Dagskrá - 17.09.1898, Blaðsíða 3

35
Það getur því verið lífshætta að vera þar
inni. Drykkjuskapur gekk fram úr öllu
hófi, en það var auðvitað farþegunum
að kenna. Annars voru skipsmenn hinir
kurteisustu, en þrifnaðurinn hefði þurft að
vera dálítið meiri. Yfir höfuð virtist mér
sem of mikill munur væri gjörður á því,
hversu liprir skipsmenn voru við farþega á
I. og 2. farrými.
Við komum við á Akranesi um kveldið,
en stóðum þar við skamma stund.
Eg hafði heyrt mikið sagt af fegurð kirkj-
unnar þar, en hafði aldrei séð hana. Ég
notaði því tækifærið í þetta skifti og þótti
mér sem þeir mættu fyrirverða sig, höfuðstað-
arbúar, ef þeir bæru hana saman við kirkj-
una sína, sem langt er frá að fullnægja söfn-
uði sínum nú orðið, hvorki að rúmi né feg-
urð, því augað verður altaf að hafa eitthvað,
og það hefur mikla þýðingu við guðsþjónust-
ur, að alt sé fagurt og sem tilkomumest fyrir
augu og eyru. Góður söngur í skrautlegri
kirkju hefir mikil og djúp áhrif á hverja einustu
óspilta mannssál og það stuðlar ótrúlega mik-
ið að því að búa menn undir það að hafa
tilætluð not af ræðum, sem þar eru fluttar.
Söngurinn og fegurðin vekur tilfinningarnar,
gjörir manninn betri og móttækilegri fyrir
góð áhrif, og þess vegna hefir það afarmikla
þýðingu að kirkjurnar séu í viðunanlegu
lagi. ■—- Eg sá nokkra dréngi vera að leika
sér skamt frá lendingarstaðnum á Akranesi
og datt mér þá í hug saga, er ég hafði
heyrt um þá, Akurnesinga. Hún var svo
einkennileg að hún er í frásögur færandi.
Þannig vildi til að tveir drengir voru
staddir niðri við sjó; urðu þeir eitthvað ó-
sáttir, tóku sinn þöngulinn hvor og höfðu
að barefli hvor á annan. Þreyttu þeirþenna
ófagra leik í langan tíma og urðu svo
reiðir, að þeir gættu ekki, hvar höggin komu,
heldur hugsuðu einungis um það, að vinna
sigur hvor um sig. Þegar orustan eða ein-
vígið hafði staðið stundarkorn, komu fleiri
þangað og ætluðu að hjálpa, Varð þannig
stór flokkur með báðum og allir létu þöngl-
ana ganga af alefli. Fylkingarnar stækkuðu
óðum og vígamóðurinn jókst. Múgur og
margmenni stóð hjá og horfði á, höfðu karl-
menn hina mestu skemtun af, en börn og kon-
ur báðu guð að hjálpa sér. Loksins þótti
mönnum sem ekki mætti lengur svo búið
standa, því sumir í bardaganum voru orðnir
allilla leiknir og útlitið varð æ verra og
verra.
Tóku menn það til brags að ganga í
milli fylkinganna og reyna að skilja; því
bænir dugðu ekki; en svo var aðgangurinn
harður og ákafinn mikill að margir tróðust
undir og lá við tjóni af.
Sáu menn ekki annað sýnna, en að ein-
hverjir mundu bana bíða, eða meiðsli áð
minsta kosti.
Föt manna voru rífin og blóðið lagaði
úr mörgum. Loksins tókst þó að sefa ofsa
þeirra og koma hlé á orustuna. En rnargur
stælti hnefann framan í mótstöðumann sinn
og hét honum ómjúkum átektum við næsta
tækifæri.
Orð og augnaráð voru ekki sem fegurst
og þóttust menn aldrei slíka grimd séð hafa
meðal ungmenna. Ég hefi ekki heyrt að
slík orasta hafi átt sér stað hér á landi á
síðari tímum. Söguna sagði mér gamall mað-
ur, sem var á Akranesi þegar hún gjorðist,
og held ég því að hún sé áreiðanlega
sönn.
