Dagskrá - 08.09.1896, Blaðsíða 2

82

köstuðust flatir til jarðar og hjeldu sjer í grasið til að
verjast meiri byltingum. En lítið öskufall fylgdi því
gosi. 1597 varð mikið gos úr Heklu og byrjaði 3. jan.
Hvellirnir Iíktust fallbyssuskotum og heyrðustá norður-
landi í 12 daga. Hekla sýndist öll í einu báli. Gosin
stóðu fram í marsmánuð. Frá sumum stöðum sýndust
18 eldar koma upp frá fjallinu. Þá var öskulagið %
fet á þykkt í Mýrdal, bæjir hrunduí Ölvesi, þar á með-
al Hjalli, hverir hurfu og nýjir komu upp. Eitt hið
mesta Heklugos er gosið 1693. Það byrjaði 13. febr.
með miklu braki og skruðningum, jarðskjálftar voru á-
kafir, þrumur, eidingar og grjótflug. Björg á stærð við
hús köstuðust langar leiðir. Blossarnir komu upp á
fjórum stöðum. 16. febr. varð mikið öskufall. Aska
fjell yfir allt land og barst til Noregs, og verslunarskip
sem voru á leið milli Færeyja og Suðureyja þöktust
þykku öskulagi. Jörð eyðilagðist víða, en fjenaður fjell
af sjúkdómum og megurð, fuglar rotuðust af grjótflugi
ög silungar dóu í ám og vötnum. í þeim hreppum,
sem næst liggja, Hreppum, Landi og Biskupstungum,
eyddust margír bæir af jarðskjálftum og öskufalli, en
hrísskógar brunnu á ýmsum stöðum til kaldra kola. Á
18. öld hafði eldur tvisvar verið uppi í nánd við Heklu,
1728 og 1754, en hún hafði lengi setið þegjandi og
horft á. En 1766 varð mikið Heklugos og byrjaði að
morgni 5. apríl og höfðu jarðskjálftar farið á undan. í
nánd við Heklu var öskulagið álnarþykkt, en hálf alin
í þrjátíu mílna fjarska. Hefði landið eyðst alltí kring,
ef eigi hefði komið á harður suðaustanvindur og borið
öskuna innyfir óbyggðir. Bæir eyddust í Bangárvalla-
og Árnessýslum og stór svæði skógi vaxin huldust ösku.
Hagar og engi í Rangárvallasýslu urðu fyrir stórskemd-
um. Ytri-Rangá stíflaðist og flóði yfir láglendið. Þjórsá
og aðrar ár í nándinni báru svo mikið af vikri til hafs,
að fiskibátar hindruðust og varð ekki róið um sjóinn.
En þorskar, sem veiddust þar í nándinni þetta ár, voru
magrir og maginn fullur af vikursteinum, sem þeir höfðu
gleipt. Meðan á öskufallinu stóð varð svo dimmt á
Þingeyjarklaustri, 26 mílur frá Heklu, að enginn sá
mun á hvítu og svörtu, og í Skagafirði var myrkur svo
svart að ekki sáust handaskil. Haustið eptir fjell fje
stórum í Húnavatns- og Skagafjarðarsýslum. Mílulangt
hraun rann frá fjallinu til suðvesturs. Tveir gígir gusu
undir eins, annar í fjallstoppinum, hinn niðri í hlíðinni
að sunnan og vestan. 10. og 11. apríl var vindur á
suðvestan og askan barst yfir afrjetti Rangvellinga. Næsta
dag var kominn snjóbylur á norðvestan, en gosunum
hjelt áfram með ákafa til 15. apríl. Eptir það urðu
þau hægari. 21. april var öskusúlan mæld og reyndist
16000 fet, hafði þó opt verið hærri. Hekla hjelt áfram
að gjósa við og við allt sumarið og fram á haust
og fylgdu þá jarðskjálftar svo snarpir að hús fjellu.
Pest og kvillar fylgdu þessu gosi og sýktust bæði menn
og fjenaður. Það jók og vandræðin að tíðin var hin
versta, og lokaði hafísinn öllu norðurlandi og miklum
hluta Vestfjarða.
Eptir þetta gaus Hekia ekki fyr en 1845. Það gos
hefur verið bezt ransakað og því betur lýst en öðrum
Heklugosum. Bæði er til ritgerð um það eptir J. C.
Schythe og svo skoðuðu þrír útlendir vísindamenn Heklu
skömmu eptir gosið. Veturinn 1844—45 var óvanalega
góður eins og venja er þegar eldsumbrot eru. Jörð var
farin mjög að grænka í byrjuu aprílmánaðar og sum-
arið var heitt og þurkar miklir. Kl. 9 um morguninn
2. sept. byrjaði gosið með landskjálfta. Stundu síðar
tók Hekla að spúa frá sjer dökkum reykjarmökkum og
dunur og dynkir heyrðust frá fjallinu. Um hádegi var
orðið svo dimmt sem um svörtustu vetrarnótt og hjelst
myrkrið til nóns. G-rátt öskulag, xj2 þml. á þykkt, huldi
jörðina. Ofan á það lagðist dökkt sandlag, og rigndi
sandi allan þann dag, nóttina eptir og fram á næsta
dag. Var þá allt landið í nándinni hulið þykku lagi
af ösku og sandi. Þykkast var það í Skaptártungu og
á Síðu. Kvöldið 2. sept. voru drunurnar hæstar og sló
mikilli ógn yfir allar skepnur. Hekla spjó gífurlegum
gufustrókum í lopt upp og sló á þá glampa frá glóð-
inni niðri í gígnum, því stór glóandi björg byltust þar
til og frá og í myrkrinu um kvöldið lá hraunstraumur-
inn niður með vesturhlíðum Heklu eins og glóandi eld-
rák allt niður á jatnsljettu. Um miðjan dag hafði Rangá
vestri stýflast, en braust fram aptur fyrir kvöldið og
flutti með sjer leir og vikur; vatnið var svo heitt að
menn gátu ekki dýft hendi í það. Silunga bar áin á
land hundruðum saman, alla dauða og hálfsoðna. Með-
an á gosinu stóð var logn kringum Heklu. Frá 4.—9.
sept. var Hekla hulin þoku og sást ekkert til hennar,
en við og við heyrðust þungar drunur frá fjallinu og
jarðskjálftakippir voru alltíðir. Gosunum sljákkaði fram
til 12. sept. en hraunstraumurinn rann jafnt og þjett
yfir láglendið neðan við fjallsræturnar. í fyrstu fór hann
50 fet á klukkutímanum. Hraunið fyllti heilan dal og
var 80—100 fet á þykkt. 12. sept. harðnaði gosið apt-
ur, öskusúlan varð hærri og svartari. Þá fjell aska
yfir Rangár- og Árnessýslur, grasið vienaði og fjenaður
rann fram og aptur fóðurlaus. Kvöldið 14. sept. urðu
drunurnar hærri og ógurlegri en nokkru sinni áður.
Þær heyrðust með reglulegu millibili hverja mínútu og
menn sögðu þær líktust jötunstunum í fjallinu. Hverri
drunu fylgdi svartur reykjarmökkur upp úr gígnum, en
miili drunanna var gufustrókurinn hvítgrár. Eptir 18.
sept. lækkuðu drunurnar og gosið varð hægara, en hraun-
straumurinn hjelt áfram til 23. sept. 8. okt. byrjuðu