Dagskrá - 24.08.1898, Side 2

26
T:,n samí sem aður —- þó þetta skilyrði
sje cf'allkomlega uppfyllt hjá flestum hjer á
landi er til ovenjulega mikið af ólgandi, á-
gætum menningakröptum í upplagi íslend-
inga.
Það er ekki víst að nokkur smáþjóð
he'insios h;in sýnt jafn seiga, þrautgóða hæfi-
•eika að öllu samantöldu, eins og íslend-
ingar. Þesr eru ágætlega og heppilega bland-
aðir af tveim bestu kynþáttum Norðurálfunn-
ar hinum bresku Keltum og úrvalsfólki
frá Noregi. Þessi uppruni þeirra er enn
augljós og hefur varðveitt einkenni sín gegn-
um fiölda alda og sje saga íslands riett
lesin má vel sjá að þessi ættarmerki koma
fram a öllum tímum með misjöfnum, breyti-
legum búningi — og að þau setja svip sinn
a alla æfisögu eyjar vorrar.
Svo er að sjá, eptir því sem erlendir
vísindamenn hafa sagt, að reiknings- eða
hugvitsgáfan sje einna fullkomnust, tiltölulega,
hjá íslendingum — að ímyndunarafl þeirra
sje mjög ríkt og heili þeirra vel hæfur til
djúpra hugsana — en að aptur á móti sje
viljaaf; þeirra ekki að sama skapi jafnstyrkt
alniennt, og ir.á það víst mest kenna lang-
varandi kúgun og örbyrgð þeirri, sem þjóðin
hefur um svo mörg hundruð ár búið við í
kringum luambúðir Dana og undir gersarn-
legu framtaksleysi hinnar erlendu stjórnar
um að bæía hag og kjör landsmanna með
nokkurri einustu viturlegri ráðstöfun.
En þegar Islendingar koma út í heiminn
þar sem þeir geta notið sín munu þeir
sjálfsagt fjölda margir sýna góða ávexti af
þeim hæfilelkum sem þeir hafa og hvað er
þá eðlilegra heWur en að þeir leiti út til
þessa — - aðeins ef þeir láta þá einnig ætt-
land sitt njóta góðs af gæfu sinni og gengi.
Það væri gleðilegt ef sá siður yröi al-
mennur að íslendingar færu utan í þeim
tilgangi sem að framan er sagt. Það mundi
fljótí bera á þeim og þeir mundu smátt og
smátt einn aptir annan ryðja veg í þessa átt
fyrir öðrum er koma skyldu á eptir. —
Ogsannarlegfurðaerþað að allur sá fjöldi
íslendingn sem leitar út af landinu um styttri
tíma til þess að sjá heiminn, skuli lenda í
Kaupmar,. ahöfn! einum ómerkilegasta höfuð-
stað Evrópu, sem lítið annað er markvert
við, en styttusafn, sem íslendingur hefur gef-
ið bænum — eitt eða tvö bókasöfn með
góðum íslcnskum ritum og svo veitingahús
og skemmtistaðir.
Væri ekkinær að dreifa sjer — einn hjer
og annar þar? — Nóg er af stórborgum í
heiminum þar sem íslenskir hugvitsmenn,
listamenn o. s. frv. gætu betur komið fram. —
íslendingar erlendis ættu að vera „utan-
fararmenn" með heimfýsi og góðri rækt til
landsins en ekki „útflytjendur" sem hafa
misst hvorttveggja og þar með einnig vonina
um að geta látið þau öfl knýja sig áfram.
G.
Landbúnaðurinn.
Eptir „Nærsveitamann".
I.
Eins og jeggat um síðaster jeg ritaði í
„Dagskrá" hef jeg ætlað mjer að senda yðar
heiðraða blr.ði pistla við og við um þetta
heitasta einkamál okkar allra bændanna. —
Jeg hef þegar áður látið í Ijósi að jeg álít
stórkostlega fjárupphæð, sem dreift sje út
meðal bænda af hinu opinbera, lífsnauðsýn-
legt skilyrði fyrir því, að grunnurinn undir
allri þjóðarbygging vorri haggist nú ekki. —
Jeg skal í þetta sinn sjerstaklega taka fram
einn alviðurkenndan sannleik, sem jeg hygg
sýna betur enn flest annað, að þessi skoðun
er á rjettum rökum byggð.
