Austri - 20.07.1897, Blaðsíða 2

Nít. 20
ÁÍJSTJiI.
78
Bakteríur og frumlur blóðsius.
—o—
Eptirmaður hins ágæta Pasteurs,
Duclaux í París, heldur af alefli fram
skoðunum og viðleitni meistara sins,
segir að míkróburnar (frumlur ?) ráði
lang mestu í mannlegum líkama, bæði
til varnar og sóknar. Hann staðhæfir,
að pað sé badlli (bakteríur), sem valdi
ótölulegum meinsemdum, og lýsir pví
hvernig peirra ýmsu tegundir fari að.
Ein tegund fer gegnum rispur á húð-
inni og veldur sýkinni tetanus, sem
aptur gjörir ginklofa og drepur á fám
kl.stundum. Bacillus kólerunnar parf
tíma í innýfiunum til að prífast, en
húðin sýnist halda honum frá sér.
Duclaux hefir rannsakað og fiokkað
bakteríum tæringarinnar, limafallssýk-
innar og hálssýki barna, en hvorki
hefir hann eða aðrir koraizt enn uppá
að setja bólu við peim. Kýli og
kýlasótt segir hann sé hægt að lækna
nú. J>ar setur hann einskonar bólu
eða innskot í húðina. „Allt í kring-
um staðinn — segir liann — par skotið
var inn vökvanum, sprettur upp heill
herskari til hjálpar—lifandi frumlur
(cellur), sem kallast leukocytes, eða
hvítu kúlur. J>essar frumlur eru peir
einu partar líkamans guðvefs, sem hafa
hreyfing út af fyrir sig. í peim er
slímefni, og geta pær gjört sig að
töngum og seilzt í hverja átt sem
vill. p>ær festa einhverja álmuna og
dragast svo áfram. Kú ef pær vita
af bakteríugreyi í grennd við sig, stefna
pær beint á liana, grípa hana og setja
efni sitt utanum hana. Síðan leggja
pær að annari og hinni priðju, og fer
á sömu leið, að pær innibyrgja pær
í slími sínu. í sjónaukum sést og,
hversu pær melta pessar bráðir. En
pær starfa meira. Heilt löggæzlulið
af pessum frumlum er sí og æ á erli
og ferli um gjörvallan líkamann. ]>að
eru einkum pær, sem gæta heilsunnar
jafnvægis, og skulu vera til landvarn-
ar fyrir víkingum. pær yfirgefa stund-
um blóðið, og fara gegnum vöðvavefina
rannsóknarferðir. Svo er enn setulið
á ýmsum stöðvum, svo sem við lifrina,
merginn í beinunum og i ýmsum tauga-
hnútum; standa pær frumlur albúnar
til að taka í lurginn á peim óheilla-
kindum, sem fara par um í grand-
leysi. Gagnvart ásókn skæðra baktería,
er allt komið undir peim lífskröptum,
sem hvítu frumlunum heldur lifandi
og spilandi. I kulda og ýmsum öðr-
um ópægindum er hættan jafnan sú,
að fjör peirra deprist og dotui, og
magnast pá margföld vesöld og veik-
indi. Maður og skepna er sífelt sjálfu
séi líkt, og pó ekki annað en áflog
ólíkra krapta, sem allt viðhelzt fyrir
umbreyting og efnahringsól. Hvernig
er pví varið — spyr Duclaux — að
svo margfalt lífkerfi er ekki sí og æ
milli lieims og helju (í Krisis)? að
heilsunnar jafnvægi sé eðlið, en van-
heilsan undantekningin? Ekld gott
að segja.
M. J.
Amtsráðsfundur Austuramtsins.
var haldinn á Seyðisfirði dagana 12. —
14. júlí af amtmunni Páli Briem og
amtráðsmönnum Sigurði bónda Ein-
arssjmi á Hafursá, forgrími lækni
Jórðarsyni og varaamtráðsmanni síra
Einari þórðarsyni í Hofteigi.
Auk hinna venjulegu reikningamála
gjörði amtsráðið meðal annars pessi
ákvæði:
Bóhasafn Áusturamtsins. Akvað
amtsráðið að frá nœsta nýjári skyldi
ekki lieimtað neitt tillacj frá þcim, er
nota vilja safnið.
