leiðum!
Og pó — pó eigum vér nálega allt gott að pakka pessum
horfnu feðrum vorum og mæðrura. Meðal annars er peim
mest að pakka pað, að vér sem nú lifuni. erum reyndari og
fróðari en peir. Yér eigum peim mest að pakka, að vér nú
eigum hægt með að sjá margar pær bætur, sem peir gátu
miður eða alls ekki séð. Nú getuin vér sagt: hefðu peir
kuunað að varðveita s k ó g a, gæti gullöld verið enn í Eyja-
íirði; hefðu peir settávöxtu, pó ekki hefði verið nema einn
fiinti hluti af fé pví, er peir gáfu slæmuin klanstruin og illum
biskupum, pá vissu Eyfirðingar nú ekki aura sinna tal;
hefðu peir stofuað s k ó 1 a, pá ættum vér nú bólunenntir
og sanna mennta sögu, og hefðu menn stundað saintók
oW f é 1 a g s s k a p, pá væri hér fullt af pjóðlerum stofnun-
um og stórvirkjum, béraðið alskipað akveguin, girtuin og slétt-
um túnum, fögrum engjum og frlðum byggingum — í stað
allrar peirrar óinyndar og óræktar, sem vor arfur var i, peir-
ar oss var hann eptirlátinn. Já. kæru Eyfirðingar! þannig
er oss nú hægt að segja, og pað eignm vér aldanna reynslu
og hinni proska seinu pekkingu að pakká, en hitt, að aptra
þvl. ssm oi'ðið er. var torveldara. |>að er ekki allt sjálfskap-
arviti/ setn sýnist svo, enda er liver við sinn tíma bundinn.
Lofum þá guð fyrir liðna tíð; liennar reynsla er dýr hún er
stór arfur, og hana eigum vér og höfum gefins fengið, en á-
byrgð fylgir henni, pví meiri ábyrgð sem arfurinu er meiri
og hefir kostað meira stríð. Og ábyrgðin er fólgin I peirri
skyldu, sem hvílir á öllum erfingjum, peirri, að verja velsín-
um arfi.
Biðjurn og árnum, störfum og stríðum, lifum og deyjum,
fyrir pað markmið, að bæta og fullkomna verk vorra feðra!
En blessuð sé minning yðar, leður og mæður! Blessuð séu
nöfn yðar, pér miklu og góðu! Og blessuð sé miuning yð-
ar, menn og konur, sem enginn vor veit nöfn á eða töln, —
yðar, sem stunduðu réttvísi og friðsemi!
Lifi land vort og pjóð! Lili Eyjafjörður!
,,Fyrir fólkið“.
— n —
Alpýðumenntun er svo að segja ný hugmynd og nýtt
aUsherjar-mál. A voru landi er enn þá lit-ið gert „fyr-
ir fólkið“ — meira í orði en á borði. En sem gamalt bók-
inennta- og sögufólk er hjá oss og hefir avalt lilað töluverð
menningar- og mennta rót, greind og námgirni. Vor pjóo
var og nálega hið eina íólk i heimi, sem átti alpýðumenn á
hverju strái, sem læsir voru og skrifandi. A pessari öld eða
síðan Frakkar hófu byltinguna miklu, hafa stjornir og pjóðir
tekið sér meir og minna fram um að efla ajþýðumenntunina,
og nú er menning almennings í öestum löndum Norðurálí-
unnur ekki pekkjanleg hjá pví sem hún var íyrir aldamót —
nei, fyrir 40—50 árum. Fram undir miðja pessa öld, var ó-
víða greitt teljandi fé til alpýðumenningar og henni lítið ann-
að kennt en trúarfræði og sumstaðar lestur, og i sumuiu