Dagskrá - 08.02.1898, Blaðsíða 2

364
Enn um Valtýskuna.
Úr brjefi. frá mag. Eiríki Magnússyni.
Herra ritstjóri!
Rrot það úr brjefi frá mjer sem þjer haf-
þegar birt lætur margs ógetið sem geta þarf
við frumvarp Dr Valtýs. Eftirfarandi grein
held jeg að geri skil fyrir flestu er sagt verður
um þýðingu frumvarpsins eins og orð þess
hljóða. Það er mikið unnið við það, að fá
fasta niðurstöðu í því efni; því að á rjettum
skilningi lagastaðar verður útfærsla röksemd-
anna um hina viðtækari þýðingu hans enn
þá er í hljóðum orðanna liggur, bæði auð-
veldari, gleggri og vissari. Á föstum grund-
velli er óhætt að byggja.
Jeg vil nota þetta færi til að benda á það,
að spurningin, hvernig ráða skuli úr hinu ís-
lenska ráðgjafamáli virðist mjer engan veginn
eins einföld úrlausnar eins og mjer sýnist að
sumir landsmanna minna hyggi Að því slepptu,
að ráðgjafi verður að vera maður kunnur að
háum kostum vitsmuna, rjettlætis, þekkingar
og lipurleika í umgengni við menn, þá er þess
sjerstaklega að gæta, þá er um Island ræðir:
Hvernig verður ráðgjafadæmi þess svo fyrir-
komið, að ekki verði klúður úr? Á það land
að hafa sjerstakan ráðherra fyrir sjerstök mál'
þess og annan, sameiginlegan, fyrir hin sam-
eiginlega?
ísland eitt að hafa tvo ráðgjafa?! Eða
eiga sameiginlegu málin að heyra, eftir eðli
og tegund, undir eins marga danska ráðherra
og eðli þeirra og tegund til vísa. Eiga þau að
fara framhjá ráðgjafa sjerstöku málanna til
umboðsvaldsins á Islandi? Eða á ráðherra
íslands að vera trúað fyrir bæði sjerstökum
og sameiginlegum málum þess? A ríkishjá-
lenda að hafa þann einkarjett, sem ekkert skatt-
land ríkisins hefir, að eiga sjerstakt atkvæði
í ríkisráði? Að mínu viti eru það einmitt
þessar og þessum líkar hugrenningar um hið
lógiska fyrirkomulag á stöðu íslands í ríkis-
heildinni, sem liggja bak við frumvarp Dr.
Valtýs; því að það átti að leysa einmitt úr
vafa og vandamáli með því, að gera ráðgjafa
Islands danskan um aldur og æfi. Voru þá
tvær flugur slegnar með einu höggi: dönsk-
um manni væri óhætt að afhenda þann einka-
rjett íslands að eiga sjerstakt atkvæði í rík-
isráði og með því fyrirkomulagi væri pólitisk
innlimunlslandsí Danmörku á endanum tryggð.
En að láta íslending fara bæði með mál
íslands, og með einkarjett þess að hafa at-
kvæði í ríkisráði — Hvað?!
Ef íslendingar vilja halda á sjálfstjórn,
sem þeir eru fullvel vaxnir, ef þeir eru látn-
ir einir um sína reiðu, þá virðist enginn veg-
ur einfaldari til að leysa úr stjórnarmálsþref-
inu enn þessi: Fullkominti aðgreining; svo
og svo mikið lagt af landi til konungsborðs,
í rjettu hlutfalli við Danmörku, o. s frv.
En er það mislestur minn í stjórnfarssögu
Islands, að allra bragða sje leitað til að ala
á þrefinu um endurskoðunarmál stjórnarskráar-
innar íil þess, að draga athygli íslendinga
frá fínansmálinu?—- --
Ekkert i þessu þrefi er eins íslendinglega
einkennilegt, eins og neyðar-sönglið um „sam-
komulagið", um þýðingarleysi þeirrar þver-
úðar, að ha!da því framm, sem stjórnin seg-
ir hún vilji ekki gegna. * Það er gamla hneixlið,
tómlæti mörlandans og þreyjuleysi, sem syng-
ur um frelsi, og veit ekki, að frelsi sem nokkura
þýðingu hefir, er hlífðarlaust starf, andlegt og
líkamlegt í skóla dugnaðarins, frá því að
blóðör unglingur leggur gjörfa hönd á lífsins
starf, þangað til íshár elli leggur honum
magnþrota hendur í skaut. — - - — En það
*) Enda þótt nú meigi segja .svo, að Valtýsk-
an sje kveðin niður til fulls, höfum vjer viljað
taka hjer upp þessar skarphugsuðu ahtugasemdir
eptir mag. E. M. — því þær sýna svo skýrt fram
á það, hve auðvirðilegaskammsýn og lítilþæg pólitík
þeirra þingmanna var, er gátu haft sig til þess að
fjdgja Valtý.
stendur hvergi í biblíunni: „Það sem guð
hefur sundurskilið, það skal danskurinn sam-
eina“. í þjóðarrjettinum stendur það heldur
hvergi. ___________
Sleipa frumvarpið.
