Austri - 18.05.1912, Blaðsíða 2

'iHi
"fr.-*i
NR. 20 AUSTEI
Nýjar bækur.
danskar og norskar.
Danskir vísindamenn, ekki sízt
efnafræðingar og sagnameistarar —
|>ykja fylliiega jafnsnjallir 0ðrum pj<5ð-
um tiltolulega. Af sagnafræðingura
eiga peir hvern oðrum merkari (t. d.
Troels Lund. Ingerslev, Holm, Fred-
ricia o. fl.) Suma efnafræðinga og
lækna eiga peir mikla, p. á m. pró-
fessor Salonaonsen, sem jafn kunnur
er fyrir að kunna flestar tungur í
Evrópu eins og lærdóm sinn í læknis-
og efnafræði. í fornum tungumklum
hefir enginn, síðan Rask leið, náð
slíkri frægð sem W. Thomsen. í
skáldskap og fagurfræði eiga peir
aptur á móti nálega engan víðfrægan
höfund, enda er Georg Brandes nú
pegar tal nn úr sogunni, og ritar pó
enn margt smávegis með líkri snilld
sem fyr, en með meiri stillingu.
En sú bók, sem hér skal minnzt á,
er eptir efnafræðinginn Fr. Weis,
hinn lærðasta mann; heitir bókin:
rLijiö og þess leg* (Livet og dets
Love). Er hún samin við alpýðu
hæfi og allra rita íróðlegust. Áður
hafði Blocli, líflæknir konungs, samið
bók: „ Um dauðannu, og gefst pví að
lesa, hvað hin „hærri Kritik“ kann
að fræða oss, er peir leggja saman
til að, „afla oss nautum upplýsingar-
töðu“, eins og síra Páll skáldi kvað.
Eg heti ekki lesið nema hálfyrði um
pessi rit, en pað er víst, að pótt
peir herrar lýsi lífí og dauða furðu-
vel, og dirfist að fullyrða beggja lðg,
er pað hvortveggja, að gátuna sjálfa
lífs og dauða reyna peir ekki að ráða,
enda hafa ekki treyst sér svo langt
að fara. Báðir virðast vera Haec-
kels lærisveinar og algengir efnis-
hyggjumenn, pví að hin stefnan pekk-
ist lítið við háskóla Norðurlanda, o:
hin nýja sálfræði, eða skoðun á lífi
og dauða, enda er hún í barnæsku
í meginlöndunum sjálfum, og er helzt
kennd við pá "W. James, H. Borg-
son og svo hina helztu forsprakka
spiritistahreyfingarinnar. Að öðru
leyti gjörir hvorugur hinna dönsku
höfunda nokkra grýlu úr dauðanum,
Weis segir: „Dauðinn fær allt ann-
að útlit pegar tímar líða, pá andast
menn úr elli og lífið endar ekki eins
og hálfkveðin vísa, botninn kveður
dauðinn eptir eðlilegum bragliðum, og
verður velkominn gestur eptir dagsins
preytu.“ Annars er útsýnin dimm
hjá peim herrum, pví að íllgresið
fylgir ávallt hveitinu. Hér er lítil
klausa úr hók Weis: Mfað verður
ervitt, að sýna — eptir mannlegum
mælikvarða — nokkurt siðalogmál í
plöntu- og dýraríkinu. Hið sama
gjörræði, íllska, hatur og óvild, sem
afskræmir mannlífið — allt, sem er
gagnstætt réttlætishugmyndum verum
og talið er glæpur, pað gjora aðrar
skepnur, sem næstar oss eru, sig
sekar í.“ Hinsvegar bendir hann á
samhug dýranna og einkum móðurást
peirra, en bætir pví við, að af^ pví
aettum vér að skilja, að vérjmennirnir
eigum engan einkarétt til pess, sem
kallað er kærleikur. Hitt sé víst,
að pað, sem vér köllum syndir, pekki
skepnurnar ekki. „Yér megum pví
ekki ætla, að vér getum lært moral
af peim.“
En hvað sem líður veraldarskoðun
pessara og annara vísindamanna, kem-
ur pað lítíð í bága við pá ómetanlegu
hjálp og nytsemi, sem mannkynið á
að pakka hinni ópreytandi starfsemi
peirra, pví peir fremur ollum öðrum
•téttum bera og borið hafa á herð-
um sér pjóðirnar, lengra og lengra
fram á brautum pekkingar og sið-
menningar.
Rá hafa tveir háskólakennarar í
Kristjanfn nýskeð leitt saman hcsta
sína.