Ekki man ég eftir að nokkuð gjörðist fleira
merkilegt á Akranesi, en það töluðu menn
um, að næsta þjóðminningardag væri sjálf-
sagt að halda þar á sléttum fleti og einkar-
fögrum.
Vesturheimsferðir.
Um þær hefir verið ritað töluvert á síðustu
árum. Hafa þær verið taldar landi voru og
þjóð til hins mesta tjóns og niðurdreps; vinnu-
kraptarnir fari út úr landinu; þeir sem vest-
ur fara, séu glataðir synir o. s. frv.
Þetta er að miklu leyti satt, að minnsta
kosti, að því er fyrra atriðið snertir; en þá
er til hins síðara kemur, mun óhætt að full-
yrða, að það sé að nokkru þeim að kenna,
sem eftir eru; þeir gjöra ekki alt, sem þeir
gætu gjört til þess að halda bræðrum vor-
um vestan hafs sem sönnum íslendingum.
Þeir eru nú orðnir svo margir og miklir fyr-
ir sér þar vestra, að það yrði sannarlega ekki
þýðingarlaust fyrir oss að hafa sem mest
mök við þá. Þess hefir oft verið getið til
að vesturfluttir íslendingar segðu ekki sem
réttast frá, þegar um líðanina í Ameríku er
að ræða, og ég fyrir mitt leyti hefi töluverða
ástæðu til þess að halda, að þeim sé nokk-
uð hætt við að gylla það um of; að minnsta
kosti hefir það reynst sumum þannig, þegar
vandamenn vestra hafa boðið þeim til sín, að
loforðin hafa ekki verið öll uppfylt út
í æsar. Það hefir brugðist ýmislegt af þeim;
einkum að því, er til peninganna kom; og
það er víst, að margur íslendingur á við bág
kjör að búa þar vestra og óskar þess af
heilum hug, að hann hefði aldrei yfirgefið
gamla ísland, en nú er að gjöra við því sem
er; íslendingar eru margir fluttir vestur og
þeir koma ekki aftur, en vér eigum samt að
skoða þá sem bræður vora, hafa sem allra
mest saman við þá að sælda, tryggja sem
bezt bróðurbandið milli vor og þeirra; kom-
ast sem nánast eftir sannleikanum um líðan
þeirra, færa oss sem bezt í nyt alt það, sem
af þeim verður lært, því það er margt og
mikið, ekki ber því að neita. Vér eigum
að taka sem allrabezt á móti þeim, er ferð-
ast þaðan hér heima, nema ef vera skyldi
keyptum agentum, en mönnum, sem koma
hingað eftir margra ára fjarveru til þess að
sjá gamla landið sitt aftur, til þess að finna
bræður sína og systur, ættum vér sannar-
lega að fagna. Vér ættum sannarlega að
láta þá finna það á öllum viðtökum, að vér
erum bræður þeirra, þótt þeir um tíma hafi
dvalið í annari heimsálfu.
Með þessu vildi ég alls ekkert hafa sagt,
er gæfi ástæðu til að ætla að ég vildi mæla
með Vesturheimsferðum eða aukaþær, — Það
sé fjarri mér; ég hefi áður haldið því fram
að þær hafi gjört oss tjón þar, sem þær hafa
svift oss miklum vinnukrafti, og það er ein-
mitt hann, sem oss nú vantar fyrst og fremst
af öllu. En þegur svo er komið að tölu-
verður hluti af Islenzku þjóðinni er fluttur
vestur og kemur aldrei hingað aftur; þegar
vér sjáum að bræður vorir gjöra oss þar
mikinn heiður, þar sem þeir eru viðurkend-
ir fyrir það að vera duglegastir og fram-
kvæmdarsamastir flestra eða allra, sem þar
búa, þá er það óskynsamlegt af oss að forð-
ast viðskifti við þá og halda þeim frá oss
Þeir hafa líka sýnt það í verkinu, að þeir
eru í anda og sannleika bræður vorir, því
hvernig er hægt að taka betur og bróður-
legar á móti nokkrum manni, en þeir taka
móti þeim fáu mönnum, er þangað koma héð-
an, eftir því sem þeir sjálfir segja frá? Það
er enginn efi á því, að bræðrabandið á milli
vor og Vestur-íslendinga þarf að styrkjast,
viðskiftin þurfa að verða meiri og fjörugri,
þekkingin betri, samvinnan bróðurlegri.
