Austri - 17.11.1892, Blaðsíða 1

Kemnr út 3 á mánufli, eúa
36 blöú til nsesta nýárs, 01?
koslar hér á landi aúeins 3
kr., erlendis 4 kr, öjalddagi
31. júlí-
Uppsögn, skrifleg, bund-
t'n viú áramót. Ogild nema
komin sé til ritstjórans fyrir
1. október. Auglýsingar 10
aura línan, eóa 60 aura hver
hml. dálks og hálfn dýrara á
fyrstu síðu.
II. Ár.
I_______________
SEYÐISFIRÐI, 17. FÓV. 1892.
Nr. 30.
Jíoldíiir orð
Hotlisclitlds baróns
um sosíallsmus.
(Þýtt.)
Frnkkneskur blabamaður átti
fjrir skömrnu tal rið hinn alkunna
auðmann, barón Rothschild. Sam-
talið fór mcbal annars fratn á þessn
leið.
..Jlugsjármenn fullvröa, herra
bnrön, að fari svo, aö auðurinn
safnist á fáar hendnr eða hjá einni
fitétt, há leiöi innan skarntns af'
f)ví bvltingu í þjóöfélaginn, og
þá verði yfirráðum auðmanna lok-
lð.a
„Hverjir eru þessir auðmenn?‘‘
pegir liann. „J>að er að vísu mun-
ur á auölogð manna, sumir eru
íiuðugri, sumir óauðugri. En það
breytist. Sumir eru anðugri í dag
og verða aptur óauðugri ámorgun.
J>að leiðir af breytilegleika allra
blutn. Allur lieimurinn er undir-
orpinn þessum umbreytingum ■—
beililinis allur heimurinn. Og-
enginn maðnr getur hrósað sér
af því að komast hjá þessnm um-
breytingum. Og þessi auður, sem
á að safnast á fáar héndur —
] að er fé. sem gengur manna á
meðal, er í umferð og gefur arð.
þ>etta fé er þjöðanna eign. þ>ab
gengur manna á mcðal með sömu
áhættu fyrir alla, það er fc, er
mienn leggja í góðri von til fyrir-
fækja, sem þe.ir ætla að séu gé-b,
en eru það ekki ætið. En þetta
a lieima um auðkyfinga og um
fátæklinga. Ef menn fæla auð-
inn í burtn, ef þeir ógna honum,
þá hverfur hann. Ogþáerumenn
’dla farnir".
sMenn eru ílla farnir“,hélt
hann áfram, „því er eins háttað
mcð auðinn eins og með vatnið.
E.f menn beita ofbeldi. ef menn
kreppa hnefana til aðhöndlaþað.
þá smýgur það burtgegnum greip-
arnar. Aptur á móti má höndla
í)a& m eð lagi. Sé grafinn fyrir
það skurðnr, má veita þvi hvert
er vill. Eins er því háttað með
auðinn. Eí þér viljið taka hann
með valdi, íehst hann og flýr. ()g
f>a eg' segi |>að erm einu sinni—
Þá er landsins velmeg,m lokið,*
Þyi að a-uðurinn er eign landsins.
Hann táknar atorku ijóðanna,
vitsmuni, sparserni, og vinnu.
Auðurinn cr 'vinna“.
Eg leyfði mér ab taka fram
í fyrir honum; „Jafnaðarmenn
segja: vinna .annara“. „Hvernig
þá“, spurði baróninn og sneri sér
að mér. Séu slys og óhöpp skil-
in frá, hlýtur vanalega hver mab-
ur þann hluta auðsins, sem hann
hefir til unnið með vitsmunum
sínum, atorku og vinnu. Kjör ein-
staklinganna. eru nð vísu stund-
um komin undir Iiappi og hend-
ingu, er svo er kallað. Jú ham-
ingjan cr holl þeim, er ekki eiga
það skilið, og ágætismenn verða
fyrir rangsleitni saklausir. En
þessi lög gilda fyrir alla og í öll-
um rimmn félagsstigans. Og hin
einu algildu, hin einu réttlátn lög
eru lögin um vinnu til handa öll-
um“.
„Menn vilja umfram allt,
herra barón, umbylta hinni núlegu
félngssldpan, sem svo er háttab,
nð margnr þúsundir manna þræla
alia sína æfi tii að auðga einn
einstakan mann. Skipting vinnu-
launanna er ef til vill, ekld rótt-
lát“.
Hann brýndi vitund raustina
og sagði: „Ef hún er ekki rétt-
lát, ef vinnumönnum þykir vinn-
an ekki vera borguð nægilega
vel, geta þeir þá ekkigjört skrúfu?
Þeir hafa rétt til að gjöra skrúfu,
þeir hafa hann samkvæmt lögum
og engum munni kemur til hug-
ar að svipta þá honum. Noti
þeir hann. þ>eir afsala sér honum
ekki heldur. Einn maður leggur
til féð, anðinn, sem er hiðfyrsta,
ómissandi afi þess, er gjÖra skal,
°g um leið ver hann til hins sama
fyrirtækis, sem hann lagði féð til,
vitsmimum sínnm, hæfilegleikasín-
um til að skipa fyrir og finna
eitthvað nýtt. þekkingu sinni og
öllum kröptum anda síns. Er
ekki eðlilegt, að fiessi maður öðl-
ist meiri laun og njóti fleiri unað-
semda en hinn, sem leggur aðeins
hendur sinar til vinnunnar. Hefir
lílca ekki einn jafnaðarmaður sagt:
„Hverjum laun eptir hæfilegleik-
um sínum, eptir vinnu sinni“.
