Austri - 19.04.1892, Blaðsíða 1

Nr. 11
:m. ar.
SEYÐISFIRÐI Hl. APRÍL f 892.
l
Agrip af Mkmcinitasögu íslandseptir Finn Jónsson.
1_ <)00—14-00. Iteykjavík 1891. 84 bls.
AMrei 'fór það svo ,ab 19. iöldin jyrði full
ubur en vér eignuburast sögu bökmennta vorra
á voru eigin raíili. |>ab hefir nógu lengi dreg-
izt samt. Ágæti bókmennta vorra til f rna er
viburkennt af öllum og saga þeirra hefir verib
ritiu á inörgum útlendum máluna og á sumum
þeirra marcrar. En á íslenzku hefir hún eigi
verib til fyrri eu nú og má þab naerkilegt heita.
J>ab eru liinar fornu bókmenntir Aorar semhafa
<rjört þjóð vora fræga. ]>ær eru ‘þab gulldjásn
liinnar tignu Ejallkonu, sem svo miklum ljóma
slær af út um löndin, ab allir líta til liennar
meb undrun og abdáun. J>ær eru sá dýrgripur,
sem vér allir höfum tekib í arf eptir forfebur
vora kynslö® eyitir kynslób. Og þetta eríbahnoss
hefir gefib þjób vorri svo mikib gildi ab vér á-
valt liöfum getab verib stoltir af því og borib
höfubib liátt gagnvart öbrum þjóbum, í hversu
inikinn armingjaskap og vesaldóm sem vér sjálf-
ir annars höfmn verib sokknir, sem eigi verbur
neitab ab stundum hefir verib nokkub djúpt.
H verjum skyldi þá mega vera annara um ab
lcynna sér sögu þessa dýrgrips en einmitt oss?
Og þó h afa aöra-r þjóðir átt þessa sögu löngu
áður en vér. Hjá oss hefir fáfræðin í bókmennta-
sögu vorri ab minnsta kosti til skamms tíma ver-
ib svo mikil, ab mér er nær ab halda ab ef menn
hefbu spurt nýútskrifaban mebalstúdent úr lat-
ínuskólanum um fæbingar-ogdaubaár Ara fróba
þá tnundi liann varla hafa getab leyst úr því.
Ltn Snorra mundi bann heldur varla hafa vit-
ab annað en ab hann htifi skrifab Heimskringlu
og Eddu. í minni skólatíð var lærb bæbi saga
og landafræöi alls heimsins nema íslands. Nú
er bætt nokkuð úr því. f>á var líka lært tölu-
vert í bókmenntasögu Orikkja og Rómverja, en
í bókinenntasögu vorri eklci neitt þtið er telj-
andi sé. Og svo mun þab vera enn. Hvermundi
nú trúa ab þetta gæti átt sér stað, ef reynslun
ekki neyddi menn til þess. Bókmenntir vorar
eru sú bezta eign, sem vór eigum til, þess vegna
er það f.vrsta, sem vér ættuin ab læra, að þekkja
sögu þeirra, eklci abeins hinna fornu, heldur á
óUum öldum. Miðaldabókmenntir vorrar eru
iieldur lélegar i ýmsum greinuin, en ýmislegt
gott má þó finna í þeim innan um og saman
Aið ruslið, og þekking á sögu þeirra sem
niilliiiðs milli hins gamla og nýja liefir mjög
a f'ýbingu. JS utíbarbókmenntir vorar eru
) Ritdomur Iiqssí er ri.taður í júlím. í suraar er leið, eu af ó-
iqipi egn i viijun úefu. haun eigi getað hifzt í Austra fyr en nú.
vonum fremur bæbi að vöxtum og gæbum hjá
svo fámennri og fátækri þjób, og getur—þegar
hæfilegt tillit er tekið til allrw, skilyrba að minnsta
kosti í sumum greinum fnllkomlega jafnazt vib
bókmenntir sumra frændþjóba vorra. Hve mikla
þýbingn þab getur haft fyrir oss ab þekkja vel
sögu þeirra verbnr ekki skýrt í stuttu máli. þab
er því full ástæba til aö lieilsa hók Dr. Finns
Jonssonar af heilum hug. Með því að rita sögu
bókmennta vorra frá elztu tímum og nibur til
vorra daga hefir liann unnið þjóð sinni þabþarfa-
verk, sem vér allir verbum ab vera honumþakk-
látir fyrir. Reyndar höfum vér enn eigi feng-
ib nema fyrri hlutann., en liins er von á næsta
ári. Sá hlutiun sem út er kominn inniheldur
abeins sögu fornaldar bökmennta vorra frá
900—1400, og skal eg nú stuttlega skýra frá
innihaldi þessa kafla.
þessum parti er ski-pt i 10 aðalgreinir eba
þætti. Fyrst er inngangur (bls. 3—9) bar,
sem skýrt er frá bygging landsins ogliaglands-
búa á elztu tímum, ásamt stuttu yfirliti yfir
slcáldskap í Noregi og riuaalist á Xorburli'mdurn.
í 2. þætti er um skáldskap (bls. 10—46) og
skiptist hann aptur í tvo abalkafla: Eddukvæb-
in (hls. 10—27) og höfbingjakvæðagjörð-
ina eða liin einstöku nafngreindu skáld (bls’. 28
—46). í 3. þætti er um sög uritun (bls. 46
—70), sem aptur skiptist í srnærri greinir. í
4.. er ura lögfræði (bls. 70—76), 5. málfræði
(bls. 76—79). 6. gubfræði (bls. 79—80), 7.
laudafræði (bls. 80)," 8. reikningslist og
talnafræbi (bls 81), 9. læknisfræbi (bls. 81
— 82). í 10. þættinum (bls. 82—84) er almennt
yfirlit yfir allt liið framan talda og sýnt liversu
skipta megi þessum parti bókmenntasögunnar í
3 tínaabil : 1. skáldaöldina f'rá landnámstíb
til 1100, 2. ritöldina frá 1100—1300, og 3.
frá 1300—1400 þegar rriest er gert að því ab
afskrifa lrin eldri rit og safna þeim í stærri eða
minni handrit, jafnframt og upp kemur yngri
sögugjörð og ný skáldskapartegund, sem
sé rímurnar.
Eins og gefur að skilja er hér víða fljótt
yfir sögu íárib. Lengstir eru þættirnir um skáld- ;
skapiim og söguritunina, og eru þeir þrír fjórbu
alls ritsins, en hinir allir til samans abeins einn
þribji. þetta hlaut líka svo ]ab vera. í þess-
um tveim greinum eru liinar fornu bökmemitir
vorar aubugastar, og í svo litlu riti sem þessu
hljóta þær ab taka svo mikib rúm upp, ab ab-
eins verði drepib lítib eitt á aðrar fræðigreinir. 1 þess-
um tveim höfuðþáttum er gildi ritsins mestmegnis
fólgib og skal eg því minnast nokkuð frekar á þáf