Stefnir - 30.08.1898, Blaðsíða 2

58
það er bók, sem fáir hafa lesið. Sálmasöfn
og biblíurímur (1. o: Genesis- og Samúels-
sálmar, Rutar- og Tobíasrímur o. fi.) er
s\o ljelegt að það kemur ekki til greina.
J>að má pví segja með fullum sanni, að síra
Valdimar hafi komið hjer fram með gersara-
lega nýtt efni í skáldskap Islendinga.
Biblían er ákafiega auðug af yrkisefn-
um. J>au yrði víst seint tæmd, enda pótt
hún væri aðeins tekin sem skáldskaparefni
en aldrei sem trúarbók. En yrkisefnin
margfaldast að frjósemi af pví, að hún er í
einu bókmenntasafn heillar pjóðar um pús-
und ár, og um leið guð innblásin trúarbók,
vakin, framleidd og stjórnað, safnað og við-
haldið af peim hagráða anda guðdómsins,
sem er að leiða alla strauma pjóðlífs Isra-
elsmanna að hinum eina, sameiginlega ósi:
TJpphafi kristindómsins. J>etta er sú sögu-
lega hugsjón, sem stendur alltaf á bakvið
sögu hins gamla testamentis; í'yrst er hún
borin upp af forfeðrunum, síðan pjóðinni,
svo konungunum, og síðast spámönnunum.
Ut úr pessari feikna miklu drápu mann-
kynsins hefir V. B. tekið einstök atriði, pó
í samhengi, og orkt út af peim Jengri og
styttri ljóð; eru 120 peirra út af gamla
testamentinu, alt í frá sköpun hinna 6
daga og til Súsönnu peirrar, er illmælinu
var borin af prestunum, og Daniel spámað-
ur frelsaði. Kvæði pessi eru mjög misjöfn
að efnismeðferð; sum eru orkt i andlegum
stíl, en sum að eins i veraldlegum stíl, og
jafnvel kerskilega með farið eða að orði
komist, par sem efnið leyfði, pó er pað
mjög óvíða sem betur fer. Lítið eitt er
tekið úr hinum óæðri bókum, og eru pau
kvæði sett síðast; eu eðlilegra hefði jafnvel
verið að setja spádóinakvæðin um Messías
siðast allra, til pess að benda enn fastara á
samhengi hins gamla og hins nýja sáttmála,
á ófullnægjuna með hið gamla, ogprána og
pörfina eptir „peim. sem koma skyldi“.
Út af N. Test. eru kvæðin 89, og er
pó pað bindið nokkru stærra; kvæðin eru
miklu lengri að jafnaði, enda eru pau full-
um fjórðungi færri. Af peini eru 62 út af
guðspjöllunum, en hin út af postulasögunni,
nema 10 hin siðustu eru út af opinbering-
abókinni. þessi kafiinn hefir, sem eðlilegt
er, allt andlegri blæ en bitin fyrri. J>að er
yfir peim kvæðum nær öllura einhver helgi-
hjúpur, sem ber pað nær undantekningar-
laust alstaðar með sjer, að pað er guðlegt
yrkisefni, skáldinu sjálfu samheilagt; að pví
leyti er pessi parturinn hinum fyrra betri
og biblíulegri. En aptur á móti er hann til-
breytingaminni, og veitir ekki eins mikla
og ■ margbreytta fegurðarnautn einsogfyrri
hlutinn. En sem uppbvggingarrit tekur hann
honum mikið f'rara, sem eðlilcgt er.
Bæði bindin eru mjög vönduð að prent-
un og pappír. Bæði saman eru pau yfir
860 bls. og eru að eius seld á 8 kr. Er
pað auðsætt að útgefandinn hlýtur að skað-
ast á útgáfunni, nema lmn seljist vel. En
pví miður er hætt við að bók pessi seljist
fremur dræmt, eins og allar stórar og dýr-
ar bækur á landi lljer. En enga bók Veit
jeg betri eða hentugri en pessa til pess að
gefa; pað er bæði fögur og vel viðeigandi
jóla-, sumar- eða ferminfargjöf. Bibliuljóðin
í fallegu bandi; pau eru bók, sem altafmá
lesa, líta í hana, lesa tvö, prjú kvæði, og
hafa góða andlega og fegurðarlega upp-
bvggingu af lestrinum.
III.
Jeg mundi purfa milclu meira rúm og
tíma en jeg hefi á að skipa, til pess að
ganga vandalega í gegnum kvæði pessí, og
dómleiða pau sem skáldrit og sem bók.
Slika bók má skoða frá svo mörgum hlið-
um: sem skáldrit eingöngu, bæði að formi
og efnisfærslu, og hvernig skáldið horfir við
efninu, handleikur pað og lagar i hendi
sinni, liverja hugsjón hann liefir sein und-
irstöðu verks pessa, og hvern práð hann
lætur halda saman hinum ólíku kvæðum;
en svo má skoða pau eingöngu sem Bibl-
íuljóð, og pá að minnsta kosti á tvennan
hátt: bæði frá trúarlegu og kirkju-
legu sjónarmiði. En hjer vil jeg að eins
drepa á einstök atriði í pessar áttir, og
biðja menn að gæta pess, að jeg reyni ept-
ir megni að skoða pau sem óhlutdrægast.
og binda mig engu sjónarmiðinu eiugöngu.