Ef þjer spyrjið okkur nærsveitamenn
hvort það sje satt sem ýmsir heyrast fleygja
að „landbúnaðurinn borgi sig ekki“ — þá
munum við flestir svara strax og hiklaust:
„Jú, landbúnaðurinn borgar sig þegar
maður einusinni hefur komið sjer fyrir með
bætur á jörðunni en á meðan bóndinn verð-
ur að berjast á óræktaðri, illa byggðri jörð
borgar búskapurinn sig ekki".
En í raun rjettri er þetta svar ekki
annað en blátt áfram „já" upp á spurning-
una. Því jarðabætur og byggingar eru
arður ef rjett er á litið, enda þóttsá sem vinn-
ur þær hafi ekki tóm til þess að bíða epfir
árangrinum eða leggja út kostnaðinn. —
Allur sá atvinnuvegur, sem borgar sig
eptir að kostað hefur verið til hans, hann
borgar sig strax, sje rjett reiknaðir báðir lið-
ir eða dálkar reikningsins. En setning sú
sem hjer er nefnd að framan sýnir að hið
opinbera hefur þörf á að hjálpa.
Hið opinbera verður að leggja út fje
eða rjettara sagt að opna mönnum aðgang
að fje sem geri bændum mögulegt að „koma
sjer fyrir".
„Búskapurinn borgar sig hjá okkkur þegar
við erum búnir að koma okkur fyrir".
Þetta þýðir í raun rjettri að búskapurinn
sje ofvaxinn kröptum þeim, sem eru lagðir í
hann.
En hvaðan fá einstaklingarnir þennan
krapt sem ekki er til hjá sjálfum þeim?
Auðvitað frá öðrum — þeim sem er
hagur að því að rjetta hjálparhönd og sá
rjetti aðili þess máls er hið opinbera.
Við skulum ekki þreytast að minna
menn á það og endurtaka það að hið opin-
bera verður að taka hjer til sinna ráða —
á þann hátt að opna veg til láns upp á
húsa- og jarðabœtur. —
Það sem síðasta þing gjörði, er í áttina,
en það er allt of lítið, ekki nema aðeins til
smekks. — Við þurfum að fá meira ef duga
skal. Allt það fje væri ekki of mikið að
leggja aðeins í eina einustu jörð ef duga ætti;
— Island er stærra en svo að tvö, þrjú þil-
skipsverð sjeu næg til þess að bjóða land-
bændum til hjálpar.
Úlfaldi úr mýflugu.
Æði kynleg þótti mjer grein í 4. tölubl.
Dagskrár, þar sem talað er um hrakferð
hinna 5 Odd-fellowa á leiðinni frá Geysi til
Kalmannstungu og leyfi jeg mjer hjer með
að leiðrjetta þann mikla misskilning. Hinn
31. f. m. lagði jeg ai stað með þeim fjelög-
um frá Geysi í fögru veðri og gekk ferðin
greiðlega upp á Hlöðuvelli, (sem er allstórt
grasfleti fyrir sunnan Hlöðufell) og áðum við
þar nálægt kl.-tíma, eptir að hafa áður borðað
morgunverð nálægt svo n. Hellisskarði. Þegar
við hjeldum á stað frá Hlöðuvöllum tók að
rigna og fór regnið sívaxandi og fylgdi því
stormur mikill; sagði jeg þá við dr. Beyer
að mjer þætti ráðlegra að halda beinu striki
upp á Kaldadal og halda af til. Kalmanns-
tungu um nóttina, heldur en að liggja í
Brunnum í slíku veðri og þótti honum og
þeim öðrum fjelögum þetta þjóðráð. Kl. 10V2
e. h. spurði jeg þá fjelaga hvort þeir vildu
eigi fá sjer bita og sögðu sumir að þeir væru
ekki svangir, aptur aðrir að þeir vildu þiggja
það, og sagði jeg þeim þá að við skildum allir
án undantekningar fá okkur næringu, því
„uden Mad og Drikke duer Helten ikke".
