Dagskrá - 15.10.1898, Blaðsíða 2

5°
jurtir o. s. frv.. eins og klæðnaðurinn
ver líkama mannsins fyrir ofmiklum
liita missi.
Hitinn er eitt af aðalskilyrðum fyr-
ir vexti og viðgangi jurtðgróðursins.
Jurtirnar þurfa ákveðinn hita tif þess
að þroskast og lifa. í heitu löndun-
um er jurtagróðurinn miklu þroska-
meiri en í köldum löndum; mundu þær
jurtir, sem þar þróast vel, strax deyja,
ef þær kæmu í ísl. loftslag. Ekki
þyldu heldur jurtir köldu landanna lofts-
lag hinna heitu. Safarás jurtanna
verður því líflegri sem hitinn er meiri.
Því meira af vatni sem gufar burtu af
jurtum, því meira færist með vatninu
til allra frumparta jurtanna, af föstum,
uppleystum jurtanæringarefnum, frá jarð-
veginum. Það eru líka sum af efnum
þeim, sem næra jurtirnar, sem koma
þeim ekki að notum nema við ákveð-
inn lofthita. — Ýmislegt er það, sem
heíir áhrif á hitann í jarðveginum, og
ætla ég að taka það helzta af því fram.:
Vatnið. Það kælir jarðveginn, sem
fyr er sagt. Þegar jörðin er vot, geng-
ur mest af sólarhitanum til þess að
þurka jörðina, breyta vatninu í gufu.
Það hefir verið reiknað að jafnmikill
hiti eyðist til þess að breyta einu ten-
ingsfeti í gufu og sjóðhita 5V2 ten.fet af
klakavatni. Má af þessu sjá, hversu
feikna mikill hiti eyðist frá jurtagróðr-
inum þar sem jörðin er vatnsþrungin.
Loftslagið verður saggasamt og þar af-
leiðandi kalt, þar sem jörðin er sífelt vot.
Auk þess sem uppgufun vatnsins bind-
ur mikinn hita, gleypir vatnið meiri
hita en nokkurt af jarð^fnunum, til þess
að ná einhverju ákveðnu hitastigi. —
Kallast þetta hitarýnii vatnsins.
Sé t. a. m. laus leirjörð 50 heit, sem
inniheldur í sér um 700/0 af vatni, þá
verður sama jarðtegund í sama lofthita
8° heit, ef vatnið að eins er 5o°/o —
Má dálítið af þessu ráða, hversu mikl-
um hita vatnið í jörðunni eyði frá jurta-
gróðrinum, og hversu áríðandi er að
losa jarðveginn við alt laust vatn, sem
í honum er, þar sem um lítinn lofts-
hita er að ræða, og fáa hitadaga á ár-
inu, eins og t. d. hjá oss íslendingum.
Lega jarðarinnar. Sú jörð, sem
liggur á móti suðri, er miklu heitari en
önnur, sem veit á móti norðri. Kemur
það einkum af því að sólargeislarnir
falla þverara á jarðveginn, sem á
móti suðri hallar. Því beinni sem
geislar sólarinnar falla á jarðveginn, því
fleiri hitageisla fær t. a. m. hver Q
þuml., en því skáhallari sém geislarnir
falla, því færri. Af þessum orsökum stafa
að mestu leyti árstíða skiftin. Þegar
sólargangurinn er lágur, falla sólargeisl-
arnir skáhallara til jarðarinnar, en þegar
sólin er liátt á lofti falla þeir beinna,
því er og heitara á hádegi en kvelds
og morgna.
At þessu, sem hér að framan hef-
ir veriðsagt um hitanní jörðunni, er auð-
sætt að sú jörð er allajafna köldust,
sem á móti norðri veit. Að vísu fer
það mikið eftir eðlisástandi jarðvegsins
og úr hvaða átt oftast eru hlýiir
vindar o. s. frv. hvort sú jörð, sem
liggur á móti suðri, er heitari en önn-
ur sem liggur á móti austri, vestri, eða
jafnvel norðri. Eru það hinir fysisku
eiginleikar jarðvegsins, sem hafa mikil
áhrif á jarðhitann. En það algeng-
asta, er að lega jarðarinnar hafi meiri
áhrif af hitamegin jarðvegsins, en sam-
setningin og annað því um líkt. Með
öðrum orðum, að sú jörð, sem á móti
suðri, hallar verði alloftast álitlegasti
bletturinn til ræktunar, þar sem annars
er um verulegan jarðveg að ræða.