Fjárkláðamálið. Eorseti lagði fram
ritgjörð um jjárkláða eptir M. Ein-
arsson dýralækni. Eptir að hafa yf-
irfarið hana sampykkti amtsráðið að
heita fyrir hana pau 100 kr. verðlaun,
sem pað hafði áður heitið fyrir sams-
konar ritgjörð. Sampykkti pað og
a. að beita tilsk. 5. jan. 1866 með
fullum stranglei/.a pannig, að allar
kláðasjúkar kindur verði tafarlaust
læknaðar, og allt sauðfé sem grunað
er um kláða verði tvíbaðað kláðabaði.
b. að láta fram fara nú í sumar
sótthreinsun húsa í öllum peim sveit-
um í amtinu sem kláða hefir orðið
vart við í síðastl. vetur eða vor.
c. Að framkvæmd verði almenn fjár-
skoðun í réttum i haust. á svæðinu
milli Jöklsár 1 Axatfirði og Jökulsár
á Brú, og að nákvæmar gætur verði
hafðar á fjársamgöngum yfir Jökulsá
á Brú, og að pví verði settur maður
tíl pess að hafa gæzlu með brúnni á
ánni hjá Eossvöllum og að engri kind
vtrði sleppt yíir ána, sem grunur er
á um að borið geti sóttnæmið og að
kostnaður við petta verði greiddur úr
jafuaðarsjóði.
d. Að veittur verði styrkur til að
útrýma fjárkláða í N.-pingeyjarsýslu
og N.-Múlasýslu svo sem 100 kr. fyrir
hvern hrepp, par sem kláðavart verður.
e. Að settir verði 1—2 menn hrepp-
stjórum til aðstoðar til að framfylgja
ráðstöfunum til útrýmingar fjárkláð-
ans á svæðinu fyrir austan Jökulsá í
Axarfirði. Borgun til pess greidd úr
jafnaðarsjóði.
f. Allar kindur, sem kláðavart verð-
ur á, ékki aðeins í byggð, heldur og
sérstakl. í afréttum, verði, pegar fé
er safnað á haustin, pegar í stað að-
skildar frá öðru fé og skornar eða
pegar teknar til lækninga.
g. Amtsráðið tók til íhugunar, að
pað væri mjög mikilsvert, að fá mann,
sem sérstakl heí'ði á hendi að lækna
kláða á sauðfé og leiðbeina bændum í
pví efni, og fyrir pví veitti pað 250
kr. styrk af jafnaðarsjóði, til pess að
styrkja mann til að læra pessar lækn-
ingar og fól forseta sínum að veita
styrkinn einhverjum manni, er væri
vel fallinn til pessa starfa.
Áætlað jafnaðarsjóðsgjald 2,500 kr.
Utgjöhl áætluð meðal annars
1,200 kr. til kláðans — Bókasafns
500 kr.
Amtsráðsmaðurinn fyrir Norður-
þingej'jarsýslu, Árni Kristjánsson í
Lóni, kom áður fundi var slitið, hafði
hann lagzt á leiðinni á Yopnafirði, en
var nú orðinn vel frískur aptur.
Soldán Abdul Hamid.
Tyrkjasoldáui hefir nú síðustu árin
verið borinn sjálfum svo illa sagan, að
menn mega halda, að hann væri hið
versta varmenni, par sem aðrir eins
merkismenn og gamli Gladstone hafa
kallað hinn núverandi soldán, Abclul
Hamid, „morðingjann í hásœtinu11.
En af pessari lýsingu hlýtur alpýða
að fá nokkuð skakka hugmynd um
soldán sjálfan, og hinn sögulegi sann-
leiki að raskast, og til pess að leið-
rétta penna misskilning manna, viljum
vér hér leyfa oss að skrifa dálítið ná-
kvremar um pcnna margnídda pjóð-
höfðingja.
Norður af Miklagarði liggur for-
staðurinn Beschiktosch, sem er alsett-
ur lysti-bústöðum, og par efst í hæð-
um mænir „StjörnuhölV1 soldáns Abdul
Hamids II. upp af hinum skrautbygg-
ingum höfðingja. Líkist pessi liölí að
ytra útliti víggirtum stað, enda er
soldán eiginlega sem fangi par, pví
paðan porir hann varla að hreyfa sig
fyrir hræðslu við morðtilraunir pegna
sinna.