Fjellust þeir á það, og mötuðumst við
því allir, (fengum okkur whisky) og urðum
glaðir. Lestin var með okkur allan daginn,
en þegar við áttum hálfan tíma eptir að ná
á Kaldadalsveginn, varð mjer litið til baka og
sá jeg þá ekki lestina; skeytti jeg því lítt en
hjelt mínu beina striki og náði veginum ná-
kvæmiega þar sem jeg hafði ætlað mjer, nefnil.
hjá Kerlingu á Kaldadal; þegar þangað kom
var þurrt veður, og var rigningarlaust alla
leið til Kalmannstungu. Jeg reið eins hart
og jeg hjelt að hestarnir mundu þola og vor-
um við að eins 4 kl.-tíma þangað frá Kerl-
ingu. Dr. Beyer var kallt á fótum því hann
var votur í fætur, (og enda mjög fótkaldur,
því hann kvartaði um fótakulda alla leið
hjeðan til Húsavíkur, jafnvel þó gott veður
væri) en þó ekki svo að hann skylfi; allir
voru þeir eins og hverjum heilvita manni
gefur að skilja meir eða minna þreyttir eptir
17 tíma rei J, en þó ekki þreyttari en svo
að þeir voru allir eptir 5 tíma svefn hinir
hressustu og ljeku við hvern sinn fingur og
hjeldum við áfram þann dag okkar fyrirhug-
uðu leið. Lestin kom 2 tímum á eptir okk-
ur til Kalmannstungu, en ástæðan fyrir því að
hún fylgdi okkur ekki á veginn var sú, að
við áttum að sækja hliðhalian vind upp á
Kaldadal, en fylgdarmennirnir gátu ekki feng-
ið hestana, er þeir ráku, til að ganga þann-
ig í ofsaveðrinu og rigningunni og urðu að
lofa þeim að slaka lítið eitt til undan vindi;
komu þeir þannig hálfstímareið sunnar á veg-
inn en jeg. Jeg skal játa það, að jeg beið
óþreyjufuliur í Kalmannstungu eptir lestinni,
og ávítaði fylgdarmennina fyrir að hafa ekki
fylgt mjer eptir eins og þeir höfðu gjört all-
ann daginn, því þá vissi jeg ekki með vissu
hvernig á því stóð að þeir yfirgáfu mig,
jafnvel þó mig grunaði það. — Þess skal
getið, að ungur maður einn, ónefndur, af
flokki Odd-tellowa, kvartaði yfir því, að hann
hefði ekki fengið mat í 14 tíma, cn meðþví
hefur hann meint að hann hafi ekki fengið
neina aðal-máltíð jafnlangan tíma. Fyrir þessa
umkvörtun og aðrar þvílíkar, fjekk þessi ungi
maður þungar átölur hjá þeim fjelögum sín-
um daginn eptir.
Sannleikurinn er sá, að við vorum mat-
arlausir í 4V2 kl.-tíma en ekki í 14. Þetta
kalla jeg að gjöra „Ulfalda úr mýflugu".
Þessir góðu gestir okkar, Odd-fellowarn-
ir, voru mjög ánægðir yfir ferðinni og þökk-
uðu mjer að skilnaði með mjög hlýjum orð-
um allt er jeg hafði gjört fyrir þá.
Reykjavík, 22. ágúst 1898.
Þorgr. Guðmundsen.
Gjöf hinna kaþólsku.
Grein sú, er hier fer á eptir er
þýdd úr danska blaðinu »Katholiken" og
skýlir hún allvel afstöðu kaþólskra gefenda
til holdsveikraspítalans, — sem svo mikið
hefur verið rætt um. íslenskir lesendur kunna
margir að vilja kynna sjer ástæður þess máls
og jafnvel þeir sem glaðastir eru yfir gjöf
Odd-fjelaganna eða rjettara sagt yfir gjöf al-
mennings í Danmörku hljóta þó að vilja
unna hinum fyrstu frumkvöðlum þessa mann-
úðarfyrirtækis þess sannmælis sem þeim ber
—að það var aðeins trú þeirra sem þeir voru
látnir gjalda, en að hugur þeirra hefur ver-
ið jafngóður að minnsta kosti eins og hvers
annars sem lagt hefur skerf sinn til þessa.
Því verður ekki neitað að mann hryllir
hálfgert við þeirri iagaklausu slíkra mann-
vina sem Odd-feilowar eru að engin kaþólsk
sjúkrakona megi nokkurntíma rjetta líknar-
hönd aumingjunum í Lauganesi. — Við er-
um þó komnir svo langt fram úr myrkri
hins blinda trúarhaturs að við viðurkenn-
um fullkomið jafnrjetti kaþólskra manna með
okkur í öllum borgaralegum stjettum og
stöðum — og hver einasti menntaður niaður
á Islandi, er óhætt að fullyrða, dæmir nú
kaþólskan mann að engu lakari en lúthersk-
an, sje mannkostir beggja að öðru leyti
jafnir.
