Dagskrá - 30.03.1898, Page 1

Reykjavík,
miðvikudaginn 30.
mars.
1898.
Miðlunin og Jón próf. Guttormsson.
I Austra io. þ, m. er greinarkorn nokkurt ept-
ir sjera J. G. í Hjarðarholti um stjórnarskiármál-
ið og er þar látið uppi, „að vegurinn til sjálfsfor-
ræðis vors sje ekki sá, að ætla sjer að koma ráð-
.gjafanum fyrir ísland burt úr ríkisráðinu, heldur
■eigum vjer allir að sameinast um hið svokallaða
miðlunarfrumvarp 1889«.
Höf. gefur ekki neinar ástæður fyrir þessu,
sem hann segir þannig blátt áfram í veður og vind.
■Og yfirlýsingar þær, sem hann kemur með um
hitt og þetta, er snertir stjórnarfar eða ríkisskipan-
ina, eru einnig algjörlega gripnar úr lausu lopti
og styðjast ekki við neinn rjettan skilning á stjórn-
arskipulegum hugmyndum.
Höf. segir þannig. „að ef íslandsráðgjafi hastti
að sitja í ríkisráði Dana, þá hætti hann einnig að
vera til sem ráðgjafi". Slík setning er ekki góð að
byggja á aðrar eins fortakslausar staðhæfingar af
allskonar tagi eins og sr. J. G. flytur í þessari grein.
Hvort sem ráðgjafinn situr í ráðinu eða utan þess,
getur hann auðvitað fullnægt skilyrðunum fyrir því
að geta heitið þessu nafni og borið það með rjettu,
■en danskur getur hann auðvitað ekki verið nema
hann eigi sæti í ráðinu. Þetta finnst liggja „opið
fyrir heilbrigðri skynsemi", og er því furða hrein,
að heyra höf. ákalla dómgreind almennings til við-
urkenningar á slíkri dæmafárri vitleysu sem þess-
ari. Enn fremur segir höf. að það gjöri ekkert
til, hvort ráðgjafi Islands eigi að lögum að sitja
1 ríkisráðinu, því hann hljóti að sitja þar hvort
sem sje af »stjórnar-nauðsyn«. Það gerir nú minna
til þótt höf. villist hjer á því að halda að hlutar-
ins eðli og nauðsyn geti ekki verið lög eða bind-
andi rjettur. Hitt varðar meiru, að hann hefur
talið sjer trú um, að ríkisráðið hljóti að vera jafnt
sett gagnvart Islandi að því er almennu málin
snertir, eins og gagnvart hinum öðrum hlutum
ríkisins. Því í þessum misskilningi felst kjarni
miðlunar-fargansins, og í því atriði á einnig með
mestri áherslu að vfsa miðlurunum á rjetta leið.
Ríkisráðið danska parf ekki fremur að stjóma
neinum málum Islands, hvorki almennum nje sjer-
stökum heldur en málum hvers annars
lands sem er. Slíkt er einungis komið undir lög-
skipun þeirri, sem gjörð er á sambandi ríkisins og
Islands.
Höf. fullyrðir, að Dana stjórn mundi ekki
geta neitað um stjórnarskrárbreyting, er sniði fyr-
irkomulag sitt eptir nýlenduskipan Breta. En þetta
segir hann alveg út í bláinn, án þess að nefna
þiær hindranir gegn þessu, sem leiða af öllu stjórn-
arfyrirkomulagi Dana, eða þá slcoðun, sem ríkjandi
■er nú hjá hægri mönnum dönskum um rjettarstöðu
Islands, sem einnig mundi koma algjörlega í bága
við hið breska nýlendusnið á stjórnarfari lands
vors. En þrátt fyrir það, þótt sjera J. G. eða
aðrir, hefðu gaman af því að láta sig dreyma um
ímyndað samþykki Danastjórnar á miðlunartillög-
unum frá 89, þá ættu þeir þó ekki að gleyma því,
hversu óaðgengilegt og óheillavænlegt slíkt fyrir-
komulag væri fslendingum sjálfum. Með því hefðu
Islendingar gefið upp að lögum sjerstöðu landsins
í ríkinú samkvæmt hinum eldra rjetti, og með
því hefðu þeir lögheimilað þá tilhlutunarsemi hinn-
ar fjarlægu og ókunnugu Danastjórnar um málefni
vor, sem sú stjórn fremur nú í berhöggi við anda
grundvallar-löggjafarinnar og gagnstætt því sem
tíðkast meðal Dana sjálfra.
