Austri - 29.06.1899, Page 2

jsrn. 18
A U S T K I.
70
betur upp á, en henni, enda játar hún
sjálf, að hin stóríelda og hrikalega
norska náttúrufegurð hrífi h-ana meira,
en hin miklu svipminni danska nátt-
urufegurð, pó hún geti líka verið undur
inndæl á stundum.
Schultz, nafnkunnur málafærslumað-
ur og bæjarfulltrúi í Næstved á Sjá-
landi, nefir strokið nýlega, líklega til
hins fyrirheitna lands pvílíkra kumpána>
Ameríku, — frá ógrynni skulda, ept-
ir að hann hafði gefið út ýmsa falska
víxla upp á mörg púsundir króna, og
bíða bæði bankar og prívatmenn mik-
ið fjártjón af völdum pessa vel metna
bófa.
Eáðaneyti Dupuy, segja síðustu
fregnir að hafi sagt af sér, en eigi var
enn nýtt ráðan^yti myndað.
fjöðbanki.
Eptir
bankabókara Sighvat Bjarnason.
Niðurl.
En eru samt engin líkindi tilpess,
að pað gæti blessast fyrir okkur ís-
lendinga, að leggja slíkt pvingað veð-
band á ailar fasteignir landsins?
J>að held eg pví miður ekki sé, sízt
af öllu ef veðbandið á að vera eins
stórkostlegt og hr. Páll Torfason sting-
ur upp á. Eg skal mjög stuttlega
drepa á helztu agnúana, er mér finnst
mæla á móti slíku fyrirkomuiagi einsog
hér er ástatt.
Herra Páll Torfason stingur upp á
að hafa veðbandið 20°/0 eður einn
fimmta hluta af andvirði allra fast-
eigna. Af pessari upphæð eiga fast-
eignaeigendur svo að greiða bankanum
4°/0 vexti á ári hverju. J>essi gífur-
lega kvöð á að ganga á undan öllum
öðrum veðböndum, er nú hvíla. á eign-
unum eða koma til að hvíla á peim
eptirleiðis. Og svo kemur pað sem
mest er vert. Veðbandið á eignum,
og vaxtagreiðsla sjálfsagt líka, á að
vera „soíidariskt11 bindandi gagnvart
hinum fyrirhugaða banka; með öðrum
orðum: fasteignaveðseigcndur eiga að
ábyrgjast bankanum allir fyrir einn og
einn fyrir alla, að bankinn líði aldrei
neinn halla af skylduveðbandinu á ein- !
stakri eign. J>etta ákvæði, eitt útaí !
fyrir sig, finnst mér ærið nóg til pess,
að gjöra veðbandið meir en lítið í-
skyggilegt fyrir fasteignaeigendur, pví
pað getur auðveldlega að borið, að
einhver eign rýrni svo í verði, að
bankanum sé ekki borgið með sín 20°/0
auk vaxta, og verði pví að snúa sér
að einhverjum öðrum fasteignaeigenda
með pað, sem á vantar.
J>ess er ekki getið, hvort skyldu-
veðbandið á að ná til landssjóðsjarða
og kirkjueigna. svo og t-il opinberra
húseigna. Hætt er við, að landsstjórn-
in yrði eigi fús á, að leggja slíkakvöð
á opinberar eignir. Hvernig á t. d.
að fara að eptirleiðis, pegar pjóðjörð
verður bændaeign við sölu, eða t. d.
pegar einstakra roanna eign verður
kirkjueign við makaskipti á jörðum,
einsog tíðum á sér stað ?
Verulegir örðugleikar mundu á p/í
reynast, að fá hlutfallslega rétt verð
ákveðið á öllum fasteignum landsins,
til að byggja á upphæð veðbandfdns á
hverri einstakri eign. J>að er ofboð
hætt við að ekki yrði sem bezt sam-
kvæmni í slíkum virðingum. feir, sera
pekkja nokkuð verulega til virðingar-
máta, í hinum einstöku héruðum lands-
ins, á fasteignum, sem veðset^A fyrir
lánum, vita pað, að margt er ■j^bogið
við slikar virðingar, og að ímyndaðir
hagsmunir eigendanna korna par opt
til greina. Við allsherjar virðingu á
öllum fasteignum yrði mörg sker að
synda fyrir. Fasteignir eru hér á landi,
eptir almennum mælikvarða, ákaflega
fijótar að f&lla og hækkaíverði, eptir
pví hvernig árar pá og pá í pann svip-
inn í hinum einstöku héruðum landsins.
