Austri - 08.09.1917, Blaðsíða 2

2
AUSTRI
■Valdafíkn, ágirnd, gróðafíkn og
íjörum lægstu hvötum manneðlis-
íns, og svó ekki sízt í það að víg-
I)úa þjóðirnar sem bezt, svo þær
gætu, hvenær sem vera skyldi,
ráðist hver á aðra með sem full-
komnustum morðtólum. Þvi var
það að fór sem fór.
Ófriðurinn heflr gert marga svart-
sýna, sem áður litu björtum aug-
um á lífið; ekki sízt þá, sem
kvgðii alt silt traust á efnishyggju
nútíujans. Þau gjaldþrot efnis-
hyggjunnar, sem ófriðurinn er
þegar búinn að leiða í Ijós, hafa
orðið mörgum þeirra sár von-
hrigði. Og þó er svartsýni á ófrið-
5nn enganvegin að öllu leyti rétt-
mæt, eí nánar er að gáð. Það má
jafnvel finna bjartar hliðar á á-
standinu eins og það er. Það þarf
ekki annað en að minna á alla
þá miklu förnfýsi og trúmensku,
sem kemur i ljós hjá fólki nú í
öfriðarlöndunum. Sjaldaneðaaldrei
hefir víst sjálfsfórnarþráin og
sjálfsfórnarstarfsemin komist á
hærra stig en nú. Það er áreiðan-
legt, að það eftirtektarverða lög-
mál, sem ríkir i tilverunni, — það
légmál, að aldrei séu stærri spor
stigin fram á við i áttina til þroska
og fullkomnunar, cins og þá er
við mesta erfiðleika er að stríða,
— gildir einnig liér fullum fetum.
í*að er margviðurkend staðreynd,
að aldrei komast menn frekar að
sannleikanum en þá, er brotist er
að honum gegn um sárustu hörm-
ungar og þyngsta reynslu. Og
hvenær hefir heimurinn gengið
gegn um sárustu hörmungar og
þyngsla reynslu, ef ekki nú?
Fvrir skömmu kom út bók í
Englandi: »Ófriðurinn og eftir-
tíminn« (The war and after) eftir
einn allra frægasta rithöfund þeirr-
ar þjóðar. Bókin vakti feikimikla
eftirtekt og er þegar komin út í
tfjolda útgáfum og þýdd á ýms
íungumál. Það, sem sérstaklega
einkennir allan anda bókarinnar,
>er bjartsýnin á afleiðingar ófrið-
arins mikla, þrátt fvrir skelfmgar
þær sem honum fylgja. Höfund-
urinn álítur að fyrir reynslu þá,
sem ófriðurinn veiti, muni mann-
kynið taka feikilegum andlegum
framförum, svo sem í þjóðfélags-
og stjórnmálum, í mannúð, sið-
gæði og trú, og síðast en ekki
sizt í skilningnum á mikilvægi
andlegs frelsis og umburðarlyndis
i öllum greinum. Tíminn verður
að leiða í ljós hvort þessi enski
rithöfundur hefir rétt fyrir sér,
en gleðilegt væri ef svo yrði.
Ekkert hefir eins háðmannkyn-
5nu á öllum öldum eins og þröng-
sýnin. Hún hefir verið einhver
■versta óvættin, sem ofsótt hefir
alla andlega viðleitni, og oft orðið
þess valdandi að fegurstu hugsjón-
ir hafa dáið í fæðingunni og frjó-
sömustu meiðar mannlegrar snilli
hafa visnað og skrælnað upp í
mannlífsakrinum áður en þeir
báru fullþroskaða ávexti. Að vísu
er hætt nú að brenna þá menn
á báli, sem færðu heiminum ný
sannindi, eins og var tízka fram
<eftir öllum miðöldum, og flest
ríki hafa vei't þegnum sínum fult
málfrelsi, kenninga- og ritfrelsi,
eftir fyrirmyndinni frönsku frá
1789; en þetta frelsi er miklu
meira í orði en á borði. Sjálfsagt
gætu margir þeir um það borið,
sem nú cr varnað máls í ófriðar-
Iöndunum, hvort mannréttindin
svokölluðu eru ekki mest á papp-
írnum. En vér þurfum ekki að
leita til ófriðarþjóðanna eftir dæm-
um — höfum þau nær, og eilt
að minsta kosti glænýtt, eða svo
til.
Margir kannast sjálfsagt við Arboe
Rasmussens málið svonefnda, sem
reis upp í Danmörku fyrir skömmu.