Enginn sá, sem þekkir rjett lögskipun og rjett-
arsögu Breta, mundi óska þjóð sinni að fá stjórn
hennar hið sama formlega vald á hendur sem
Bretastjórn hefur, án þess að leggja um leið þau
bönd á stjórnina, sem þjóðarvilji og stjórnarvenja
leggur í verunni á allt gjörræði eða geðþekkni
hinnar bresku stjórnar.
Sjómannalíf „um borð“.
(Utdráttur úr lengri ritgjörð)
eptir Sv. Egilson.
(Niðurl.),
Jeg vil nú leyfa mjer að fara nokkrum
orðum um orsakirnar til agaleysis þess, er
á sjer stað á þilskipum vorum.
Eins og kunnugt er, eru til prentaðar
viðskiptabækur fyrir sjómenn á þilskipum
hjer, og í bókum þessum eru reglur, sem á
að fylgja. En sá er gallinn á, að í bækur
þessar eru allir skrifaðir sem hásetar, er jeg
ímynda mjer að eigi að þýða „matroser".
Nú eru menn í Danmörku ekki ráðnir
sem „matroser" nema þeir hafi verið í sigl-
ingum að minnsta kosti 3 ár og kunni öll
störf, sem fyrir korna. Sje maðurinn óvanur,
þá er hannskráður „Ungmand", en hafi hann
verið í siglingum I —2 ár, er hann„ Let-
matros". Sama er að segja um Englend-
inga og Þjóðverja, að þeir gera greinarmun
á því, hvort mennirnir eru vanir eða ekki og
meira segja, Þjóðverjar skipta mönnum í 4
flokka.
En á hinum íslensku þilskipum er eng-
inn greinarmunur gjör á hásetunum. Þeir
eru allir ráðnir eins og hafa hinum sömu
skyldum að gegna. í þessu liggur að nokkru
leyti orsökin til agaleysisins og skal jeg nú
skýra frá, hvernig á þessu stendur.
Sumir af skipverjum eru alvanir á þil-
skipum, og þó þeir sjeu stundum fáir, eru
samt vanalega einhverjir af skipverjunum
vanir menn.
En svo eru opt einhverjir af hásetunum
sem aldrei hafa komið á þilskip áður, og
þeir vita alls ekki hvernig þeir eiga að standa
eða hvert þeir eiga að horfa. Fyrir þessum
mönnum gengur því venjulegast alltí eintómu
úrræðaleysi og spurningum. Þegar þeim er
sagt að gjöra eitthvað, sem gjöra þarf, er
svarið, eins og við er að búast optast, þetta:
Jeg kann það ekki, og jeg hef ekkert vit á
því.
Þessir menn verða allt að læra; þeir
kunna ekki einu sinni að ganga, hvað h'tið
sem skipið ruggar, og fyrstu dagana liggja
þeir venjulega sjóveikir, margir hverjir.
Með þessum mönnum á svo skipstjóri
að koma skipinu áfram, bjarga því í ofviðr-
um og — fiska.
Oánægja sú,. er á sjer opt stað meðal
hásetanna þegar sumir hlífa sjer eða er hlíft
er víst alkunn hjer. Jeg segi fyrir mitt leyti,
að jeg væri ekki ánægður yfir því, að þurfa
að vinna og stofna lífi mínu í hættu fyrir
mann, sem hefði fast kaup og segðist ekki
geta gjört það sem honum væri sagt að
gjöra. Jeg fengi ekki meiri borgun fyrir það
og hið eina, sem jeg væri viss um að fá,
væri kostnaður. Jeg yrði bæði að slíta kröpt-
um mínum og fötum fyrir getuleysi annars
og enginn ábyrgðist mjer heila limi. — Hjer
ættu skipstjórar og stýrimenn að nota það
vald sem þeir hafa. Sje eitthvað það að
gjöra á hættulegum stað, sem getur verið
mikils varðandi fyrir skipið, ættu duglegustu
mennirnir að fara upp, en þó eigi allir, því
duglegir menn geta neitað því að fara upp í
reíða, ef á þilfarinu eru tómir asnar, sem með
því að rjúka í vitlausan enda eða með káfi
og handæði geta orðið öðrum að bana eða
gjört þá að örkumslamönnum alla sína
æfi.