—- Það er ávalt hægra að bæta úr ýms-
um göllum, sem jarðvegurinn kann að
hafa, en að fá jarðveg, sem nýtur vel skjóls
og hlýinda þann tíma ársins, sem hann
á að framleiða ýmiskonar jurtagróður.
Ætti því, að kosta kapps um að nota
há blettina til ræktunar, sem liggja í
skjóli, þótt jarðvegurinn að öðru leyti
sé að ýmsu leyti ekki sem beztur, ef
hægt er að bæta hann án mikils kostn-
aðar.
Trjárækt á íslandi.
Hingað til hefir lítið verið að því
gjört, að rækta tré á íslandi. Það hef-
ir verið vel og rækilega gengið fram í
því af sumum, að höggva og eyði-
leggja skógana, án tillits til þess, hvern-
ig þeir hafa verið höggnir. Það er al-
gengt, eða hefir að minsta kosti verið
til skamms tíma, að ganga eins og
grenjandi ljón um skógana, til þess að
velja úr þeim fegurstu og stærstu hrísl-
urnar og láta þær í eldinn, eða hafa
þær undir torf á hús. Þannig hafa
skógarnir verið eyðilagðir víða hér á
landi eins og allir geta sé3. Það var
svo sem munur að lifa á íslandi á
landnámsdögum, segja menn, þegarþað
var viði vaxið milli fjalls og fjöru; það
hlýtur að hafa verið hér hlýrra og betra
'loftslag og gróðursælli jörð. ísland er
að blása upp, skógarnir horfnir, vind-
arnir kaldari, frostin meiri, lífsskilyrð-
unum fyrir landsbúa er að fækka, alt
er í afturför, og eina ráðið er að flýja.
Og margt af þessu er öldungis rétt.
Loftslagið er kaldara, ísland er að
blása upp, lífsskilyrðunum hefir fækk-
að, það er alt satt. En að eina ráð-
ið sé að flýja, það er ekki satt. Þegar eitthvað
breytist til hins verra, þá þarf að kom-
ast eftir ástæðunum, grafa fyrir ræturn-
ar og reyna að uppræta þær. Ræturn-
ar að því, að ísland er að blása upp,
eru ckki þær, að náttúran hafi breytt
sér til hins verra, en í stað þess að
manns höndin á að hjálpa henni til
þess að fæða af sér björg og blessun,
hefir hún gjört hið gagnstæða hér á
landi að sumu leyti.
Að höggva skógana svo að þeir
eyðileggist, er sama sem að stuðla að
því, að lífsskylyrðunum fækki, það er
sama sem að kæla loftið, því þar er
altaf heitara, sem skógar eru miklir.
Og svo kenna menn landinu sjálfu um.
Það er altaf ofurþægilegt, að geta
kastað skuldinni á aðra, að geta kent
guði og náttúrunni um sínar eigin synd-
ir, en það er ekki rétt, það hlýtur hver
óspiltur maður að játa. Af hverju
skyldi það vera, að víða eru fagrir
skógar þar sem þeir hafa ekki betri
lífs- og þroskaskilyrði en hérf Það er
af því að þeím er sómi sýndur, það er
ekki farið eins með þá og sumstaðar
hér hjá oss. Nú eru líkindi til að
menn fari að vakna til meðvitundarum
það, hversu rangt þeir hafa stefnt í þessu
efni, og það því fremur, sem vér nú
höfum fengið mann, sem lært hefir
trjárækt og má vænta þess af hon-
um, að hann leiðbeini mönnum í þeim
efnum og láti sem mest til sín taka í
því, að opna augu manna fyrir nauð-
syn trjáræktar. Það er vonandi, og
þess er óskandi, að hann verði til þess
að „klæða fjallið" og landsmenn gjöri
alt mögulegt til þess, að hafa sem
mest not af honum. Menn þurfa að
hafa trú á því, að hægt sé að gjöra
eitthvað í þessa átt. Það er ekki nóg
að hafa mann, sem kann til þess, ef
allir álíta það einskis virði og örvænta
um árangur, þvf þá er hætt við, að lít-
ið verði úr framkvæmdum. Það er
fleira, sem mætti rækta hér en skóga.
