Austri - 10.05.1910, Blaðsíða 2

NT’. 17
ÍUSTEI
60
skal kvatt til aukapings“, en aðalefni
hernar e • að verja aðgjörðir ráðherra
i bankaraálinu, og áfella fráíörnu
bai kastió nina. Akærur pínar á
bankastjórnina ætla eg að mestu að
leiða hjá mér að svara, pví pær einar
eru tilfærðar í grein pinni, sem áður
eru marghraktar, að pvi leyti sem
banKastjórnin verður með nokkrum
rétti og sanngirni vítt fyrir pær. Að-
eins vil eg minnast dálítið frekar á
tapið áætlaða, pví pað er sá draugur,
sem jafnöðum er uppvakinn, hv að
rammlega sem hann er kveðinn niður.
Er pað eflaust vegna pess að pað
pykir svo feitt flesk, að almenningur
veiði aldrei of smurður með pvi.
Talan — jafnvel sjálfrar bankastjórn-
arinnar, 100,000 kr. — er feikna stór
upphæð í augum peirra, er lítið fé
liala handa á milli, og er pví vorkunn
)>ó pcím sem ekki hafa vandlega at-
hiigcð hve ólíku er saman að jafna,
sjált m peim og bankannm, vaxi hún
svo í augum, að peir álykti án frekari
) im.iókuar, að kæruleysislega hafi
v r.O með fé bankans farið.
JTú pykist sjálfsagt vera fjarska
s.nngjarn í garð bankastjörnarinnar,
jiar sem pú færir tapáætlan ranu-
söknarnefndarinnar niður um helming.
Sú niðurfærsla hjá pér er af hyggind-
um gjör, og gj0rir grein pína áhrifa-
meiri, pví peir sem ásamt pér vilja
styðja ráðherrann og gjöiðir hans,
benda öðrum lesendum greinar pinnar
á pað, að jafnvel pó pú sért að færa
á betra veg fyrir bankastjórninni,
verði'niðurstaðan sú, að áfellisverð sé
hún engu að síður. Er pað allbiturt
vopn á pá er ekki álykta sjálfir.
Svo skal eg nú aptur víkja að á-
ætluðu tap-upphæðinni.
Getum við ekki orðið sammála um
pað, að til pess að geta gjört nokkra
áætlun á viti byggða, pyrftum víð að
vita hvernig árferði verður nokkur
næstkomandi ár? Eg hefi margsinnis
íarið um Aiisturland allt, og pó tvis-
var um aðra fjórðunga landsins, og
hvar sem. landsbankinn hefir verið
úefndur, hefi eg heyrt stjórn hans
vítta fyrir hve treg hún væri að lána,
og hve lítið hún lánaði gegn góðum
veðcm. ISú er hún vítt fyrir ógæti-
legar lánveitingar. Eæst nokkurt
samræmi í petta? Já. Eignir hafa
vegna ills árferðis fallið stórkostlega í
verði, og pá auðvitað tryggingin í peim
að sama skapi. Efnaðir menn hafa
orðið félitlir eða jafnvel félausir, og
áby’gð peirra pvi ekki jafn mikils
virði nú eins og pegar lánað var.
Hefði pað verið bankanum sæmandi
ng hannuppfyllt skyldu sína, að styðja
landsmenn til nytsamlegra fyrirtækja,
að neita efnuðum mpnnum um lán, af
pví ófyrirsjáanlegt væri hvort peir
béldu sama fjárhag til dauðadags?
Það eina sem bankastjórnin verður
vítt fyr!r, er pað, að hún var ekki
gædd somu spádómsgáfu og rannsókn-
arnefndin, að geta vitað fyrirfram
hverjir fara mundu á hofuðið og hverj
ir fjár.afla. Að öllu athuguðu verður
niðurstaðan sú, að pegar sanngjarnlega
er litið á allar kringum.tæður, ber
pað vott um Eerlega gott eptirlit
bankast órnarinnar, að í undanförnu
árferði skuli pó ekki hafatapast nema
nokkur hluti varasjóðs. Ekki ber pað
vott um að ráðherrann ætl:st til meiri
e''n' í fjárveitingum framvegis, ef
satt skyldi vera, að hann ætli nú að
taka stórt lán (2 milhónir) handa
Landsbankanum.