Einkum á petta sér stað í sjávar-
sveitunum.
Húseignir, sem kostar alveg jafnt
að byggja, geta í rauninni haft ákaf-
lega misjafnt verðgildi, allt eptir pví,
á hvaða stað pær eru. Eyrir veðhaf-
anda hefir t. d. 1000 krónu veðband á
húseign allt annað gildi ef húsið stend-
ur í Eeykjavík, en ef pað stæði norð-
ur á Melrakkasléttu. En vegna hinnar
sameiginlegu ábyrgða.r getur pað verið
ákaflega pýðingarmikið bæði f'yrir veð-
hafanda og fyrir hvern einstakan fast-
eignareiganda, að matið á eignunum
sé hlutfallslega rétt.
Kostnaður við virðingar á öllum
fasteignum verður mjög mikill. Hvaðan
á hann að takast?
J>á er hlutfallið milli jarðeigna og
húseigna. Veðbandið getur hvílt á um
ókomnar aldir, ef pað er ekki innleyst
með peningum — sem líklega mun
verða leyfilegt, pó pess sé ekki getið. —
Jarðir purfa eigi að ganga úr sér og
geta haldið sér í fullu verði, svo hundr-
uðuin ára skiptir. En með timbur-
hús í kaupstöðum er ekki pessu að
heílsa. J>au ganga úr sögunni eptir
nokkra áratugi. J>etta er heldur ekki
pýðingarlaust, pegar um sameiginlega
eign er að ræða.
Eitt er pað, meðal annars, sem gjörir
skylduveðband á fasteignum hár á landi
nokkuð örðugt og athugavert, og pað
er pað, að allur fjöldi af fasteignum
einstakra manna er pegar talsverðum
veðböndum háður. Einkum giidir petta
um húseignir í kaupstöðum. 1 Reykja-
vík mun t. d. leitun á. l.úsi, sem ekki
er veðsett, annaðhvort fyrir banka-
láni eða fyrir láni úr einhverjum opin-
berum sjóði. Sumar fasteignir hér á
landi eru veðsettar fyrir miklu meiri
upphæð, en líkindi eru til að pær gætu
selzt fyrir. Hildir petta sérstaklega
um eignir sem tekið er lán út á, ef til
vill eins mikið og fengizt hefir, enhafa
svo par á ofan verið veðsettar knup-
mönrium fyrir stórum verzlunarskuld-
um. J>essi veðbönd, sem pegar eru á
eignunum, gjöra pað að verkum, að
örðugt er að koma pví svo fyrir, að
réttur eldri veðhafa geti ekkí að ein-
hverju leyti orðið fyrir borð borinn
með pví að leggja á nýtt pvingað
skylduveðband, er gangi á undan öllum
öðrum eldfi veðböndum.
Enn er einn agDúinn par sem svo
stendur á, að ma.rgir eru eigendur að
sömu eigninni. Og pað er eigi sjald-
gæft hér á landi, að menn eigi aðeins
í eður fleiri hundruð í jörðu á móti
mörgum öðrum eigendum.
*
Eormælendur liinnar umræddu banka-
hugmyndar hafa náttúrlega pau svör á
reiðum höndum, að hér sé ekki verið um
pað að ræða, að leggja skylduhöpt á
eignir manna án endurgjalds. East-
eignaeigendur fái hlutabréf frá bank-
anum fyrir jafn mikilli upphæð og
skylduvaðbandinu á eignum peirra
nemur; hér sé pvi í rauninni um pað
eitt að ræða, að s k y 1 d a fasteigna-
eigendur til að taka lán út á eignir
sínar, í stað pess að peir máske ella
myndu gjöra pað fríviljuglega. Hér
sé aðeins pess að gæta, að hinn fyrir-
hugaði hanki eigi ekki að útborga lánið
í peningum, heldur í hlutabréfum, sem
síðar geti orðið arðsöm eign. J>ess
utan sé sá kostur við hlutabréf pessi,
að landssjóður ábyrgist að minnsta
kosti 4°/0 árlega vexti af ákvæðisverði
peirra. J>etta er nú allt saman gott
og blessað að pví er vextina og hluta-
bréfin snertir, e f landssjóður, sem
máske eigi er óliklegt, fengist til að
takast slíka vaxtaábyrgð á hendur.
En pað er eigi ólíklegt, að einhverjum
fasteignareiganda kynni að koma til
hugar að spyrja um pað, hvar full
trygging væri fyrir pví, að sjálf upp-
bæð híutabréfanna væri alla jafna
trygg eign, eður að vissa væri fyrir
pví, að pau gætu ætíð selzt, eigi lægra
en með fullu ákvæðísverði.
