Austri - 20.11.1896, Page 1

Kemur út 3 á m&nuðí eða
36 Uöð til nœsta nýárs, og
Jcostar hér á landi aðeins
3 Jcr., erlendis 4 Jcr.
Gjalddagí 1. júlí.
UppsÖgn sJcrifieg lundin við
áramót. Ógild nema Jcoin-
in sé til ritstj. fyrir 1. oJdó-
ber. Aughjsingar 10 aura
línan, eða 60 a.Jiverþumg
dédJcs og Jiálfu dýrara á 1.
síðu.
SEYÐISFIRÐl, 20. NOVEMBER 1896.
NR. 32
VI. ÁR
AMTSBÓKASAFNIÐ á Seyðisfirði
er opið á laugard. kl. 4—5 e. m..
SPARISJÓÐUR Seyðisfj. borgar
4°/0 vexti af innlögum.
Tirale = ísland.
(og öimur lönd jafn-norðlæg).
í landfræðissögu íslands eptir dr.
porvald Thoroddsen er minnzt á sagnir
pær um Thule, sem finnast hjá hinum
fornu rithöfundum Grikkja og Róm-
verja, og verður niðurstaða höf. su, að
'jmð megi heita fullsannað, að Thule
sé ekki ísland. pö eru par eigi hrakt-
ar röksemdir pær, sem getið er um,
,að jjórður biskup porláksson hafi fært
fram pví til sönnunar, að Island og
Thule væri sama land, nl. 1. breidd-
arstig pau, er fornir höfundar (Ptole-
mæus landfræðingur) nefna í sambandi
við Thule. 2. fjarlægðin frá Bretlandi.
3. lengd dagsins um sumarsólstöður.
Breiddarstig pau, er Ptolemæus nefnir
til að úkveða hnattstöðu Thule, standa
reyndar eigi heima við pað sem vér
vitum nú um Island, en benda pó á
miklu norðlægara land en Hjaltland,
með pví að Færeyjar liggja um 62
hreiddarstig, svo að eptir tali Ptolem.
yerður Thule á milli íslands og Fær-
eyja-. pað hendir líka á, að Thule
sé fjarlægara Bretlandi (hinu mikla)
en Hjaltland er, að Pypeas segir: „að
Thule sé sex daga sigling frá Bret-
landi til norðurs, nálægt hinu forna
hafi“ og pótt hann hafi talið Thule
með hinum brezku löndum (eyjum), pá
sannar pað ekki gegn hinu, að hann
hafi hugsað sér pað nálægt Bretlandi,
<og parf ekki að pýða annað, en að
Iiann hafi skipað öllum eyjum í norð-
airhöfum í einn flokk og kent hann við
fiina stærstu og merkustu eyjuna. En
mesta og bezta sönnuii pess, að með
Tliule sé ekki upphaflega átt við Hjalt-
land, er pó lengd dagsins par. Ptole-
mæus segir, að hann sé 20 stundir
lengstur, en Pomponius Mela, Plinius
og Solinus segja einum rómi, að um
sumarsólstöður sé par (nærri) engar
nætur. petta getur ekki átt við önn-
ur lönd norður frá Bretlandi en ís-
land eða norðurhluta Horegs, og getur
vel verið, að menn hafi slengt peim
löndum saman undir nafninu Thule,
sem haft var til að tákna pað sem
„yzt var í heiminum11 og „nyrzt af
öllum löndum sem nefnd eru“ eða, eins
og dr. p. Th. kemst að orði: „hin
norðlægustu endimörk jarðarinnar, eða
eítthvað ókunnúgt, fjarlægt töfraland,
yzt útí hafsauga“ (Lfrs. 10. bls,) Eins
og hann segir á öðrum stað (13. bls.ý
„kallar aðalfjöldi fornra höfunda pað
allt Thule, sem er ókunnugt í norðri“
en eptir pví sem pekking manna á
Norðurlöndum jókst, hefir hver rithöf-
jnlur um sig sett hið óákveðna Thule-
nafn á pau lönd, er láu nyrzt peirra,
er peir pekktu með vissu, og pví nefnir
Tacitus Hjaltland pessu nafui, en
Prokopius kallar svo KjalarsJiagann
(Noreg og Svípjóð) og Dicuilus ísland,
eptir að írar höfðu fundið pað. par
sem Plinius hefir pað eptir Pypeasi,
að daguriun á Thule sé 6 mánaða
langur og nóttiil jafnlöng, pá eru pað
líklega aðeins öfgar um hinn bjarta
sumartíma og dimma vetrartíma í
norðurheimi, eða Pypeas hefir annars
haft vitneskju af miklu norðlægari
löndum en íslandi. Eins og dr. p.