Þá skal víkja að spurningu pinni:
„Hví skal kvatt til aukapings?11 Pú
segir, að með aukapingskröfunni sé að-
eins að ræða um „ónærgætni eða órétt,
sem 3 borgarar pjóðfélagsins pykist
hafa orðið fyrir.“ .Þetta er algjörlega
rangt, og alls ekki likt jafn greindum
og gœtnum manni sem pú ert, að slá
slíku fram. Astæður eru allt aðrar,
enda er pað engin nýung pó einn og
annar verði íyrir órétti; og að fyrver--
andi ritstjóri Isafoldar yrði til að koma
á fót fullkomnu réttlæti i landinu, hefir
víst. hvorugum okkar dottið í hug,
heldur aðeins peim, sem telja pað eitt
rétt, er horfir peim sjálfum til hags-
muna. tað er að vísu satt, að mækr
borgarar hafa ovðið fyrir órétti, en
engum dettur í hug að setja pá á
stæðu á odd, pá otað er fram auka-
pingskröfunni, en ákærur pær er rann-
sókuarnefndin ber á — ekki Krist. án
Jónsson — heldur á dómstjóra lands-
ins, eru pannig vaxnar, að eigi má
kyrt liggja, og pað er ein af ástæðun-
um til aukapingskröfunnar. Séu á-
kærur rannsóknarnefndarinnar á r0k-
um byggðar, parf að reka dómstjórann
tafarlaust úr embætti, pví ekki væri pað
pjóðinni sæmandi, að hafa pann dóm-
stjöra, sem sakfelldur er um pá með
ferð á landsbankanum, er giöri haun
með réttu rækan frá starfi sínu við
hann. Engin réttlæting er pað, pó
ráðherrablaðið klappi houura á vinstri
kinnina um leið_ og pað slær hann á
pá hægri. Sé dómstjórinn saklaus á-
kærður, parf tafarlaust að bjarga sóma
landsins og láta hann fá uppreisn.
fetta er ein ástæðan til aukapings-
krofunnar, en fleiri eru ótaldar.
Með frávikning gæzlustjóranna 22.
nóv. f. á., misbrúkar ráðherrann frara-
kvæmdarvald sitt, og með afsetmng
peirra við áramót, og skipun nýrra,
brýtur hann pingræðið. Sá kjörgr'.p-
ur er viðkvæmur öllum heimastjórnar-
mönnum. Telja peir sér ekki sæm
andi að setja fyrir sig nokkuð pað er í
peirra valdi stendur til að vernda pað.
Yiðkvæmt atriði ætti pað eiunig að vera
öllum frumvarpsandstæðingum, sem
halda sér svo fast við allt sem er, eða
kallast form — jafnvel ímyndað foim
— að peir hika ekki við að hafna
hinum pýðingarmestu réttarbötum og
hagmiunum p óðinni til handa, heldur
en brióta nokknrt formsatriði, jafnvel
pó enga pýðingu hafi, Nú eru peir
nýbúnir að umbera pað að ráðherra
hetir frestað að kippa í lag peim
„skelfilega“ háska sem stafar af setu
íslandsráðherra í rík:sráðí Dana, svo
flestum peirra — c: peim, sem meina
nokkuð af pvi sem peir segja — pykir
sér ofmikið boðið, með pví að ráðh.
rjúfi nú form og brjóti log, sem hann
gjörir með afsetn'ng gæzlustjóranna og
skipan nýrra. — Eg fyfir m'tt ieyti
get ekki betur séð, en Bj0:n tefli
djarft með pví að ætlast til aðflokks-
menn sínir umberi sér pað að gj0ra
allt í einu, óhlýðnast löggjafarvaldinu,
brjóta pingræðið, mísbrúka framkvæmd-
arvaldið og lítilsviiða dómsvaldið í
landinu, en petta Ii. fir hann allt gjört
í bankamáliuu. Dómsvaldið lítilsvirli
bann með pví að hlýða ekki fógetaúr-
skurði 4. jan. p. á.