Eg hefi sömn skoðun sem þessi
maöur. Þessi regla giidir um
allt, og í frjálsulandi reynistliúu
daglega sönn að vera.
„Ætlið þér þá. herra barón,
pö jafnan verði til auðugir menn
og fátækir nienn.
Gætilega og rólega svaraði
hann:
„Ætlið þér, að sjúkleikurinn
verði upprættur? Munu ekki
jafnan veira til lieilir menn og
vanheilir?“
Hafgolan stóð öðru hverju
inn mn gluggann á hirmi litlu
reykstofu og feykti stundum blöð-
unutn, er liann hafði vist verið
að lesa, niður af kringlótta borð-
inu íýrir framan liann. Hann
tókþau upp í livert skipti. Vind-
illinn dró illa, og hann gat þó
ekki fengið af sér að fleygja hon-
u m.
Eg nálgaðist spurningnna,
er mér var svo mikíð áhugamál
að leggja fyrir hann, og notaði
taikifærið, er vindillinn virtist vera
betri og sagði:
„Jafnhliða sosialismus, er
berst gegn auðnum, má nefna
nokkurn hluta borgaranna, laus-
nngarmenn, andstæðinga páfatrú-
ar, mennmcb byltíngaranda, menn
sem fýsir til. að hernaðinum, sem
abrir heyja gegn auðmömmm í
hverri stubu sem þeir eru, verbi
snúið gegn Gyöingum. Eruð þér
ekki herra barón, hræddur um,
að þessi hluti borgaranna fallist
á að fyrirfara ykkur til að fresta
sinni eigin tortýningu? í þeim
löndum Európu, þar sem f>jóð-
menningin er komin skemmst á
veg, í Rússlandi og 1 nokkrum
fylkjum Austurríkis erþessi hreyf-
ing vinsæl hjá lýðnum og vel
liðin af yfirvoldunurn“.
Herra Rothschild svaraði
hægt:
„Styrjóldin gegn auðnum er
heimskuleg og liefir illar afieið-
ingar. Gyðingaliatvið er heimskn-
legt og andstyggilegt. En það
eru samskonar andar, sem stjórna
þessari tvennskonar styr jöld. Ef
svo illa færi, að slikar æðisskoð-
anir yrðu ofan á í einu landi,
þá hlyti það fyllilega að eyðast.
Verði auðurirm látinn sæta árás-
um úr einhverri átt, munu allir
búandi menn skaðast við f að“.
„Hyggið þér nokkra veru-
lega liættu búna?“
„Alls ekki frávinnendtinum,
en allt öðru máli er að gegna
um yfirvöldin. Ef stjórnin tekur
að skipta sér af deilum vinnu-
veitenda og vinnenda, ef þingib
gefur lög um þetta, eins og
Bovier-Lapierre lagði til, verður
að 10 árum liðnum Verzlun og
iðnaður horfinn úr Frakklandi.
Eg vona, ab þetta verði ekki,
en úr þessari átt voíir yfir 'hætta“.
Eg var þegar búinn að vera
hjá honum næstum eina stund.
og rg ætlaði mér ekki ab tefja
lengur fyrir honum. En eg
þurfti enn að leggja fyrir hann
2 spurningar, 2 litlar spurning-
ar er eg mundi hafa sætt áminn-
ingu fyrir að hafa elcki hugsað
um. Eg sagði því fyrst:
„Marga langar til að vita,
hvaða skoöun þér, herra barón,
hafið um hamingjuna. Þér eruð
talin liamingjusamasti maður á
jörðunni með millíarðana yðar“.
Hann yppti öxlum brosandi
og sagði um leíð og hann leit
upp fcrir sig:
„Milliarðana mína. Já, hérna
um daginn var mór sýnt .blað,
þar sern þetta stúð: „Herra
Rothschild, sem á ,3 milliarða“
Þetta er „vitleysa“.
„Talan gjörir ekkert til.
Ætliðþér, aðauðursé hamingja?“
Hann stóð á fætur, gekk
nokkur fet nm gólfið ogsvaraði:
„Onei. Það væri of ágætt.
Hamingjan er nokkuð annað“.
Eg sperti upp augun og
lagði við eyixgi. fetta atriði í
samtalinu þótti mér langmerki-
legast. Eg bætti víð:
,,Á vorurn dögum er máttur
milliónanna feykilega mikill. Hann
hlýtur að veita óumræðilegar un-
aðsemdir.
Hann svaraði seint, eins og
hann væri að tala við siálfan
sig.
,.Ef engin gæði fylgdu fénu,
Þa mundu menn ekkí leggja eíns
mikið á síg, tíl að afia Þess.
En hamingjan, hín eína sanna
hamíngja, hún er fólgín í vínn-
únní“-
Eg var uú líka staðinn á
fætur.
,,Það eru ti'l menn“, mæltí
eg ennfrernur, „sem njóta allra
gæða aúðsíns, áu Þess ab liafa
lagt nokkuð á síg, tíl að eígu-
asr. bann. Þj'ku' yður það ekkí