Það verður ávallt að halda góðum mönn-
um á þilfari, sem bæði má treysta og sem
geta litið eptir að þeir sem ekkert þekkja og
ekkert kunna, leysi ekki eða festi vitlausan
enda, er getur haft tjón í för með sjer.
Þegar um ekkert er að tefla nema t. d.
leysa segl eða festa, ætti ávallt að senda ó-
vana upp í reiða, en þreyta eigi bestu menn-
ina með þess konar snúningum, því það eru
þeir, sem mest verða að vinna þegar ofviðrin
koma og mikið liggur við; þá verður stund-
um einn að vinna fyrir tvo. — Þessi regla
gildir hvervetna og eins ætti að vera hjer.
Margir sjómenn vorir eru bestu mannsefni
en vegna æfingarleysis eru þeir langt á eptir
öðrum þjóðum. Fengju íslenskir sjómenn
sömu æfingu og hefðu sama aga sem út-
lendir sjómenn mundu þeir reynast engu
síðri. Þeir eru að náttúrufari rólegir og
kaldir og sjaldan brestur þá skap eða
kjark.
Aður en jeg skilst við þetta mál vit jeg
minnast lítið eitt á föt sjómanna.
Þeir sem ætla sjer að stunda sjómennsku
ættu helst að láta búa sjer til sjóföt sín
sjálfir, svo að þau gætu farið vei. Undir
því, hvernig fötin fara, er haid þeirra komið.
Strigaföt þau, sem hjer fást í búðunum, væru
hvergi keypt annars staðar, enda er efnið
ekki hæfilegt í utanhafnarföt. Kaupmenn og
útgerðarmenn ættu að sjá þau þegar þau eru
orðin rennandi vot; jeg lmynda mjer að
hver maður geti þá sjeð hve þægilegt muni
vera að hreifa sig í þeim til vinnu.
Allir sjómenn ættu að fá sjer föt úr
ensku bláu „Dungaree" og þau ættu að vera
sniðin eins og föt en eigi eins og pekar.
Því ver sem fötin fara og því stífara efni
sem í þeim er, því ver líður manni í þeim
°g jeg get vel hugsað, að það sje ekki ávallt
slóðaskap eða leti að kenna, hve seinir menn
eru í hreifingum sínum; mjer er nær að
halda að það geti meðfram komið til af
þessutn spennitreyjum, sem þeir eru í.
Það virðist ekki heldur eiga neitt vel
við, að láta menn vera hvíta sem engla fyrsta
daginn á þilskipunum og sjá þá svo skjótta
daginn eptir, því næst gráa og seinast svarta.
Þó þetta þyki í sjálfu sjer ef til vill lítilsvert,
þá er engin ástæða til að hafa sjómennina
útlítandi eins og verstu förukarla.
Það væri miklu nær að dubba þá upp
og reyna að láta þeim líða vel, og það er
sómi fyrir hvern útgerðarmann að láta menn
sína líta vel út.
„Dungaree" föt þau, sem jeg hef hjer
bent á, eru hin sterkustu erfiðisföt, sem
hægt er að fá og eptir því ódýr. Þau fást
hvergi betri en í Hull og þar kosta þau
tilbúin, treyja og buxur, 6 kr. 30 aura.
Þau eru ávallt mjúk, hlý og ekki saur-
ljót, og það má þvo þau eins og ullarföt.
Ef kaupmenn hjer vildu kaupa slíkt efni og
flytja hingað til landsins, gætu sjómenn átt
kost á að fásjerefni í þessi fötoggætusjálfir
látið búa þau til. — Jeg þekki einnig stíg-
vjelategund, sem mundi vera útgengileg vara
hjer. Þau heita „Clumpers" og eru mjög
hlý og góð en þó ljett, og kosta í Englandi
4 kr. 50 aura en fást óvíða nema í stórum
fiskiplássum.
Grimsby olíuföt eru þau bestu, sem til
eru. Jeg hef sjálfur reynt þau og álít jeg
þau afbragð. Það væri mikill munur fyrir
íslenska háseta að hafa þau olíufötin,
sem hjer eru búin til og allir kannast við
hvernig eru.
Jeg skal nú ekki fara fleiri orðum um
þetta mál að sinni, en jeg vildi óska að lín-
ur þessar gætu orðið til þess, áð vekja á-
huga manna á því að breyta einhverju til
hins betra á þilskipum íslendinga.