Hér að framan eru taldar aðalástæð-
urnar fyrir aukapingskröfunni pær er
eg man eptir í svipinn. — AðaD
ástæðurnar að pví leyti, að pað eru
pær ástæðurnar sem allir pólitískir
flokkar í landinu eru samraála og sam-
taka um, með peirri einni undantekn-
ing sem áður er nefnd, en svo hafa
flestir flokkar í landinu par fyrir utan
aðrar ástæður til aukapingskröfunnar,
pó sín ástæðan r ði h,á hverjum.
Landvarnarm. var svo brátt í brók,
á meðan H. H. var ráðh., að fá
íslandsráðh. út úr ríkisráði Dana, að
óskiljanlegt er, að sú værð sé yfir pá
kom>n nú, að peir láti sig engu skipta
hvort peir losa hann paðan fyr eða
s.ðar. Ekki er pað heldur samræman-
legt fyrri framkomu peirra, ef peir
una pví að hafa pann ráðherra lengur
er kiknar í knjám í hvert sinn er
„danska mamma“ lítur brosandi til
hans. Þeir ættu ekki að geta álitið
hann líklegan til stórræða ef hún ylgdi
sig.
Aðflutning ibannsmenn ættu að vera
búnir að veita pvi eptirtekt, að nú
pegar hefir hrotið af einni tungu ráð-
herrans — blaðinu Norðurlandi —
tillaga um að gjöra ekki út um skatta-
Ipgin á næsta pingi. Nái sú tillaga
fram að ganga, sem varla parf að efa
eins og Björn hefir pingið á valdi sínu,
pá er pað sama sem frestan á bann-
logunum. Eí' bannlögin kæmu til
framkvæmda, áður en ný skattalög yrðu
staðfest, væri verulegur fjárhagsvoði
fyrir landið á ferðinni. — Miindi pað
koma fjárhag landsins í verulega ó-
reiðu — ef hann hefir ekki pegar
komist pað s. i. ár. Eg verð pvi að
telja víst að Templarar og peirra fylgj-
arar styðji aukapingskröíuna, pví eg
geng út frá pví sem sjálf-ögðu, aðpe.r
vilji hvorki setja fjárhng lundsins í
voða né að bannlögunum sé frestað.
Þeir hljóta pví að f'ylgja aukapings-
krpfunni, pvi ella eru peir annaðhvort
kæringarlausir uin fjárhag landsins,
eða hjartað fylgir ekki tungunni í á-
kafa peirra með að koma á bannlög-
unum.
Þú segir enn enga ástæðu færða svo
mikia að réttlæti pað „stímabrak og
fiáreyðslu“ sem aukaping hefir í för
með sór. Eg pykist hafa sýnt hér að
framan, að aukapingskrafan sé á full-
um rokum byggð. Fyrst svo er, hvort
sæmir okkur pá að vera að telja eptir
pö við parfum nokkuð fyrir pví að
hafa að fá henni framgengt, fyrst um
pjóðarhoill og pjóðarsóma er að ræða.
Hvað fjáreyðsluna snertir, pá er peg-
ar sannað að húu parf engin að vera
með pví að aukapiug í ár sparar auka-
ping 1912, eins og pú drepur á 1
0ðrum stað í grein pinni, og mótmælir
ekki að satt só, enda er paðóhrekjan-
legt, pví ekki veit eg til að nokkrum
minnihlutaraanni detti í hug að væna
meirihlutann pess, að hann bregði pað
lo'brð, að sampykkja stjórnarskrá-
breytinguna á næsta pingi, og pá æ.ti
slíkra getsaka ekki að vera að vænta
frá meirihlutamönnum. Eg verð pví
að telja pað blátt áfram blekking, eða
ryk í augu alpýðu, að reyna að gjóra
hana aukapingskröf'unni fráhverfa með
kostnaðargrýlunoi. Sú ákæra nær ekki
til pín.
Eg skal engan veginn neita pví, að
nokkrir muni hafa ástæðu til að vera
andstæðir aukapingskröfunui. Það eru:
1. Þeir er lifa á ráðherranum og meta
persónul. hagnað sinn pjóðarheill framar.