En að öðru leyti skal hjer ekkert farið
frekar út í pessa hliðina á spítalastofnun
þessari og skulum vjer nú láta hið danska
blað hafa orðið :
ODD-FELLO WREGLAN
og peir holdsveiku á tslandi.
»Með dýrð og mikillæti kunngjörði nýlega
hjer í bænum formaður heimulegs íjelags eins,
hvílíkt miskunnarverk hann og bræður hans
hefðu unnið á hinum holdsveiku á hinni dönsku
ey(!) Islandi með því að láta byggja þeim sjúkra-
hús. — En þrátt fyrir það þótt Petrus stórsír
hafi drjúgum jlátið þeyta básúnumar fyrir sig
við þetta tækifæri þá skulum vjer alls ekki neita
þýðingu þeirrar gjafar er hann og tjelagar hans
þannig hafa gefið Danmörku(i)1 Það er að eins
tvennt sem oss virðist athugavert við allt þetta
fyrirtæki og skulum vjer skýra hjer frá því
stuttlega.
Er það nú fyrst og fremst heppilegt að
heimulegt fjelag sem vinnur eptir ókunnum
reglum og hefur erlenda aðalstjóm skuli á þenn-
an hátt komast í svo náið samband við hina
dönsku — eða sjerstaklega hina íslensku stjórn,
og veitast tæikfæri til þess að láta stjórnina
þiggja mikla gjöf af sjer. Eptir því sem oss er
kunnugt um frá vissum stað hefur Beyer »stórsír«
fengið alþingi Islendinga til þess að veita Odd-
Fellowreglunni einkaleyfi til þess að annast hina
holdsveiku og sjerstaklega hefur stórsírinn sett
það skilorð upp að kaþólskir skuli ekki komast
að þeim sjúku ekki einu sinni til þess að
hjúkra þeim.
Vjer skulum nú ekki fara að endurtaka hjer
neitt úr blaðagreinum þeim er stflaðar
hafa verið á móti sfra Jóni Sveinssyni —
af þeim fjelögum — í því skyni að fá hann til
þess að afhenda Odd-Fellowreglunni fje það sem
hann hafði með atorku og dugnaði safnað með-
al kaþólskra manna til holdsveikraspítala á Is-
landi. Sfra Jón hafði þá fengið hinn alkunna
frakkneska rithöfund ogblaðamann Charles Mo-
rice til þess að skrifa grein nokkra í hið belgiska
dagblað L’independance belge þar sem mælt
var með þessum samskotum. Um leið auglýsti
hr. Morice nöfn þeirra sem þegar höfðu gefið
fyrir tilstilli síra Jóns Sveinssonar — en með
undarlegri heimtufrekju lýsti nú Odd-fjelagaregl-
an fyrir munn málgagns síns hjer í Höfn að
1.) Höf. álítur eðlilega ísland og Danmörk
eitt og hið sama í þessu efni — enda mun dr.
Petrus ekki hafa dregið úr því við samskotasafn-
ið að Island væri „dönsk" ey.
þetta fje bæri reglunni með rjettu, þar eð það
væri komið inn fyrir tilmæli hins frjáislynda
belgiska blaðs. Þessi staðhæfing Odd-fellowa
var nú reyndar röng — eins og hver maður
getur sjeð — en þó svo hefði verið að Odd-fell-
owar heíðu átt fjeð var ekki þar með sagt að
hinir frjálslyndu Belgir tækju þó ekki kaþólskan
spítala fram yfir sjúkrahús stórsírsins.
En að þetta margnefnda útlenda leynifjelag
skyldi svo mjög skáka í því valdi að það væri
þjóðlegt og gagnstætthinum »útlendu» kaþólsku
mönnum er því kynlegra sem síra Jón er dansk-
ur þegn, innfæddur íslendingur og valinkunn-
ur meðal landa sinna. Þar á móti vitum
vjer ekki til þess að vagga »stórsírsins« hafi
nokkumtíma staðið nálægt Geysi eða Öræfajökli.