Arboe-Rasmussen, prestur Skib-
sted-Lyngby safnaðar, var kærður
fyiir hinar frjálslyndu skoðanir
sínar á ýmsum guðfræðileguin
kenningaratriðum. Fyrir biskups-
rétti var hann dæmdur frá em-
hætli og til að glata rétti sínum
til þess að vera prestur i hinni
donsku evangelisk-lúthersku þjóð-
kirkju. En þessum dómi var á-
frýjað til hæstarcttar. Það yrði of
langí að rekja þetta mál til hlít-
ar hér, — sem vakti feikimikla
athygli, ekki aðeins í Danmörku,
heldur og um öll Norðurlönd.
Málið hefir líka verið rakið að
nokkru áður í íslenzku blaði
(Lögréttu). tn óneitanlega er það
fróðlegt að lesa ýmislegt það, sem
tilfært er í dómsástæðum biskups-
réttarins og notað sem gögn á
móti hinum kærða. Þannig hafði
A. R., er hann var spurður að
hvað sé meint með hugtakinu
Guðsorð, látið þá skoðun í Ijós
að Guðsorð sé að finna, ekki að-
eins í íitningunni, heldur og í
ritum afburðamanna á ýmsum
tímum, t. d. eins og í ritum skáld-
anna Goethe og Ibsens og náttúru-
fræðinganna Newtons og Darwins.
Þessi var nú ein goðgáin, með
öðrum fleiri. sem A. R. var dæmd-
ur sekur fyrir.
Eins og kunnugt er, var A. R.
algerlega sýknaður fyrir hæsta-
rétti, og er nú aftur oiðinn prest-
ur í þjóðkirkjunni dönsku. Það,
sem hæstiréttur fyrst og fremst
lagði áherzluna á í sýknunardómi
sínum, var það, að dómstólarnir
gætu ekki haft neitt úrskurðarvald
yfir persónulegum scoðunum
manna í andlegum málum — þar
y"ði samvizka einstaklingsins að
vera hæstiréttur, — með öðrum
orðum hæstiréttur viðurkenndi
skoðana- og kenningafrelsið. Ur-
slitadómurinn í þessu máli varð
þannig dönsku réttarfari til full-
komins sóma, þó að illa áhorfðist
í fyrstu. Yiðtökurnar, sem A. R.
hefir fengið síðan hann var sýkn-
aður, ekki aðeins hjá hinum nýja
söfnuði sínum, heldur og hjá
þjóðinni yfirleitt, hafa líka ótví-
rætt sýnt hve allur þorri almenn-
ings er ánægður með úrslitin.
Hinsvegar mun A. R. hafa kom-
ist að raun um það, að ennþá er
varasamt að tala og rita eins og
samvizkan býður manni, enda
þótt vér lifum á 20. öldinni.
Aðflntnin^sbaiK’ð.
Yegna þess sem birzt liefir í
nokkrum síðustu blöðum Austra,
get eg ekki látið hjá líða að fara
fáum orðum um aðflutningsbannið.
Af hverju er aðflutningsbannið
til orðið?
All þar til á 15. öld voru ekki
aðrir áfengir drykkir þektir en
þeir sem byrlaðir voru úr vín-
berjum (vín) og mjöð og öl. Á-
fengir drykkir voru af mjög skorn-
um skamti og dýrir. Þeir voru
því aðallega ríkra manna nautna-
lvf. En þá lærðu menn að búa
til hreint áfengi (spiritus). Þar
sem kartéflur og korn var rækt-
að varð mikið um áfenga drykki,
og nú voru þeir ekki lengur eins
dýrir. Þá fengu menn brennivín-
ið. Alþýða manna »fór á túr«.
Drykkjuskapurinn óx stöðugt og
var orðinn mjög almennur á síð-
ustu öld.
Það kom í ljós að lægri stéttir
þjóðfélaganna stóðu mun ver að
vígi gagnvart áfengisnautninni.
Fjárhagsástæður þeirra leyfðu ekki
cins mikil útgjöld til ónauðsyn-
legra hlula. Þær urðu því að
kaupa ódýrara og sterkara áfengi
til að svala þorsta sínum, cg urðu
því fyrir meiri áfengiseitrun. En
það hafði þær afleiðingar að lík-
amsþróttuiinn þvarr og heilsan
bilaði.
Eg segi þessa sögu ekki lengri,
Hún er ölluin kunn og allar þær
sögur um eymd þá og volæði, sem
drykkjumannsheimilið varð fyrir.
Menn sáu að hér var hætta á
ferðum — hætta fyrir þjóðfélögin
í heild sinni. Það var kominn
upp sjúkdómur, sein marga nýta
menn og vaska drengi lagði að
velli. Hér voru góð ráð dýr. Það
var farið að reyna að minka of-
drykkjuna, menn byrjuðu að bind-
ast samtökum — mynda félög, sem
ákváðu að enginn meðlima sinna
mætti neyta áfengi%. Þessi félög,
sem höfðu útrýmingu áfengis fyr-
ir markmið, tóku saman höndum,
og á ótrúlega stuttum tíma skutu
þau róturn um allan heim og það
jafnvel hingað lil lands — norður
i ísinn og kuldann, sem menn í
heitari löndum gera sér i hugar-
lund að hér sé.