Eptir gamalli venju á soldán að fara
til einhverrar helztu kirkjunnar í
Miklagarði á hverjum föstudegi, sem
er helgidagur Múhameðstrúarmanna,
til að biðjast par fyrir, og var pessi
kirkjuganga soldáns talin hátíð meðal
alpýðu, er pá aðeins átti kost á að
sjá „höfðingja hinna trúuðuL En sol-
dán var svo lífhræddur, að hann lét
byggja sér skrautlega kirkju 1885 rétt
fyrir framan Stjörnuhöllina, svo hann
ætti aðeins fá skref að fara til kirkj-
unnar á föstudögum, og er hinn skammi
kirkjuvegur varinn ferfaldri röð her-
manna báðumegin, og auk pess er
soldán umkringdur af fjölda hirðmanna,
svo eigi er einusinni liægt að skjóta
á hann; svo lýðurinn fær varla að sjá
soldán, og er mjög óánægður með pað.
I miðjum mánuðinum Kamadan, sem
er hátíða- og föstumánuður Múham-
eðstrúarmanna, og bar í ár uppá febrú-
armánuð, á soldán að biðjast fyrir í
elztu kirkjunni í Miklagarði, og liugs-
aði pá alpýða sér til hreifings að fá
að sjá hann. En svo var soldán
hræddur við morðingja og fyrirsátur
á leiðinni, að hann pvert á móti fornri
venju, lét róa sig inn' til borgarinnar,
er vakti mikla óánægju hjá lýðnum.
Æðstu hirðmenn soídáns eru pessir:
hallarmarskálkurinn, Kislar Aga, sem
er yfirumsjónarmaður kvennabúrs sol-
dáns, féhirðir Soldáns, fyrsti og 2.
herbergisvörður, fyrsti skrifari, túlkur
og yfirsiðameistari, 4 undirherbergis-
verðir, liirðpresturinn, gjaldkeri, um-
sjónarmaður, og fyrsti hestamaður sol-
dáns.
fessir menn eru æðstir við hirð
soldáns og ráða par mestu. Eru peir
venjulega af lágum stigum kornnir,
sem hamingjan, tilviljun eða meðmæli
vildarmanna soldáns hafa komið uppí
hin æðstu sæti, pví hjá Múhameðstrú-
armönnum á sér engin stéttarskipun
stað, og pvi eru allir jafnbornir til
Iiinna æðstu metorða í ríkinu, er á að
fara að verðugleikum, en eigi ætt-
göfgi.
Auk pessara æðstu hirðmanna eru
mörg hundruð af yfirpjónum við hirð
soldáns, er aptur hafa hvor um sig
marga sveina til pess að hjálpa sér
til pess að eyða deginum í leti og
iðjuleysi, pví pað pykir ganga glæpi
næst, að hinir ýmsu pjónar soldáns
hjálpi livor öðrum með verk sín, og
fyr mundi t. d. sá pjónn, er á að leggja
í ofnana, láta taka af sér hausinn, en
lmnn hjálpaði pípuhreinsara soldáns
ineð að verka eina pípu fyrir hann,
og fyr léti kaffihitarinn hálfa hirðina
drukkna í Sæviðarsundi, en hann legði
út til að bjarga henni.
Allir pessir hirðmenn taka mútur
af peim sem eitthvert erindi eiga við
pá, er vaxa að pví skapi sem peir
eru tignari, og fer málaflutningurinn
fyrir soldáni sjálfum optast eptir pví
hve hlutaðeigandi innsækendur eru
örir af fé við hirðmenn soldáns, sem
pví sjalduast fær að heyra rétta mála-
vöxtu.
Allur pessi herskari af yfirpjónum
og undirtyllum búa í höll soldáns og
hafa par allt frítt, bæði mat og klæði
og verður pví soldán að fæða um 3000
manns á degihverjum; og svo slæðast
margir frændur og vinir hirðmannanna
að á hverjum degi, sem líka fá ókeypis
mat af borðum soldáns. Og pegar
hérvið bœtast nokkur hundruð pjón-
ustumeyja, og allt kvennabúr soldáns
og börn hans og fóstrur peirra, pá
má geta pví nærri, hvílíkur voðaleg-
ur tilkostnaður gengur til hirðhaldsins
á degi hverjum.
Koraninn, biblía Muhamedstrúar-
manna, skyldar soldán til pess að
vera öran af fé, enda sparar Abdul
Haniid pað e gi, bæði af eigin innri
livöt, par liann kvað vera höfðingi í
lund; og svo gefur hann og fjöida
stórgjafa hirðmönnum sínum til pess
að halda við öfund og úlfúð milli peirra;.
pví á meðan. peim kemur ilia saman,
treystir soldán pví, að peir muni eigi
geta komið sér saman um að sitja á
svikráðum við sig, og ráða sig af dög-
um eins og margan fyrirrennara hans.