Eyrst birtist ritkorn eptir pró-
fessor Anathon Aall, kennara í sál-
fræði- Beirri grein svaraði dr. og
próf. Oskar Jæger íeinn hinna gáfuðu
frænda, með pví eptirnafni). Aall
hafði að sáralitlu getið hinna nýju
spiritisku rannsðkna, eða hins enska
27 prófessorafélags, er kallast „Psy-
chical Reseacs Society“. Er pað
of langt og torvelt mál, að útlista pá
deilu hér, en manna raunur mikill
virðist par koma fram. Sem vísinda-
greiu pekkist hin nýja hreyfing sára-
lítið og próf Aall kvaðst og hvorki
geta talað um hana vísindalega né í
fullri alvöru; segir að nýjar og kyn-
legar kenningar, sem ósannaðár s0gur
fari af, skrum og fullyrðingar, séu
vandræðagripir og ósamboðnar skóla
peim, er peir pjóni. Jæger veitir
hart viðnám, og spyr, hví hinn dirfist
pá ótilkvaddur, að dómfella pessa
hreyfingu, sem nú sé komin um öll Ipnd,
og pótt meiri hluti fræðimanna fælist
hana, nefnir hann marga ágæta sál-
fræðinga, sem fylgi henni — sumir
eptir langar rannsókuir og mikið
stríð; kallar hann að skprin sé komin
upp í bekkinn, pegar einn sálarfræð-
ingur við háskóla Noregs pori að
neita staðreyndum nokkurra frægustu
sálarfræðinga veraldarinnar. Eærir
hann mörg vitni fram, er sanni, að
par sé um hinar átakanlegustu stað-
reyndir (facta) að ræða. Síðan fram«>
setur hann frumsetningar efnisfræði
og hinnar venjulegu sálarfrwði og
gagnrýnir hverja fyrir sig, vegur pær
og finnur léttar og ófullnægjandi —
eins og 0ll svo nefnd atomistisk og
mekanisk veraldarskoðun svo og
materialisminn í heild sinni.
Dr. Aall svarar aptur og síðan
Jæger aptur, og við pað stendur.
En pó játar hinn fyrnefndi, að eitt
af tvennu sé víst, að annaðhvort hljóti
hið enska rannsóknafélag að spjara
sig betur en pað hefir gjört pessi
liðnu 28 ár, ellegar hreyfingin fari
sama veg sem hin forna galdra og
apturgpngutrú.
I Danmörku er hreyfingarinnar
sjaldan getið, nema hvað blöðin par
sem og í stóru löndunum eru að mestu
hætt háði og spotti um pessa hina
miklu og kynlegu hreyfingu, sem
vísindi nútímans ráða ekki fremur við
en 17. aldar vitringarnir við galdra-
trúna.
M. J.
Suðurlandalerð
1912.
Víð vorum 36 í hóp og höfðum
með okkur fylgdarmann eða farstjóra.
Hann sá um okkur að öllu leyti á
ferðinui, keypti jarnbrautarseðla, samdi
við gistihúsin, sá um flutning frá
járnbrautarstöðvunum til gistihúsanna
og frá peim aptur, greiddi öll nauð-
synleg útgjöld, þar á meðal drykkju-
peniuga til pjónustufólks o. s. frv.
Auk pess sýndi hann oss pað helzta
á ferðinni og skýrði pað fyrir oss,
hvort sem pað vorn einkennilegir
staðir hvað náttúrufegurð snertir,
sogulegir staðir, eða pá byggingar,
myndir eða önnur listaverk. Earar-
stjórinn var menntaðnr maður, poly-
tekniskur kandidat og „Ingeni0r“, vel
að sér í pýzkn, fr^nsku og ensku,
kunni einnig talsvert í ítölsku og
floiri tungumálum. Hann hafði ferð-
ast um flest lönd Norðurálfunnar og
auk pess verið nm tíma í Ameríku og
Afriku.
Af ferðamannahóp pessum var
helmingurinn frá Kaupmannahöfn, hinn
helmingurinn sumpart frá Sjálandi,
Fjóni og Jótlandi, sumpart frá Svia-
ríki og Noregi. Einn var frá Ame-;
ríku; hafði farið sér til skemmtunar
paðan til Kaupmannahafnar tíl að
hitta ættingja sína og tók svo pessa
íerð um leið. í hópnum vora bæði
karlar og konur á ýmsum aldri, flest
gift fólk og yfirleitt framur skemmti*>
legt.
Víð fórum frá Kaupmannahöfn 20.
febrúar kl. 8 um kvöldið og koinum
til Hamborgar kl. 6 morguninn ept-
ir. í>aðan fórum við til Basel og
vorum par nótt. Basel er fallegur
bær og all-stór, liggur beggja megin
við Rinarelfu og eru all**margar biýr
par yfir hana, J>ar er mikil verzlun,
alLmiklar verksmiðjur og margar
fallegar byggirgar. Bærinn er talinn
að vera ríkur.
Frá Basel fórum við að morgni
dags, staðnæmdumst lítið eittíLuzern
keyrðum svo gegnum St. Gottharðs-
göngin, sem, eins og kunnugt er, eru
mestu jarðgöng í heimi, 14 kilometrar
á lengd, og vorum við tæpar 20
mínútur að keyra í gegnum fjallið.
passu mikla mannvirki var lokið 1882.