Th. tekur fram, mun frAsögnin um
ferðir Pypeasar vera umsnúin og af-
löguð og er pví ófært að draga nokkra
ályktun um pað, að Thule sé ekki ís-
land, af lýsingunni á lífi peirra, „sem
nálægt kuldabeltinu búa“ (6. bls.), pví
að pað er alls ekki sagt, að peir búi
á TJiule, og Strabon vill einmitt greina
pað frá hinum byggðu löndum, t. d.
Bretlandi og írlandi (sjá 5. bls.) svo
að líklegast virðist, að ekki hafi verið
hægt að sjá af ferðasögu Pypeasar,
hvort nokkur hyggð væri a Thule eða
eigi, eða hvort hann hefir gjört nokk-
urn glöggan greinarmun á Thule, sem
var „yzt i heiminum“ og öðrum stöð-
um par nyrðra, með pvi að Strabon
nefnir hvað eptir annað: „Thule og
þá staði“. „ TJiule og aöra staði þar
o: langt í norðurátt. Að hann (Strabon)
telur írland til norðurs frá Bretlandi,
gæti ef til vill hent á, að landsins
Thule, sem átti að vera enn norðar,
væri að leita í sömu átt o: til norð-
urs og visar pað óneitanlega helzt til
Islands.
Nú hefir petta mál verið vakið að
nýju með löngu erindi í Dagskrá I,
15.—18. (Thule, Sólareyjan), og kemst
höf. að peirri niðurstöðu, að Tliule
hljóti að vera ísland; hyggur hann pað
hafa verið kunnugt Keltum, er hafi
kent pað við sólina, jafnvel fyrir Krists
fæðingu, og byggt af peim um nokkrar
aldir áður en Norðmenn komu hingað.
f>etta mun nú vera bágt að sanna með
fullgildum rökum, og pótt Beda (-f 735)
bendi til byggðar í Thule og siglinga
(pangað og) paðan, pá er ekki að vita,
nema hann hafi par heimfært Tliule-
nafnið, sem haft var um ókunn lönd
nyrzt í heimi, til einhverrar eyjar við
Húlogaland (er hann mun liafa talið
til „Skypíu", sbr. grein eptir Ólaf
Davíðsson í Tím. Bmf. XIV, 138-139.
bls.) Hins vegar höfum vér áreiðan-
lega vitneskju um pað (frá Dicuilus),
að Irar hafa verið komnir til íslands
seint á ð. öld. (795 eða 796) og er
sennilegt, að peir hafi pá gefið land-
inu hið forna nafn „Thule“, og pað
liafi hffldizt meðan peir dvöldu par,
en að mikill hluti landsins hafi veríð
bjrggður af pessum „I>ýlingum“, pá er
Norðmenn komu, er með öllu óvíst,
og meira að segja ólíklegt, og álykt-
anir höf. um flótta peirra „austur eptir
Suður-íslandi“ fyrir Ingólfi og Hjör-
leifi virðast gripnar úr lausu lopti.
Reir gátu Vel verið farnir áður en
Ingóltur kom, pví að peir sem fundu
ísland fyrstir Norðmanna (Naddaður,
Garðarr, og Hrafna-Flóki) komu allir
að landinu austanverðu, nálægt pví
svæði, er vér höfum spurn af Pöpum,
og peir Garðarr og Elóki komu jafn-
vel beint að einni af stöðvum peirra
(Papós), en pað purfti varla annað til
að fæla pá hurt en að sjá hin nor-
rænu víkingaskip bruna að landinu.
I’áð er með öllu skakkt, að Orlygur
hafi farið til Islands til að hyggja
Patreksfjörð að tilvísun Patreks bisk-
ups í Suðureyjum, heldur segir Ldn.,
að honum hafi verið vísað til bústaðar
á Kjalarnesi, par sem hann byggði s'ö-
an, en öll sú frásögn hefir mikinn
helgisögublæ, og er hæpið að álykta
af henni, að Patrekur liafi sjálfur kom-
íð pangað, er hann á að hafa vísað
Örlygi til. Eigi virðist nein ástæða
til að halda, að Náttfari hafi verið
keltneskur maður, og er mildu líklegra
að hann hafi verið austrænn (sænskur),
pví að hann fór út með Garðari, er
var sænskur að ætt, og hið fágæta
nafn Náttfari finnst einmitt á rúna-
steini í Svípjóð (Brate: Runverser,
319. hls. (Nr. 141).).