Það getur orðið landi voru og þjóð til heið-
urs og hagnaðar; vér getum lært afþví betri
félagsskap en áður, því hann þekkjum vér
tæpast í orðsins fyllsta skilningi. En vér
eigum einnig að gjöra annað; vér eigum að
gjöra alt, sem hægt er, til þess að koma í
veg fyrir Vestur-heimsferðir; vér eigum ein-
ungis að hafa aðra aðferð til þess en vér
höfum haft, 1 stað þess, að ausa skömm-
um yfir þá, sem hefir fundist sér líða illa
hér heima og því leitað á brott, eigum vér
að gjöra alt til þess, að öllum líði sem bezt,
bæta kjör alþýðunnar af fremsta megni og
til þess eru mörg ráð, fyrst og fremst að
mennta hana sem bezt; það eru skólarnir og
mentunin, sem dregur marga vestur; þeir þykj-
ast sjá að hægra verði að afla sér henn-
ar þar, ogþað er náttúrlegt að alla langi til
þess. Þá er það ekki sízt með því að vekja
og viðhalda þjóðrækni og ættjarðarást, sem
vér eigum að bæta kjör þeirra. Það er ó-
trúlegt, hversu miklu þær tilfinningar geta
komið til leiðar, þegar þær eru sterkar. Það
er eins og þær leiði fram nýja krafta þar
sem þeirra hefir aldrei vart orðið áður; þær
vekja menn af svefni, andlegum og líkam-
legum; þær gjöra hugleysingjann að hetju,
og hleypa fjöri og ahuga í örvasa gamal-
menni; þær skapa trú á sigur, trú á eigin
krafta, trú á möguleika til allra framkvæmda,
trú á alt gott og göfugt, þær veita mönnum
ótrúlega sælu. Þessa þurfum vér vel að gæta.
Vér eigum ekki að koma f veg fyrir Vest-
urheimsferðir með því að sýna þeim óvináttu
og kærleiksleysi, er frá oss fara, heldur með
með því að glæða hjá sem flestum þær til-
finningar fyrir landinu og þjóðinni, að þeir geti
ekki fengið það af sér, að fara fyrir fult og
alt; að þeim finnist sem þeir eigi hér heima,
og hvergi annarsstaðar, geti hvergi liðið eins
vel og hér, þótt þeir ef til vill hafi ann-
arstaðar meira té. Og það er eitt, sem ekki
má gleyma. Sveitastjórnirnar eiga að hætta
því óráði að verja sveitafé til þess að kosta
vestur um haf fjölda barna árlega, Það er
blóðugt að sjá það stundum hér í Reykja-
vík, þegar verið er að skipa út ungum og
efnilegum börnum svo tugum skittir, rétt eins
og fé; þegar verið er að verja sveitafé til
þess að svifta landið miklum vinnukrafti, ef
til vill mörgum ágætum mannsefnum; þegar
foreldrar með 6—8 börnum eru neydd til þess
að flýja þjóð og land, hversu heitt sem þeir
kunna að elska þetta alt, og hversu mikið
sem börnin þeirra hefðu kunnað að geta unn-
ið oss til gagns, ef þau hefðu verið kyr
heima, Það er vonandi að sveitastjórnirnar
sjái þetta áður en langt líður og hætti að
reka fólkið af landi burt; sjái að það er ekki
góð ráðsmenska, að það er skaði, en ekki á-
vinningur.
„Cand phil.“
Grein með þessari yfirskrift birtist ný-
Iega í »ÞjóðóIfi«, er þar farið allhörðum
orðum og óvægilegum um þá »stétt« manna.
