Dagskrá - 06.03.1897, Síða 5

245
lega í það mál, og sumum jafnvel finnast hún ófyrirleit-
in gagnvart kaupfjelögunum, en þó mun Hestum, sem
ekki eru um of á bandi þeirra, og skoða það mál frá
almennu sjónarmiði« virðast hún hreifa því yfirgrips-
mikið ogóhlutdrægt og þykja nauðsyn bera tii, að op
inberlega sje um það rætt og ritað frá sem flesturn hiið-
um, og rneð því sje fengin meiri trygging fyrir, að rað-
in verði bót á ýmsu sem nauðsyn er á að betur sje
sniðið eptir þörfum vorum en nú viðgengst, því svo sýnist
sem fjelög þessi nafi falmað sig áfram án nægrar þekk-
ingar á fyrirkomulagi því er þau bggjast á, og því vaf-
ist inn í allt of yfirgripsmikla vogun sem bændur verða
að hætta ti! framfærslueyri sínum árlega gegnum hina hóf-
lausu eiginábyrgð sem dtifin hefur verið gegnum kaup-
fjelagsskapinn an tilsvarandi tryggingar eða eptirlits gegn
umboðsmönnum þeirra, og virðist því meiga með sönnu
segja, að meira hafi ’verið láti en fyrirhyggja sem ráðið
hafi til þessa, að eigi hafi orðið tifinnanleg útreið með-
lirna fjelaganna. Því neita sanrt víst fáir, að fjelagsskap-
urinn sje í sjálfu sjer góður og þörf hafi verið á
breytingum í verslunarmálefnum, en a því reið og ríður
það enn a mestu, að hann byggist á sem traustustum
grundvelii. Va-ri vel ef Dagskrá« gæfi nauðsynlegar
skýringar et' leiðbeinandi gætu orðið fyrir málefni jtetta
framvegis.
Lítið liefur enn á þessum vetri verið rætt um al-
tnenn þjóðmal. Þó munu hreifingar talsverðar hjer í
sýslu um þau, og áformað að halda undirbúningsfundi
nú í vetur tii almenns hjeraðsfundar á komandi vori.
Er mönr.um mjög illa við flokkadrætti þir.gmanna, og
óska að þeim mönnum fækki á þingi, er sífellt þjást ;tf
nýrri og nýrri breytingasýki í stjórnarbaráttu vorri, því
meðan svo gengur, sje lítil trygging fyrir, að mál það
nái fram að ganga. Ohatfir þingmenn þykja það og,
sem greiða atkvæði sín, í hvaða máli sem er, eptir geð-
þótta einstakra manna, og eyðileggja a þann veg nauð-
synjamál þjóðarinnar, og er vert að þau kjördæmi, sem
sh'ka gæðinga eiga nú á þingi, hefðu opin augun fyrir
því að víkja þeim af framfarabraut þjóðmála vorra.
Þá þykja »breiðu spjótin« ætia að fara að líðkast
gegn bændastjettinni, þar sem landssjóður ræðst á hann
með málaferlum í tiiefni af meintum lítilsháttar tekju-
auka byggðum á rekaítökunum gömlu.—Þessu er svo
varið, að vorið 1895 sást hvalbrot í hafíshroða undan
landi Sandhóla á Tjörnesi. Varð því kornið að landi
með því að stjaka sundur ísjökunum og færa það sum-
part með handafli gegnum ísinn, jaka frá jaka, en sum-
part á bát. Reyndist hvalbrotið vera 200 faðma undan
landi fyrst þegar komið var að því. Landeigandi hag-
nýtti sjcr hvalleifar þessar á venjulegan hátt, en upp-
úr kafinu kemur krafa frá hálfu landssjóðs tíl helmings
afurðanna, og kvað hún eiga að byggjast á afskriftum
af fyrri alda máldagaskræðum er telja svo, að fyrrum
Munkaþverárklaustur — nú landssjóður — eigi hálfau
hvalreka og hálfar flutningar á gteindri jörðu. ítaks-
kröfum þessum hefur ekki í manna minni verið hreift
við hvalreka er aður hafa komið fyrir á jörð þessari.
Málið stendur nú yfir og kvað vera sótt lil flutnings
hiutar úr hvalræflinum, en þó stutt að sumu leyti við
rekatilkaliið af þvi hvaibrotið liafi verið komið upp í svo-
kallað rekamerki. Eigandi jarðarinnar heldur þvi þar a
móti frant, að sjer beri hvalbrotið hvað sem ítökunum
líði sem hann heldur ekki viðutkennir, — af því það
var á svæðinu á milli nótlagna og þess sem flattan
þorsk sjer á borði, og neitar að flutnigshlutur verði tek-
inn úr öðrurn hvölum en þeim, sem teknir sjeu í al-
menntngi, eða uían þeirrar línu er flattann fisk sjer á
borði. Deiluefni þetta er þannig um það, hvort lögin
verði jianin svo vítt útyfir ítakarjettinn, að hinu opin-
bera opnist vegur til að koma flutningshlutar kröfttm
að úr öllu því sern flutt er utan skips að landi, eða að-
eins því sem.tekiðer í almenningi. Því verður vart neit-
að, að hjer virðist eiga af halfu hins opinbera að koma
að næsta vi'ðtæku eignartilkalli i hinn íslenska rekarjett,
og mun ntörgum finnast yfirgangsferill fyrri alda yfir-
boðara ;etla að fá góða stoð gegnum hið núverandi
skrifstofuvald landstjórnarinnar, þar sem máladeilur eru
reistar útaf fáum krónum til handa landssjóði úr hval-
ræfli er finnst á þessu svœði. Mun ærið atkvæðaríkur
sá flokkur landslýðs vors, sent óhikað uppkveður þann
dóm í því rjettarspursmáli er hjer liggur nú fyrir,
að eptir akvæðum 2. kapít. rekab. Jónsb. um flutninga,
er svo segir: »Taka má maður þa hval og við fyrir
annars landi at flytja, er engi er ván at festi, nema svá
sé nær þeirri fjöru, er reka má a festa, at þaðan megi
sjá fiska af borði, ef eigi bæri land iyri, ok svá á all-
ar fiutnmgar at taka«, verði flutningshlutur ekki tekinn
úr öðritm hvölum en þeim, sem fluttir eru úr almenn-
ingi. — Ætti þessi og þvílíkar máladeilur, er reistar
eru gegn bændum, að vera nóg til þess, að sýna og
sanna að tími sje þegar kominn til, að uppræta tilefni
til þeirra, nteð ’því að afnema hinar gömlu og úreltu í-
takskröfur, sem byggðar eru að tneiru og minna leiti á
röngum og óeðiilegum gruudvelli, og sýnist grein sú,
um rekaítök, er stóð í »Austra« næstl. sumar, sannar-
lega vera á þeint rökum byggð, að luin verði lil greina
tekin af hálfu þings og þjóöar«