En pótt ályktanir höf. heri sumstað-
ar vott um nokkuð mikla íljótfærni,
og ekki sé gott að skilja í pví, hvern-
ig Thule-nafnið geti haft sömu pýð-
ingu, liv'ort sem pað er leitt af keltn-
esku, grisku eða norrænu, er grein
hans samt fróðleg að mörgu leyti, og
gaman að sjá röksemdir hans með pví
að Thule sé ísland, og hvað sem öðru
líður, hefir hann tekið pað réttilega
fram, að lrar peir, sem voru hér fyrir
landnám Norðmanna, muni hafa kall-
að landið Thule, og hafi pað pví meiri
rétt en önnur lönd til pessa nafns.
J.
Utanúr himingeimi.
Vatnasknrðirnir á Mars.
Hinn nafnfrægi ameríkski stjörnu-
fræðingur, Loivel í Arizona, hefir ný-
loga birt árangurinn af umfangsmikl-
um og nákvæmum rannsóknum sínum
á plánetimni Mars, er hann hefir unnið
að í nokkur undanfarin ár.
Lowel fullyrðir pað, að pað séu
allar líkur til pess, að hinir stórkost-
legu skurðir á Mars, séu gjörðir af
mannahöndum, en ekki verk náttúr-
unnar. Sú einasta ástæða, sem væri
pví til fyrirstöðu að svo mætti vera,
er su, að pvilík stórvirki hlytu að
vera samfara peim vinnukrapti og svo
háu menntastígi í verka- og vélafræði,
er vér Jarðarbúar fáum eigi ennpá
skilið.
En pess ber hér vel að gæta, að
pað má vel vera, að íbúar Mars séu
miklu gáfaðri og lærðari en vér jarð-
arbúar, og einnig pess, að pað eru
góðar og gildar ástæður til pess, að
halda, að pað sé mildu hægra fyrir
pá að framkvæma pvílík störvirki og
grafa pvílíka skurði á Mars en oss
hér á Jörðunni.
Eptir pví sem hver pláneta eldist,
pá losna fjöllin í sér, molna smátt og
smátt niður, lej^sast upp fyrir ýmsum
áhrifum og hrynja smátt og smátt of-
aní dalina, svo pví eldri sem plánetau
verður, pví minni verða mishæðirnar á
henni, svo loks verður allt yfirborð
hennar að einni afarstórri flatneskju.
Rareð Mars að öllum likindum er
mörgum millíónum ára eldri heldur en
Jörðin, pá má ganga að pví vísu, að
pessi stórkostlega sléttun sé næstum
pví fullkomnuð og pessi pláneta nú
orðin að einu afarmiklu sléttlendi.
Svo hafa Marsbúar séð sér pað ólijá-
kvæmilegt, að verja landið fyrir sjáv-
arágangi með feyknamiklum flúðgörð-
um, en samgöngur allar hafa peir
stórum bætt með pví, að leggja pessa
stórkostlegu skurði til pess að fara
eptir; og til pess að búa til pessa
miklu skurði parf máske ekki anuað
en hlaða flóðgarða báðu megin við
hinn fyrirhugaða skipaskurð og svo
brjóta hlið á ílöðgarðinn við hafið,
sem svo streymir innum skarðið inní
skurðinn.
Á. Mars eru hvergi nærri eins stór
og samanhangandi meginlönd einsog á
Jörðunni. Regar snjórinn fer að
bráðna á vorin suður undir heims-
skautinu, kemur dökkleit rönd í kring-
um snjöinn, sem myndast af bráðnuð-
um snjó, og breiðkar pessi dökka
rönd óðum, Lowel sá, að hinir gráu
blettir, sem monn gizka á að muni
vera víkur og flóar, er gangi inní
meginlöndin, — smám saman fylltust
af pessu sjóvatni og dökknuðu við
pað.
Yatnið var nú úr sögunni. p>að
fjarar seint út á Mars, og sjóar og
ílóar verða að ákaflega stórum mýr-
arflákum, par sem mikill jurtagróði
pýtur upp, og hverfur við pað dökki
liturinn.
Loks varð allur syðri hluti plánet-
unnar rauðgulur á lit, og pá fór að
möta fyrir hinum mjórri skurðum, fyrst
að sunnanverðu, par sem peir eru í
sambandi við liafið og síðan lengra
norður á bóginn. I>að er auðséð, að
pað vatn, er kemur að sunnan, er leitt
inná landið. Lowel sá, að sumir skurð-
irnir enduðu í hríngmynduðu svæði
inní landinu, er líklega eru stöðuvötn
eða forðabúr fyrir sjóvatnið.
Slétturnar á meginlöndunum eru
afarstórar eyðimerkur, er frjóvgast við
pessar vatnsveitingar frá sjónum.
I>areð loptslagið á Mavs er ekki heitt,
en jafnt, pá koma par ekki aðrir eins
stormar og vér eigum að venjast, og
pví verður sjógangur par miklu minni.