Ég get ekki séð að sá dómur sé réttlátur að
öllu leyti. Það er satt að þeim fjölgar tölu-
vert, er þann titil hafa, en það út af fyrir
sig er ekkert athugavert. Mentunin er nauð-
synleg hverjum manni og ódýrari mentun
en þá, sem latínuskólinn veitir, er tæpast hægt
að fá, jafn mikla. Það er hreinasti misskiln-
ingur að allir, sem þar læra, eigi og hljóti að
verða embættismenn; latínuskólar erlendis
hafa ekki eingöngu það markmið, heldur eiga
þeir að vera og eru til þess að menn geti á
eftir tekið þá leiðina, ef þeir vilja, það er aðgæt-
andi að latínuskólinn er lftið dýrari þótt marg-
ir séu á honum en fáir og því ættu þeir að
vera sem allra flestir; sama er að segja um
prestaskólann, þar sem heimspeki er kend,
Höf. talar um óreglu þessara manna og skal
ég ekki bera á móti því að þeir séu til, sem
það eiga skilið, en hvaða flokkur manna skyldi
það vera, þar sem enginn findist með því
marki? ég þykist geta fullyrt að slíkt sé
ekki tíðara meðal þeirra en annara. Hvað
ætli menn séu betur farnir þótt þeir hafi
eitthvert embættirprófsnafn, þegar þeir velja
sér eitthvert annað starfsvíð? Ég er óviss
um að hægt sé að benda á fleiri óreglu-
menn tiltölulega úr flokki þeirra manna, sem
kalla sig cand phil, en t. d. embættismanna,
þeir eru til 1 báðum flokkum, því miður. Og
víst er það, að margir af okkar nýtustu og
beztu mönnum eru að eins „cand phil“. Eg
skal leyfa mér áð nefna þessa, Björn Jensson
adjunct, Björn Jónsson ritstjóra, Einar Hjör-
leifsson ritstjóra, Hallgrím Melsteð bókavörð,
Jón Þórarinsson skólastjóra, Sigfús Bjarnason
kaupm. á ísafirði, Skafta Jósefsson ritstjóra,
Stefán Stefánsson kennara á Möðruvöllum,
Sveinbjörn Sveinbjörnsson í Aarbus, Þorstein
Erlingsson ritstjóra og síðast en ekki sízt
Dr. Þorv. Thoroddsen.
Þetta eru alt einungis cand. phil. og
hafa þeir orðið þjóð sinni og landi til
hins mesta sóma; meira að segja einn
þeirra, Þ. Th., er frægasti íslendingurinn,
sem nú er uppi.
Mentunin getur aldrei verið til ills og
þeir, sem hafa aflað sér hennar, hljóta altaf
að vera betur staddir en hinir, sem hana
vantar.
Sundkennsla.
Um langan tíma að undanförnu hefir
verið kent sund hér í laugunum, nemendum
við lærða skólann gjört að skyldu að taka
þátt í því, og margir fleiri átt kost á að læra
það. Þetta má telja miklar framfarir, en eitt
er það, er virðist næsta undarlegt og það er
það, að sjómönnum skuli ekki vera gjört að
skyldu að nema sund, það er að segja þeim,
sem stýrimannasólann sækja. Það ætti að
vera eitt af fyrstu og helztu skilyrðum fyrir
því að vera talinn góður sjómaður, að kunna
að synda. Það er algengt hér á landi
að menn farast örskamt fra landi, einungis
fyrir þá sök að þeir kunnu ekki að synda,
gátu ekki haldið sér á floti í nokkrar mínútur
þangað til menn komu að, til þess að bjarga.
Og þetta þykir ekkert athugavert; það þykir
stórfrétt ef talað er um að einhver
maður hafi bjargast nokkra faðma í logni.
Sjómenskunni hefir farið töluvert fram
að undanförnu, en í þessu er sjómönnum mjög
áfátt.
Ég þekki menn, sem halda á móti sundi,
en slfkt er mesti barnaskapur, það hc0u
færri dugandi drengir látið líf sitt í sjónum,
það yrðu færri einstæðar ekkjur, færri mun-
aðarlaus böm á íslandi, ef allir sjómenn kynnu
sund, og þess væri óskandi að augu manna
opnuðust fyrir því smámsaman.
ÁST.