Auðvitað á sú trygging að vera inni-
falin í áreiðanlegleik bankastofriunar-
innar sjál|rar, og eigi skal eg verða
til pess, að setja fram neinar hrakspár
um pað, að slik trygging sé ekki mjög
mikils virði.
En pað er aldrei holt, að líta aðeins
á björtu hliðar málsins, hversu glæsi-
legar sem pær eru. Dökku hliðarnar
hafa líka sína pýðingu.
Eitt er víst. Aður en jafn stör-
kostlegt og nýstárlegt fyrirtæki og hér
er um að ræða er sett á fót með lög-
um, hlýtur bæði alpingi og stjór-n að
setja fram pá spurningu gagnvart sjálfri
sér: Hver verður afleiðingin af pví
fyrir landsmenn, ef svo óheillavænlega
kynni til að geta tekizt, — mót
von — að bankastofnun, grundvölluð á
stórkostlegu, sameiginlegu skylduveð-
bandi á öllum fasteignum landsins, gæti
ekki að einhverju leyti fullnægt skuld-
biudingum sínum, eða jafnvel færi á
höfuðið ?
Svarið er nokkurn veginn auðíúndið.
Einn af aðalkostum við baukafyrir-
komulag herra Páls Torfasonar er
pað, að bankinn á að vera seðlabanki,
er gefi út innleysanlega seðla. Slík
seðlaútgáfa, sem auðvitað verður að
vera vel trygg, er bæði hagnaður fyrir
bankann og hagræði fyrir almenning.
En hór er sá hængur á, að tvísýnt er,
hvort slíkt seðlaútgáfuleyfi gæti fengizt.
J>jóðbankinn dansk.i hefir einkaleyfi —
pangað tii árið 1908 að einkaleyfi petta
úthleypur — til pess að gefa út seðla
í Danmörku. Sumir eru peirrar skoð-
unar, að petta einkaleyfi nái til Islands,
pó pað sé ekki beint tekið fram í
stofnskrá bankans. En geti pjóðbank-
inn danski komið pví við, er alllíklegt
að honum væri ekki mikið um pað
gefið, að lejfa slíka seðlaútgáfu og hér
er farið fram á, með pví að seðlar
hins nýja íslenzka banka hlytu að vera
töluvert mikið á gangi í Da.nmörku.
Oðru máli var að gegna pegar Lands-
bankaseðlarnir vóru lögleiddir 1885;
peir voru aðeins ætlaðir Islendingum
einum sem verðmiðill og ekki gefnir út
nema af rojög skornum skamti.
\ Aý liagkvæm bankastofnun á landi
| hér gæti orðið mesta nytsemdarfyrir-
| tæki. J>að skal. eg verða manna fyrstur
I til að viðurkenna. En pví aðeins má
1 búast við, að slik stofnun geti orðið
affarasæl og blessunarrík fyrir lands-
menn, að mjög sé vandað til alls und-
irbúnings hennax, og að hún sé að öllu
leyti sniðin eptir okkar sérstöku pörí-
um og landsháttum.
J>etta er löíjmál sem gildir fynr
Islendinga, eigi síður en aðrar pjóðir.
% *
*
Yér erum bæði hinum háttvirta
greinarhöfundi og embættisbróðurhans,
! herra bankagjaldkera Halldóri Jóns-
j syni, mjög pakklátir fyrir pann áhuga,
er peir hafa sýnt með ritgjörðum
sínum að peir liafa á pví, að ráða
fram úr peningavandræðum pjóðarinn-
ar. En pað pakklætí bannar oss eigi
að virða pað við herra Pál Torfason,
að hann hefir líka gjört sér far um
að ráða fram úr peningavaudræðunum,
og pað á pann hátt, sem er miklu
yfirgrips rneiri og stórfelldari en lán-
stofnun sú, er báðir hinir fyrnefndu
heiðruðu embættismenn bankans halda
fram, sem hætt er við að ^ eigi geti
leyst úr peningavandræðum Islendinga
svo dugi. Og allra sízt gæti lánstofn-
unin leyst verzlun landsins úr selstöð-
inni í Kaupmannahöfn, sem verzlun
vorri er pó svo bráðnauðsynlegt, og
mundi pví reynazt hálfverk 1 saman-
burði við reglulegan pjóðbanka, sem
að vér ekki megum hugsa oss að vér
getum fengið nema að leggja sjálíir
töluvert í sölurnar, hvort sem peim
tilkostnaði verður nú fyrirkomið með
veðbandi á fasteignum landsins, eða á
annan hátt.