Það er góð og gömul regla, að líta vand-
lega til áttamarka á sjónbugi, þegar maður
þarf að átta sig, og vill vita fyrir víst hvar
hann er og hvað hann fer.
Önnur ágæt regla er þessi, að hafa ná-
kvæma gát á fótakeflinu; með öðrum orð-
um, að líta svo niður fyrir fætur sjer, að
maður sje viss um að geta varast að velta
um það er þar kann að liggja af fótakeflis-
tagi.
Á þessari nærgát — náttúrlega í and-
legum skilningi — ríður engum meir en þeim
sem boðið er að ganga að samningi, sem
órjúfanlegt lagagildi skal hafa um aldur og
æfi; sjerstaklega ef gild ástæða er til þess,
að samningsbjóðanda sje ekki meira en svo
um það, að bjóða nokkurn samning. Því að
ganga má að því vísu, að hann býður hið
minnsta sem hann ætlar sjer að standa við.
Þegar þannig horfir, ríður þeim er að samn-
ingi skal ganga um fram allt á því, að ganga
alveg úr skugga um það, að í samningnum
standi engin þau orð nje þær málsgreinir, er
sá er samninginn býður, skýri á annan hátt
en sá skilur þau er að samningnum gengur.
Því að þegar svo ber undir að hvor sam-
semjanda hefur sinn skilning á gerðum samn-
ingi, má ganga að því vísu lang optast að
það er sá, sem að samningnum gengur, er
þykist fara halloka fyrir hinum; þykir hann
hafa leikið á sig, þó sannleikurinn sje, sem
tíðast, að það er vangá þess er að samn-
ingnum gekk, sem leikið hefur á hann.
Allt þetta rann mjer í hug, þá er jeg
las „Ávarp til Islendinga", út af frumvarpi
því, er stjórnin á gersamlega, óstjórnfarsleg-
an (ókonstitutionel) hátt, lagði fyrir síðasta
alþing. Blöðin sá jeg full af löngum og
skörpum rökleiðslum, fram og aptur, um af-
leiðingarnar af því, að frumvarpið yrði sam-
þykkt. En það sem mig furðaði var það,
að jeg sá ekkert blað taka það fram, hvað
pað eiginlega var, sem samnings-frurnvarp
þetta bauð. En að hyggja vandlega að þessu
var þó hið fyrsta og fremsta nauðsynlega.
Hjer skyldi reglunni, að hafa nákvæma gát
á fótakeflinu, hafa verið sjerstaklega beitt.
Samkvæmt frumvarpinu „skal skipaður
sjerstakqr ráðgjafi fyrir ísland, er eigi hafi
-önnur stjórnarstörf á hendi, skilji og tali ís-
lenska tungu“ — „eða með öðrum orðum",
bætir „Ávarp íslendinga" við, „sje íslending-
ur“,') eigi sæti á alþingi og beri ábyrgð fyr-
ir því á allri stjórnarathöfninni". Skáletruðu
orðin eru atriðisorð frumvarpsins; þau eru
eiginlega allt frumvarpið.
Samkvæmt gildandi lögum og venju get-
ur hver þegn Danakonungs, sem par til er
hœfur 'hvort sem hann er íslenskur eða dansk-
ur fengið hvaða' embætti í ríkinu, er vera
skal og því einnig orðið ráðgfafi. En það
liggur í hlutarins eðli, að í dönskum stjórn-
málum sjeu ráðgjafar danskir, öldungis eins
og það virðist vera í eðli sínu, að sjerstak
ur ráðgjafi fyrir Island skuli vera Islending-
ur, að minnsta kosti þá þegar þess Islend-
ings er kostur, sem vaxinn sje embættinu og
stöðunni eins vel eins og nokkur danskur
maður væri, sá er völ væri á, — En hjer
verður að skjóta inn þeirri athugasemd, að
úrskurðurinn um þetta atriði hvílir hjá þeim
manni sem konungur selur umboð sitt til að
skipa mönnum í ráðgjafasæti, fyrsta ráðgjaf
anum (Premierminister). Nú, nú þó að það
liggi fólgið í eðli hlutarins, að sjerstakur ráð-
gjafi fyrir Island sje íslendingur, eins og það
*) »Avarp« gerir nú eiginlega annað verra,
það bætir þessum orðum við á þann hátt að eigi
verður annað sjeð, en að þau sjeu orð frumvarps-
ins sjálfs, sbr. »Bjarka« 10 september.
er eðlilegt að ráðgjafar í stjórnmálum Dan-
merkur sjeu Danir, sökum þess að ættjarð-
ar-syninum má treysta til þess, betur en út-
lendningnum, að vera kunnugur málum og
þörfum ættlands síns og að láta sjer annt um
þau, þá er það þó eigi sjálfsagt, að hver
fyrsti ráðgjafi, sem konungur felur að skipa
ráðaneyti fyrir ríkið telji sjer skylt að gera
það að bindandi reglu fyrir íslands hönd,.
sem eðli hlutar og þegnlegt jafnrjetti til vísa.