Þú dæmir og talar og yrkir um ást,
sem aldrei í huga þér bjó;
þú fannst hana hvorki né heyrðir né sást
en hyggst vera réttdæmur þó.
Þú skapar þér grílu, sem ílt gjörir alt,
og öllum er búið af tjón,
og hvað, sem hún lofar, er hverfult og valt;
hún hamast sem óarga Ijón
Þú dirfist að skíra þitt afkvæmi ást,
er ólst þú í fýsnum og synd
og getið var þegar í löstum þú lást
og löngu var samvizkan blind.
Það illgresi’, er sprettur á lastanna leið,
það leiftrandi svipstundar bál,
semhvirlast upp snöggvast, enhverfurum leið
í hvikulli’ og gjörspiltri sál.
Ég lofa þá alla, sem lýsa þér rétt,
þú líknandi, himneska ást;
þig mikli liver einasta mannfélagsstett
og minnist að aldrei þú brást.
En níðingar allir, sem níðast á þér
og næla’ í þig eitruðum klóm,
þeir öðlist af hverjum, er sannieikann sér,
hinn svartast’a, og naprasta dóm.
Úr höfuðstaðnum og grendinni.
Fiskiskip flest komin inn, hafa aflað
fremur vel, en nokkuð misjafnt.
David Östlund, trúboðinn norski, er byrj-
aður að halda biflíufyrirlestra; byrjaði síðast-
liðinn sunnudag í Good-Templarahúsinu og
hafði fjölda áheyrenda.
Sökum þess, hve aðsókmn er mikil og
erfitt er að halda á góðri reglu, ieyfir liann
engum aðgang hér eftir nema þeim, sem haía
aðgönguseðla, er fást ókeypis á afgreiðslu-
stofu „ísafoldar".
Fröken Ólafía JÓhannSdÓttir hclt nýlega
langa og snjalla tölu hér í bænum
Talaði hún um bindindi og mæltist ágætlega
að dómi allra áheyrenda.
Benedikt kaupm. Þórarinsson hefir
bygt stórt og gerðarlegt hús á Laugaveg-
inum og er sagt að hann ætli að setja þar
upp nýtt brauðgjörðarhús.
Gosdrykkjaverksmiðja, er „Geysir" nefn-
ist, er nýlega sett á stofn hér í bænum.
Eigandi hennar er ungur Norðmaður, Casper
Hartvig; hefir hann dvalið hér við land
nokkur ár að undanförnu Og stundað síldveið-
ar á Eyjafirði og Isafirði. Hálflöskuna sclur
hann á 15 aura og er það miklu ódýrara
en verið hefir áður. Drykkirnir þykja mjög
góðir og má telja þetta töluverðar framfarir.
Bygg hefir verið ræktað á Rauðará f
sumar og er fullþroskað, þótt sumarið hafi
verið með kaldasta móti. Herra garðyrkju-
fræðingur Einar Helgason hefir unnið að því,
Þessi tilraun sýnir það glögt, að fleira mætti
gjöra hér en gjört heflr verið.
Lárus Jóhannsson prédikar á hverjum
sunnudegi undir beru lofti. Þykir heldur
róstusamt í kring um hann. Fjöldi drengja
lætur þar ýmsum illum látum og ýmsir tull-
orðnir fylla flokk þeirra, Er slíkt miður
sæmandi og nær að láta hann afskiftalausan.
Annars virðist það ekki eiga vel við að pré-
dika á strætum og hvorki heppilegt fyrir
þann, sem talar né þá sem á hann hlusta.
Helgi kaupm. HelgaSOn lék á horn síð
astliðínn sunnudag; þótti það nýlunda, því nú
er langt síðan bæjarmenn liafa átt þeirri
skémtun að fagna.
Ég átti nýlega tal við frú Bríet Bjarn-
héðinsdóttur. Hún hélt því fram að rétt
væri af mönnum að kaupa ekki nýju blöðin
eða réttara sagt ungu blöðin (nema sjálf-
sagt Kvennablaðið), heldur aðeins hin eldri.
Mér þótti þetta næsta einkennilegt Að hafa
það á móti nokkrum hlut að hann sé ungur,
það getur ekki verið rétt ályktað, ef engar