Dagskrá - 05.06.1897, Page 2

Lýður og list.
(Eptir A. Chiapelli).
(Framh.)
Skáldið og skálddómarinn ameríski Walt Whitman
segir svo í stuttri ritgerð um hina alþýðlegu list, að
gullaldarskólinn fyrri og hugsjónastefnan gamla hafi að
vísu átt rót sína að rekja til ólíks uppruna, en hafi
bæði verið jafn höfðing-sinnuð. — Hvorug fullnægði
hinum nýja tíma og þeim mikla fyrirburði vors eigin
tímabils í veraldarsögunni: framsókn lýðsins.
Sú stefna sem hefur rutt brautina nú fyrir hinni al-
mannlegu list framtíðarinnar, er stefna hlutheimsmanna,
sjerstaklega fyrir þá sök, að skáld þess skóla hafa eflt
andlegan fjelagsskap meðal manna, með því að leita að
yrkisefnum í lifi allskonar stjetta. Þess þarf ekki að
geta, að skólinn leiddi sína eigin stefnu út í öfgar með
því að sækjast allt um of eptir því að lýsa löstum og
glæpum en sleppa hinum ljósari hliðum lifsins, sem einn-
ig eru til. — En þrátt fyrir þetta, er það þó hlutheims-
kenningin sem hefur valdið þeirri bylting í skoðun vorri
á allri list, að nú er ekki ein rödd til í heiminum, ekki
eitt bros eða andvarp mannlegrar veru, sem vjer álítum
ekki þess vert, að það sje endurvakið með list.
Og þessi áhrif lýðhollra hugmynda, finnast ekki
síður í myndasmíðinni en í bókmenntunum. En hvergi
verðum vjer þó varir við að hugsjónalíf »fjórðu stjett-
arinnar« hafi fest dýpri rætur heldur en í skaldmennt-
um Engla og Vesturheimsmanna.
Listdómarinn Ruskin, heimspekingarnir Carlyle, Em-
erson, Stuart Mill og Darwin, og allir áhangendur fram-
sóknarkenningar þeirrar, er hann er helstur höfundur að,
hafa allir lagst á eitt að vekja tilfinningar fyrir fjelags-
legri sameining, og fyrir því að undirbúa betri lífskjör
komandi kynslóða.
Og skáldmenntin fylgdi þeirn sama vegi er hugsar-
ar og vísindamenn höfðu bent mönnum á. — Ekki
þarf annað en minna menn á hið frægasta nafn meðal
enskra skáldsagnahöfunda: George Eliot. Og sá skóli
er menn hafa kennt við fyrirrennara Rafaels, gjörði ekki
einasta að endurnýja skáldlist og myndasmíð, heldur
einnig að grundvalla nýjar kenningar um fjelagsskipun
og siðalög.
Það er athugavert, að margir hinirhelstu jafnaðarmenn
meðal Breta, voru fyrstu stofnendur eða áhangendur
hlutheimsskólans. Af enskum listamönnum, samtíma,
má nefna Walter Crane, sem jafnan gjörir eina teikn-
ing á ári hverju fyrir minningardag erfiðisins hjá Bretum
(i. maí) og fram yfir alla aðra William Morris sem var
meistari í skrautlist og einn hinn ötulasti postuli nýrra
fjelagsskipunarhugmynda.
Með framför og efling hinnar almannlegu stefnu,
verður efni það sem listamaðurinn vinnur að, auðugra
og fjölöreytilegra, því það mannlíf sem hann lýsir og
vill vekja tilfinning manna fyrir, er að finna í hinum
ýmislegustu stjettum og stöðum fjelagsins.
Hin elsta skáldmennt var hetjukveðskapurinn. Þar
var lýst viðburðunum í lífi guða og konunga — og
þann veg fer í rauninni allur gullaldaskólinn. — Síðar
víkkar listin sjóndeildarhring sinn, og smátt og smátt
tekur hún að viðurkenna tilveru allrar náttúru og mann-
lífs í ríki sínu, og listamaðurinn játar nú að efni í listaverk
finnast alstaðar, þar sem eitthvað er einhvers vert, hvar
sem er. Þessi setning: »hvar sem er« — er einkunn-
arorð hinnar »breiðu« lýðhollu listar. Því jafnframt hef-
ur hetjubragurinn í lífinu sjálfu lagt frá sjer sögu-
ljóðagerfið og hátíðasvip hugsjónaskólans, en aptur á
móti breitt sig út yfir fjöldann og náð sjer niðri á föstu
skipulagi.
Hetjuandinn er ekki lengur með sama sniði og
hann var hjá hálfguðum gullaldanna, svo sem Leonid-
asi, Regulus og Cato, en hann finnst nú jafnríkur og
jafngöfugur hjá mörgum óbrotnum sjómanni eða hjúkr-
unarkonum á sjúkrahúsum.
(Framh).
Gryfjan.
Eptir E. Poe.
[Framh.].
Tilfinnmgarnar höfðu algjörlega vald yfir mjer, því
jeg gat ekkert hugsað. Þetta varaði lengi.
Skyndilega tóku hugsanirnar aptur að gjöra vart
við sig, og mig fór að langa til að komast úr þessu
ástandi. Litlu síðar mundi jeg glöggt eptir yfirheyrsl-
unni, dómaranum, dómsorðunum, hræðslu minni og yfir
höfuð öllu sem þá fór fram.
Allt til þessa hafði jeg ekki opnað augun aptur.
Jeg fann að jeg var laus við hlekkina og lá á bakinu.
Þegar jeg rjetti frá mjer höndina hittijeg fyrir mjer eitthvað
hart og rakt. Jeg hugsaði lengi ekkert um hvað þetta
væri eða hvað um mig mundi verða. Jeg hefði feginn
viljað dæma um þetta með mínum eigin augum, en þorði
ekki að opna þau, því jeg var hræddur við að lita á
það sem var í kring um mig. Jeg var ekki hræddur
um að jeg mundi sjá neitt hræðilegt, heldur hjelt jeg,
að jeg mundi ekkert sjá. Loksins gat jeg ekki lengur
haldið mjer í skefjum og opnaði augun. Grunur minn
var rjettur. Jeg var í svartasta náttmyrkri. Loptið var
ákaflega þungt og kæfandi. Jeg lá hreyfingarlaus og
reyndi að hugsa. Jeg leiddi fram í huga mjer yfir-
heyrsluna og reyndi af henni að gjöra mjer skiljanlegt
ástand mitt.