Og 1 öllu falli virðist það kynlegt að heimu-
leg regla af þessu tagi skuli geta komist að því
að stíla skilyrði fyrir alþingi íslendinga og að fá
þau viðurkennd. — Og þannig komumst vjer þá
að hinu öðru atriði:
Hver trygging er fyrir því að Odd-
Fellowreglan sje fær um að útvega hinum
holdsveiku hæfilega góða og umhyggju-
sama hjúkrun?
»Stórsírinn« vill láta setja á spítala sinn eina
aðalhjúkrunarkonu og tvaeraðrar konur auk hennar
til þess að gæta þeirra sjúku, og sjeu þær laun-
aðar með 200 og 150 kr. árslaunum auk fæðis
og húsnæðis. Með þeim fjölda sem nú er af
atvinnulausu kvennfólki kemur fjöldi úmsókna
um þessar stöður. En hver ábyrgist að rjett
verði valið meðal þeirra sem sækja og þeim sem
falið verður að hjúkra hinum sjúku reynist ekki hið
hættnlega og geigvænlega starf þeirra ofvaxið?
Menn verða sem sje að minnast þess hve
hræðilegur sá sjúkdómur er sem hjer er um að
ræða. Af Ijósmyndum dr. Ehlers geta menn
fengið hugmynd um hve hryllileg störf sjúkra-
konum þessum verða lögð á herðar. Hjer er
ekki nóg að koma með venjulegri skyldurækni
og góðum vilja til þess að vinna fyrir launum.
sínum heldur þarf hjer hetjuhug sjálfsafneitunar
og sjálfsoffrunar. Án þeirra skilyrða er ekki
til neins að ætla sjer að gjörast hjúkrari holds-
veikra. — Og vjer vildum nú mega minnast
nokkurs sem skeði hjer í Kmhöfn. í september
í fyrra.
Úti í Nýju-Búðum2 3) lá sjúklíngur sem, bók-
staflega talað, rotnaði upp lifandi. Krankleiki
þessa manns varð seinast svo hræðilegur að all-
ir flýðu frá honum — enginn gat þolað að
dvelja nálægt honum og þvl síður að hjálpa nje
hjúkra honum. -— Jafnvel diakonissa ein sem
gjörði tilraun til þess að gæta hans, og ein
systir hins »rauða kross«3), og karlmaður sem
kom til hans í sama tilgangi — allir fiýðu
óttaslegnir eptir eina nótt, þangað til nunna
ein frá St. Jósepsspítala kom. Hún var sótt
tíu dögum áður en maðurinu dó, og hún var
hjá honum til þess síðasta.
Það var þvl með rjettu að eitt blað hjer
gjörði þá fyrirspurn hvernig fara rnundi þegar
diakonissur eða systur hins rauða kross ættu að
fara að hjúkra þeim holdsveiku: »Hinir holds-
veiku eru einnig hlaðnir hræðilegum kaunum,
limir þeirra detta einnig af og af þeim leggur
sömuleiðis hryllilegan ódaun. Hefur samskota-
nefndin nokkra hjúkrunarkrapta sem geta tekið
að sjer að »llkna, og hjálpa hinum þjáðu hold-
sjúklingum á Islandi?«
Þetta er einmitt aðalspumingin. Heíur
Beyer stórsír nokkra slíka liðsmenn á reiðum
höndum? Því án þeirra dugar spltalinn hans
ekki.
Og hinar kaþólsku systur sem geta veitt
hjálp og aðstoð þegar allir aðrir flýja, — þeim
hefur alþingið skuldbundið sig til þess að
neita aðgöngu. Vjer spyrjum aðeins hvort
þetta muni vera hyggilegt.
En skeð er nú skeð — og rjer verðum nú
allir að byggja vonir vorar á Odd-fjelögunum.
Ef til vill kemur fram úr þeim flelagsskap hóp-
ur af miskunsömum systrum, sem hafa hug til
þess að offra sjer fyrir þá holdsveiku.
Því ella — ella mætti svo fara að hinn
nýi spltali reyndist dýrkeyptur og að menn
iðruðust áður en langt urn liði þess samnings
er gjörður var við stórsírinn hr. Beyer og hina
kaþólskuhatandi ofstækismenn hans«.
2. ) Gamalt bæjarhverfi í Höín.
3. ) Alþekkt hjúkrunartjelag.