Abdul Harnid byrjaði ríkisstjórn
sína vel, með pvi hann dró ekki undir
sjálfan sig iniiiiónir formanns sins, eins
og venja hefir verið til, heldur lét prer
ganga til pess að leysa inn seðia rik-
isins. Hann kvaðst og mundi láta sér
sjálfum nægja fastákveðin laun. En
pvílíkt ákvæði hefir reyndar ekki mik-
ið að pýða, pví sem einvaldur stjórn-
ari ríidsins hefir soldán ráð á pví að
tæma peningahyrzlur rikisins, ef borð-
fé hans eigi hrekkur honum, p. e. a. s.
að svo miklu leyti, sem tekjur ríkisins
eru eigi veðsettar, sem á sér aliopt
stað.
Að nafninu til nemur borðfé sol-
dáns 672,172 tyrkneskum pundum
(tyrkneskt pund o. 17‘/2 kr.). Auk
pess hafa prinzar og prinzessur 305,
377 t. ]id., sem reyndar er ekki há
summa, er tekið er tiilit tii, hve ætt
soldáns er fjölmenn. En hún hefir
tiitölulega litið af peningum undir
höndum, en ættmenn iians hafa og
allt frítt, auk stórgjafa. En í skild-
ingana er haldið við pá, svo peir gjöri
síöur uppreist og samsæri.
Auk sjálfs hirðfésins hefir soldán
iniklar stóreignir tii umráða. En á-
góðinn af peim fer mjög eptir ráð-
vendni peirra, er stýra búgörðum sol-
dáns. 8éu peir ráðvandir menn, pá
gefa pessar eignir mikið af sér, eri í
höndum óráðvandra ráðsmanna hrökkva
tekjurnar eigi fyrir útgjöidunum.
Abdul Hamid kvað sjálfur vera fjár-
gæzlumaður góður, og liafa tekizt vel
að velja mann til pess að stjórna
landeign sinni. Hingaðtil hefir soidán
haft 3 umboðsmenn til pess að stjórna
stórbýlum hans, og hafa peir allir
verið Armeningar, og gefizt svo vel,
að soldán hefir haft nær J/a millión
t. pd. af landeignum sínum í hreinan
ágóða á ári hverja.
Auk pessara tekjahefir soldán mik-
inn hag af leyfisbréfum og einkarétt-
indum, pví auk annara mútugjafa, til
embættismanna, verða allir peir, sein
einkaleyfi fá, t. d. til að byggja járn-
brautir á Erakklandi, að borga c. 1
millión t. pd. til soldáns sjálfs, svo
pað er álit kunnugra manna, að prátt
fyrir hinn feykilega árlega tilkostnað
til hirðarinnar og kvennabúrsins, pá
muni Abdul Hamid pó græða stórfé
á ári hverju. En ekki porir hann að
leggja nema lítið eitt af pví í bank-
ana í Miklagarði, heldur setur hann
gróðafé sitt á vöxtu í Lundúnum, París
og Wien, og jafnvel í Ameríku.
Jpað er ómögulegt að segja Pa^ me^
nokkurri vissu, hvað mikið fé Sailgi
til lnrðhalds og viðhalds alls pess íjöjda
af höllum, sem eru víðsvegar um rihið
og kosta stórfé árlega, pví öllu skai
par haldið í pví standi, að soldán Se^r
búið par um stund, ef honum svo rmð-
ur við að horfa. En pó liefir Ab(fu|
Hamid komið nokkru meira liófi a 1
kaupum kvenna hans. Aður gátu pær
tekið út gimsteina, pell og purpura
hjá kaupmönnum eptir vild, er ekÚ1
purftu annað en senda reikriingana pi
féhirðis soldáns, er svo varð að borga
pá. En nú fá konur og hjákonur vissa
upphæð til innkaupa, og framúr pv1
má ekki fara, nema með sérstöku
leyfi soldáns.
Einn útgjaldapóstur var áður sá, að
á liverju kvöldi var talið svo, að 16
púsundum vaxkerta væri brent í
Stjörnuhöllinni hjá soldáni, og voru
allar líkur til pess að eigi væri nema
helming pessara ljósa eytt, en hin sett
svona á reikninginn. Nú hefir soldán
látið leiða gas- og rafurmagnsljós til