G^ngin voru grafin frá báðum hliðum
fjallsins og mættust verkamennirnir
í miðju fjallinu. Á leiðinni frá
Vierwaldstedtervatninu til Milano í
Ítalíu eru fjöldamörg jarðgpng, sem
járnbrautin liggur í og sum þeirra
um mílu á lengd eða meir, svo járn-
braut pessi frá Sviss til Ítalíu hefir
verið all-kostnaðarsöm.
Um hádegi keyrðum við meðfram
hiuu fagra Luganovatni og var pá
sólskin og gott veður og náttúrufeg-
urðin óviðjafnanleg. Hin tignarlegu
fjöll spegluðu sig í vatninu og húsa-
raðirnar lágu upp eptir skógivaxinni
fjallshlíðinni. Um nónbilið komum
við til Milano og dvöldum par til
næsta dags; skoðuðum meðal annars
hina nafnfrægu dómkirkju. Hún er,
næst eptir Péturskirkjunni í Róma-
borg, stærsta kirkja á Ítalíu og ein-
hver hin fegursta kirkja í heimi,
Turninn er 335 fet á hæð og öll
er kirkjan skreytt með ötal marmara-
súlum utan og innan. Auk pess eru
á kirkjnnni 2000 stór lfkneski, höggv-
in í marmara af frægum liscamötin-
um. par var í borginni stórt líkn-
eski af hinnm mikla meistara Leo-
nardo da Vinci, sem dvaldi all-morg
ár í Milaoo, fram að árinu 1399,
hjá Lodovico Sforza, sem pá réði
yiir Milano. Er hér til eptir hann
í klaustrinu Santa Maria della
Grazia, málverkið: Innsetning kvöld-
máltíðarsakramentisins, sem er helzta
málverk hans og óviðjafnaulegt meist-
araverk. J>að er sagt, að málara
listin hafi aldrei, hvorki fyr né síðar,
sýnt jafn stórkostlega einkennileg
höfnð og jafn talandi hreyfingar eða
látbragð með hondam. Á myndinn
er Kristur og lærisve’nar hans 12.
Annað málverk eptir Vinci er „Mona
Lisa“, sem stolið var úr Louvresafn-
inu í Paris í vetur, er sagt að pað
sé sú „andríltasta1' mynd, sem til sé
í heirai, af ungri fullproskraðri
konu
Leonardo da Vinci er elztur af
hinum miklu listamönnum Ítalíu, sem
voru uppi á 15. og 16. öld. Hann
er fæddur 1452 og er að líkindum
sá mesti allsherjar-snillingur, sem
nokkru sinui hefir lifað- Hann var
ekki aðeins meðal allra fremstu mál-
ara, sem nokkurnlíma hafa verið
uppi og ruddi málaralistinni nýjar
brautir, sem fylgt hefir verið síðan —
beldur var hann einnig myndasmiður
kyggiDgameistari, verkfræðingur (In-
geniör), songfræðingur, náttúrufræð-
ingur, stærðfræðingur (Matematiker)
og líffærafræðingur.* í engu pessu
var hann meðalmaður, heldur var
hann, í sumum greinum, langt á und-
an sfnum tfma, og pað svo, að pað
er fyrst nú á síðustu árum, að vís-
indamennirnir hafa kunnað að meta
hann. |>að er ótrúlegt, hvað mikið
þessi maður hefir lært og hvað vel
hann hefir lært, en gáfurnar voru
sro öviðjafnanlegar, að hann purfti
mikið ðkemmri tíma en aðrir til að
læra og skilja. Hann fókkst mikið
við líkskurð, og kom pað honum að
haldi þegar hann málaði mannsmynd-
ir í ýmsum stellingum. Enginn hefir,
hvorki fyr né síðar, teiknað eins vel
„anatomiskar“ teikningar eins og hann.
L. hefir teiknað mynd af sjálfum sér
með svartri krít. Andlitið er fagurt,
tilkomumikið ög góðmannlegt. Hann
var að sínu leyti eíns vel gefinn til
líkamans sem sálarinnar og var mest-
ur sundmaður og skilmingamaður,
auk þess sem hann dansaði allra
manna bezt á sinni tíð, Hann var
alveg laus við allt stæriiæti, góður
og auðmjúkur í viðmóti gagnvart
öðrum. Hann hofir pví haft flesta
pá kosti, sem prýtt geta mann- L.
var „óskilgetinn" og var faðir hans
„Notar,“ en móðirin bóndadóttir.
Eöður hans mun pó hafa pótt eins
vænt um hann fyrir pví og gat út-
vegað honum gott uppeldi. J>að bar
mjög snemma á hinum miklu hæfi<*
leikum hans, ekki sízt í hljóðfæra-
list. En seinna hallaðist hann pó
líklega meir að málaralistinni. En
pað er vist örðugt að segja, í hvaða
grein lista eða vísÍDda hann hefir náð
lengst, par sem hann var svo fjöl-
hæfur og fullkominn í 0llu.
Frá Milano fórum við að morgni