Að vænta slíks, væri að gera sjer von um
það, sem öll stjórnfarssaga íslands kveður við
þvert NEI.
En ekki fær slík athöfn haggað í neinu:
við gildandi lögum; lög falla ekki úr gildi
við það, að þeim er misboðið. Þeim sam-
kvæmt hafa íslendingar jafnt rjettar-tilkalPtil
ráðgjafasætis fyrir ísland og Danir hafa, þá
er skipa skal sjerstakan ráðherra fyrir land-
ið; þó með þeim mun, að tilkallsrjettur ís-
lendinga til stöðunnar, er að eðli hlutarins
og heilbrigðri skynsemi, góðum mun víðtæk-
ari en Dana. Nú, en vægast í farið er ó~
hætt að fullyrða, að rjettarleg heimild ís-
lendinga sje hjer allt eins góð, eins og Dana.
Þetta er nú orsök þess að þetta frumvarp
er fram komið, eins og hjer skal sannað.
En hvað segir nú frumvarpið til allsþessa?
Það segir það, að ráðgjafi fyrir ísland skuli
sá vera, »sem skilji og tali íslenska tungu«,
»með öðrum orðum sje Islendingur«, segir
»Ávarp til Islendinga;« og á sú skýring að
þýða það, eins og »Ávarp« ljóslega bermeð'
sjer, að frumvarpið veiti Islendingum í raun-
inni einkarjett til þess, að vera ráðgjafar fyr-
ir ísland. Á hverju »Ávarp« styður þessa
skýringu veit jeg ekki. Eg hef hvergi sjeð
þess getið, að hún sje lagalepa heimiluð; en
sje hún pað eigi, þá er hún alveg heimild-
arlaus og að engu hafandi. Eitthvað hlýtur
að vera veilt við hana, það getur maður sjeð,
þegar einkarjettur þessi er skoðaður eptir
rjettum hugsunarreglum í hennar eigin ljósi.
Orð frumvarpsins binda hann berlega við þá
íslendinga, sem »skilja og tala íslenska tungu“,
en þurfa ekki t. d., að kunna að skrifa hana
ekki að vera skrifandi\ Þegar vjer nú vit-
um, hvaða þekkingu gildandi lög heimta af
þeim íslendingum, sem um embætti sækja á
Islandi og í Danmörku, þá verður því eigi
neitað, að þekking sú sem »Ávarp« tilskilur
hjer, að íslendingar skuli vera búnir, þeir er
sjerstakir ráðgjafar verði fyrir ísland, er þjóð-
hlægilega smávaxin. — —
Skýring „Ávarps", að orð frumvarpsins
þýði það, að ráðgjafi íslands skuli vera Is-
lendingur, er eins og jeg hef áður sannað,
allsendis heimildarlaus. Enn nú segir dr.
Valtýr í brjefi til mín, 18. nóv. síðastl.: —
„Það var ógerlegt að segja það berum orð-
um í frumvarpinu, að hann skyldi „vera ís-
lendingur". Einmitt það! En þá var það
líka ógerlegt, að segja Islendingum í hátíð-
legu þjóðarávarpi, að það væri meint með
orðum frumvarpsins, sem ógerlegt var, að láta
það sjálft segja berum orðum. En því var
það ógerlegt, að' láta frumvarpið segja með
berum orðum að meining þess væri sú, sem
„Ávarp til íslendinga" með berum orðum
segir að hún sje?
„Af því að það mundi ríða í bága við
jafnrjetti Dana og Islendinga til embætta í
öllu ríkinu", segir dr. Valtýr í sama brjefi
og — hefur rjett að mæla.
Orð þessi eru merkiieg,
Hinn eiginlegi þ. e. laun-tilgangur frum-
varpsins á þá að ríða í bága við jafnrjetti
Dana gegn Islendingum til embætta í ríkinu
og sjerstaklega það, að hafa af þeim em-
bætti ráðgjafans fyrir Island; en það er ó-
gerlegt, að frumvarpið segi til þessa með ber-
um orðum. Það verður því að ganga frá
þessum áhalla á rjett Dana með óberum orð-
um, náttúrlega til þess að Danir vari sig ekki