Það félag, sem við höfum mest
kynni af og mest og bezt hefir
starfað að útrýmingu áfengis hér
á landi, er Good-Templarreglan.
Fyrir rumum 30 árum festi hún
fyrsta rótarangann. Á næstu 20
árum teygði hún ræturnar um alt
land og útbreiddi mjög óbeitina á
áfenginu. Templarar höfðu fvrir
takmark algérða úti'5Tmingu áfeng-
is, og á þeim grundvelli störfuðu
þeir. Nú er komið á þriðja ár
síðan þeir náðu aðalmarki sínu:
aðflutningsbann á áfengi.
Athugum að af almennri nautn
áfengra drykkja leiðir þrenskonar
þjóðarböl: 1. Fjáreyðsla, örbirgð
og eyind. 2. Heilsutjón, styttir ald-
ur, manna og jafnvel kemur nið-
ur á afkomendunum. 3. Spillir
siðferði manna. — Þetta er reynsla
hagftæðinnar, læknisfræðinnar og
siöíræðinnar. Það getur hver sem
vill sagt að eg fari með lygar og
fals, en þeim hinum sömu vil eg
ráða til að kynna sér málið og
yfirvega það rólega.
Þar sem nú nautn áfengra
drykkja hefir þessarmargumræddu
skuggahliðar, er ekkert eðliiegra
en þjóðfélagið taki að sér málið
og banni innflutning á áfengi. Við
verðuin að athuga að það skerðir
alls ekki atvinnu neins framleið-
anda og er því ekki framleiðslu-
bann. Skoðanamunur bannmanna
og andbanninga getur ekki verið
fólginn í öðru en því, hvort al-
gert aðflutningsbann sé heppilegri
leið til skjótrar útrýmingar en
frjálst bindindi, ef gengið er út frá
því að hvorirtveggi vilji þjóð sinni
vel.
Af því eg hefi hvergi séð því
haldið fram í alvöru að áfengi
geri nokkurt gagn, öðruvísi en
sem læknislyf éftir læknisráði og
til iðnaðar. Læknistræðin aftur á
móti kallar áfangiseitrunina sjúk-
dóxn. Eg veit ek i betur en að
öllum lýð þyki rniklu varða að
liefta farsóttir eins fljótt og unt
er. Eg get því ekki betur séð ea
að mikið samræmi sé milli að-
flutningsbanns á áfengi og sótt-
varnarlaga.
Það er mjög liætt við að frjálst
bindindí nái aldrei takmarkinu:
útr^'ming áfengis. Skýrslur um að-
flutning á áfengi á árunum 1884
-—1908 sýna að þrátt fyrir bindind-
isstarfsemina hefir áfengisnaulnin
aukist (1884' var fysta stúkan
stofnuð hér, en 1908 var greitt at-
kvæði um bannlögin). 1885 var
flutt inn áfengi fyrir 340 þús. kr.
en 1908 fyrir 554 þús. kr. Mér
finst það nægilega langur tími til
að reyna þá aðferð. Eg hygg að
þó við hefðum skýrslur um það
efni þessi siðustu ár, mundu hlut-
föllin verða öfug.
Þá gömlu grýlu og léttvægu
mótbáru, sem andbanningar færðu
á móti bannlögunum, að lands-
sjóður mundi ekki þola að missa
áfengistollinn, liefir reynslan dæmt
fjarstæðu. Það er líka ofureðli-
legt að því minna, sem fer af fé
út úr landinu fyrir ónanðsynlega
hluti, þess meira verður gjadþol
þjóðarinnar.
Það er furðulegt að jafnvel
sumir af fjármálamönnum okkar
skuli hafa fært þetta sem rök á
móti aðflutningsbanninu. Reynsla
síðustu ára hefir fært okkur heim
sanninn um, að ef við viljum
framkvæma skynsamlegar hug-
sjónir okkar getum við mikið, ef
samtö* eru viðhöfð, hvort sem
um fjárhagsleg atriði er að ræða
eða annað.
Þegar bannmenn hafa eins ör-
ugga stoð í röksemdafærslu sína
og þá, að andbanningar viðurkenna
hversu frjálshuga og stórhuga ís-
lenzk þjóð er — og það er tölu-
verður meirihíuti hennar sem með
leynilegri atkvæðagreiðslu hefir á-
kveðið að aðflutningsbannið skyldi
ganga í gildi — mun enginn af
skynbærum bannmönnum, sem
eÍHS vel þekkja frjálslyndi íslend-