Að formi til eru ljóð pessi Jistaverk;
skáldið hefir málið sjerlega vel á valdi sínu,
og ríraið leikur honuin svo ljett í hendi
sem peim, er bezt hafa með íarið á ís-
lenzka tungu. Sumstaðar hættir honum við
nokkuð miklum íburði, einkum par sem
ef'mð og bragurhátturinn gefa honum upp
i hendurnar að bregða sjer á leik eins og
gæðingur á sljettri gruudu. (T. d. „Letr-
ið á veggnum, heimslok, reiði-
skálmar). Sumstaðar nær formfegurð
pessi svo hátt-, að hún ber af' fiestu eða
öllu pví, sem til er á íslenzka túngu t. d.
í S ý n i r E s e k i e 1 s og 1 í k f y 1 g d i n n i
í Nain. En ekki get jeg að pvi gert, að
frá peirri hlið falla mjer pó en bezt sum
þau kvæðin, sem orkt eru í pjóðkvæðastíl,
ljett og einföld, ynnileg og pýð, par sem
form og orð fara látlaust og ljúft með hið
háleita, einfalda efni t. d. 1 í f 1 á t J ó h a n n-
e s a r s k i r a r a og li i n n s k u 1 d u g i
pjónn, sem er eitthvert langfállegasta
kvæðið í öllum bibliuljóðunuin. Aptur er
tæpast viðfeldið að hafa fyrsta kvæðið und-
ir álfadanslagi, eða brúðkaup lamb-
sins með sama brag og Höfuðlausn; það
hefði átt við Rauðahafið. Rímnakafi-
arnir i fyrri partinum eru snildarvel gjörð-
ir, en vafasamt hvort þeir oiga vel við í
svona safni. Yfir höfuð virðist mjer annars
bragarháttavalið vera veikasta hlið verks
pessa, og kemur par að því sama sem i
sálmabókinni, að bragarhættir og lög koma
víða ekki heppilega heim við efni t. d. Nr.
47 og 615 með sama bragarhætti og lagi).
En um pað efni má lengi deila, hverstt
háttu skuli velja, en í lesljóðum er ætið
betra að sneiða sig hjá þeim háttum, er
láta illu í lestri en eingöngu eru lagaðir
til söngs, t. d. sum kvæðin i Friðpjófssögu
Tegncrs. (Sbr. Bæn Jesú með laginu: „Skin-
faxi skundar“).
Efnismeðferðin er að jafnaði framúr-
skarandi fögur, en pó jafnframt einkennileg.
Fyrst og fremst er híln ails ekld biblíu-
leg, p. e. pessi sjerlegi austurlenzki blær
er að inestu horfinn, cn ípróttlegur Jjóða-
blær eingöngu er kominn i hansstuð. þetta
varð svo að vefa, og átti svo að vera, pví
að annars hefði safn þetta aldrei getað orð-
ið við alpýðu iiæfi. ]pað er eitt af pví marga
góða við biblíuljóðin, hvað islenzk pau eru.
Yera má að vandratað sje meðalhófið á
stundum, pví að pegar skáldinu ræður svo
við að horfa, er pað allt í einu eins og ó-
sjáll'rátt komiðinn í islenzkan sögustíl (t. d.
(xlíman, Fall Sáls). Mjög óvíða hefir
hann leyft sjer að vilcja við efninu, eða
„skálda í skörðin“ sem teljandi er, en efn-
ið er lika viðast sro lagað, að pess parf
ekki til. það er helzti viðaukinn, semjcg
man eptir, er hann fer að útskýra og rök-
færa grasgarðskvöl Jesú með draumsögum
lærisveinanna. En pað hefir ekki heppnast
vel; frásögnin fær við pað einhvern pjóðsögu-
blæ, sem ekki á við i peim stað, og gras-
garðshörraung Krists verður fyrir pað
meira haglegt skáldsmíði, heldur en djupt
sálarstríð og bitur hugraun. En ef pað
atvik er skoðað vel, verður pað, að minnsta
kosti í mínum augum og fyrir rainni til-
finningu, ætíð átakanlegasti katiinn í allri
píslarsögunni. En hjer er eigi rúm til að
f'ara lengra út í þá sálma. Annar viðauki
í ummyndaninni, er meistaralega gerð-
ur. og á vel við par sem um svo háleitt
atvik er að ræða; komu mjer ósjálfrátt í
hug biblíumyndir (1. Dorés er jeg 3as það
kvæði. eins og svo margt annað í bibliu-
ljóðunum; pað er í einu pessi óprjótandi
list, að setja fram og færa í búning, sam-
lnigðin með efninu og umgerðin sem sett
er um allt þetta. Að eins skal jeg geta
psss, að í einu hættir síra Valdimar við að
vórða preytandi, og pví er hann óvanur;
pað er með pessum sifeldu alísleuzku nátt-
úrulýsingum, sem hann hefir opttilþess
að byrja með kvæði sín. það er kveld eða
morgun, pessi eilifa ljósmagnaða sól, er
heilsar eða kveður, alltaf með sömu snild-
inni að formi og orðavaliaf skáldsins hálfu,
en eigi að síður æ hið sama, eða pví sem
nrest, með öðrum eða breyttum orðum. J>ó
petta sje fagurt, pá má að öllu ofmikið
gjöra. Af hinum 62 kvæðum, sem snúast
uin Krist í bókinni, byrja 20 með þannig
lýsingum, og er pað að likindum svipað
f
f