En vér vérðum alíifr í pessu máli
að hafa oss hugfast, að hálfverkin eru
jafnan dýrusi, og aldrei jullnœgjandi.
mtstjórinn.
*
Sögustaðir íslands.
Vér höfum hlotið pá virðingu, að
oss hefir verið send hin ágæta bók
peirra félaga, hins fræga enska málara,
W. G. Coliingvood, og doktor phil.
Jóns Stefánssonar, um sögustaði ís-
iands.
í bókinni eru 180 myndir, par af
margar litmyndir, eptir mr. Colling-
voocl, en lesmálið eptir dr. Jón Stefánss.
Bókin er að öllum frágangi einhver
sú vandaðasta, er til lslands hefir
komið, og myndirnar svo aðdáanlega
vel gjörðar og svo líkar náttúrunni,
að hver, sem pekkir hina mynduðu
sögustsði, kannast strax við pá.
Lesmálið um sögustaði pessa er
einkar gagnort og leiðbeinandi fyrir
útlendinga, sem ekki pekkja sögurnar.
J>essi myndabók og meðfylgjandi
leíjinál er líka einhver hin parfasta
bók fyrir Island, pví hún er eitt hið
bezta meðaltil pess að vekja eptirtekt
útlendinga á Islandi, náttúrufegurð
pess, og hinum merkilegu fornu bók-
menutum landsins og hetjusögum pjöð-
ar vorrar, og er eitthvert bezta að-
dráttarmeðal til pess að hæna hingað
til landsins ferðamenn, er gæti hér á
landi einsog i Korvegi ^ orðið bein
auðsuppspretta fyrir oss Islendinga.
Vér Islendingar megum pví vera
peim Collingvood og Jóni Stefáns-
syni mjög pakklátir fyrir bók pessa,
sem vér ættum að lcaupa svo sem vér
höfum frekast efni til. Einkum ættu
öli bókasöfn landsins að fá sér hana
sem fyrst.
Bókin heitir: „A pilgrimage to the
saga-steads of Iceland“.
ÞingmannaliYÖt.
Eggjum, halir, orðafal,
Eldum valinn muna,
Jdngs úr sal bui't skilma skal
Skollans valtuskuna.
Eirrum grandi föðurland,
Eörgum landráðs höptum,
Myljum fjanda bitran brand
Bols og andar kröptum.
Valtýskan var felld
með 68 atkv. gegn 5, á pingmálafundi
Eyfirðinga, sem haldinn var á Akur-
eyri 17. p. m.
Ýtarlegri fregnir af fundinum síðar.
Seyðisfirði. 21. júní 1899.
j Tíð&rfar hið ÍDndælasta á degi hverj-
j um og afbragðs grasveður, par eð
j sólskin' og skúrir skiptast á, og hitar
i alltal' miklir, og fer pví túuum og
j engjum ágætlega fram í seinni tíð,
! svo útlitið fyrir gott grasár í sumar
j er nú hið bezta hér austanlands, og
t verður sláttur að ölluin litdndum byrj-
j aður venju framar sriennna í ár, sem
j er miklu hentugra heldur en að standa
I lengi við heyskap fram á haustið.
j Fiskiafii alltaf heldur rír á háta, en
í fiskigufuskipin öfluðu nú síðast heldur
vel.
Síldarvart varð hér um daginn inni á
höfninni, en mest af henní smá síld,
aðeins fáar hafsildar, en pær vel
feitar og f'ailegar.
Samsæti. Sunnudaginn p. 25. júní
kl. 5 e. m. héldu nokkrir Vestdals-
eyrarbúar peim heiðurshjónunum, gest-
gjafa Einari Hinrikssyni og Pálínu
Vigfúsdóttur og börnuni peirra heið-
urssamsæti í tilefni af pví, að pau
flyttu nú héðan úr kaupstaðnum ept-
ír 18 ára dvöl.
Gipting. Laugardaginn 24. júni
gekk síra Magnús Bl. Jónssoii í Valla-
nesi að eiga ekkjufrú Giuðríði Kérulf.
„Yaagen“ skipstjóri Houeland, fór
héðau til útlanda 22. p. m.
„Víkingur“, skipstj. Hansen, fór héð-
an áleiðis til útlanda sama dag.
„Neva“, flutningsskip pöntunarfélags-
ius, fór héðan Heint til Englands 24.