2. Heimastjórnarmenn, ef nokkrir
eru, sem sækjast eptir að ná aptur
vötdu m.
Eg býst nú hreint ekki við, að pér
dyljist pað, að eg vil hafa ráðherra-
skipti, pví pað tel eg lands og p;óðar
nauðsyn. Eigi að síður er mér pað
ljóst, að ef B örn situr fram að næstu
kosningum, pá er flokkur hans — eg
veit ekki hvað hann heitir núna —
sjálfdæmdur. Flokknum í heild sinni
ætti pví að vera aukapingskrafan geð-
felld, ef hann vill völdum halda Bví
ef hann hugsar til að geta staðizt
næstu kosningar, pá er bouum brýn
nauðsyn að hafa áður stjórnað, minnst
eitt ár, með 0ðrum ráðherra — peira
ráðh., sem hefir afplánað nokkuð af
biotum pess núverandi. Heiinastjórn-
arraenn eru engu að síður aukapingskrof-
unni fast fylgjandi, pví peir meta pjóðar-
h ill miklu framar pví, hver skipar
æðsta vaidasess landsins, ekki sízt
par sem við eigum enga von pess, að
H. H. taki aptur við ráðherrastöðunni,
pó fiokkur sá er hann fylgir næði yfir-
tpkum.
Eg pykist nú hafa réttlætt, að auka-
pingskrafan sé á rökum byggð. Samt
eru enn atriði í grein pinni, sem eg
v;l minnast dálítið á áður en eg kveð
Þ'S-
Mér pykir pað eptirtektavert, að
jafngreindur og gætinn maður sempú
ert, skulir láta fram úr pér fara, að
vald pingsins sé ekki vettugi virt með
pví að ráðb. óhlýðnast ótvíræðum fyrir-
mælum pess, hvað gæzlustjóra lands-
tninkans snertir. Eg par-f ekki að
t']0iyrða meira nm pað hér, pví eg hefi
áður talað all-rækilega um pað atriði.
Mér finnst pað bera vott um m kinn
kjark hjá pór, og blint flokksfylgi, að
pú skulir leggja út í að afsaka ráðh.
með pví að hann sé að taka í taum-
ana til að hnekkja „sukki og léttúð“
í fjármálum par sem pað er einmitt
pað, sem hvað helzt einkennir stjórn
Bj0tns Jónssonur — auk pess hvað
hann er heimafrakkur samanborið við
auðmýkt hans hjá Donum — hvað
hann er óspar á fé landsinsí bitlinga
handa vildarmonnum sínum, og hvað
luginn hann er á að búa til embætti
handa peim á lands kostnað. J?ú hefðir
pö átt að vera búinn að veita pví
eptirtekt, að á síðustu fjárlpgum alp.
hækkuðu alfir útgjaldaliðir lands,óðs
— pó bitlingaliðurinn mest — nema sá
er ætlaður var tjl einhverra nytja í
landinu.
]pú ferð um pað mprgum fögrum
orðurn, hve lrlýðni og auðsveipni v:ð
yfrrboðara sína sé lofsverð dyggð. Eg
mótmæli pví enganveginn, en held pvr
pó íram, að pað verði að vera með
nokkrum takmó'kum. pannig tel eg
engum skylt að hlýða yfirboðurum
sínum lengur ea hann telur sóma sín-
urn og samvizku samboðið. Eigi skal
heldur hlýða yfirboðuruniun ef poir
skipa fytir í peirri grein senr peiur er
óviðkomaudi, eins og pegar ráðherra
skipaði Kr. J. og Eir. Briem frá
gæzlustjórastörfum sínum við síðustu
áratnót, ella verður sú lofsverða hlýðni
að lítilcnótlegri auðnrýkt sem fáir hrösa.
Djarfmannleg framkoma, og par til að
halda hlut sínum, h-vort sem rið æðri
eða lægri er að etja, he£r verið talrnn
góður kostur, bæði fyr og siðar, á
moðan pað gengur ekki svo langt að
p 5 tegi * Tjast prjóska.