Vilhjálmur bóndi Bjarnarson á Rauðará
hefir látið sá hjá sér byggi, og hefir það
gefist vel í ár, og þó hefir verið eitt-
hvert kaldasta og versta sumar, sem
menn muna nú um langan tíma.
Ný bók.
Handbók fyrir Good-Templara;
leiðbeining um stjórn stúkna í Good-
Templarreglunni, er nýlega komin út á
íslenzku. Er þar vcl og greinilega lýst
því, hvernig Good-Templarreglan eigi
að vera, hvernig henni sé stjórnað,
hvernig fundirnir eigi að fara fram,
skýrt frá skyldum embæltismanna, prent-
uð skýrsluform, talað um skyldur með-
lima, atkvæðagreiðslu, upptökusiði,
skemtanir, útbreiðslufundi, fyrirkomu-
lag ok stjórn á samkomum, opna fundi,
heimsóknir stúkna, veizlur og hátíða-
höld, jarðarfarir, útbreiðslu bindindis-
rita, bókasofn stúkna, almenna bind-
indisfundi, viðreisnarstarf Good-Templ-
ara, starfið meðal barnanna og margt
fleira. Bókin er 169 blaðsíður að stærð,
kostar að eins 1 kr. og fæst hjá Borg-
þóri Jósefssyni verzlunarmanni. Ættu
fyrst og fremst allir Good-Templarar,
sem nokkur ráð hafa, að kaupa hana
og sömuleiðis þeir, sem ekki eru í fé-
laginu. Því er oft og einatt við bor-
ið, að menn viti ekki um fyrirkomulag
reglunnar, því sé haldið leyndu og þar
sé eitthvað óhreint við. Þeir kveðast
ekki vilja ganga í þann félagsskap, sem
þeir þekki ekki og það er skynsam-
legh og, rétt, en þarna gefst
mönnum kostur á því, að kynnast félag-
inu og komast inn í anda þess og til-
gang, stjórn þess og fyrir komulag.
Þekking er altaf fyrsta og aðalskilyrð-
ið til þess, að geta dæmt um eitthvað
rétt og sanngjarnlega, og það er áhuga-
mál allra Good-Templarar að menn
viti sem mest um félag vort, eftir því
sem það verður kunnugra eftir því verð-
ur það viðurkendara. Kaupið þvíhand-
bók Good-Templara, lesið hana ogdæm-
ið hana rétt. Látið dóma yðar styðj-
ast við sanngirni.
Trúarbragðadeilur
allsnarpar eru nú vaknaðar hér á landi
og er það nýlunda. Þeir leiða saman
hesta sína ýmist í Bjarka eða ísafold,
Guðmundur Hannesson læknir Eyfirð-
inga og Haraldur Níelsson cand. theol.
Nokkuð þykja þeir vera langorðir
og ekki halda sig sem allra bezt við
efnið. Þegar rætt er eða ritað um eitt-
hvert málefni, þá eiga persónurnar að
liggja á milli hluta, þær koma því alls
ekkert við, en það er öðru máli að
gegna, þegar menn deila eingöngu vegna
þcss að þeir þykjast eitthvað hafa að
athuga persónulega hvor við annan.
Eins og víða hefir veriðtekið fram, eru trú-
brögð meira hitamál en nokkurt mál
annað og þess vegna er það áríðandi
að halda sér frá persónulegum hníflum
þegar um þau er rætt. Trúarbragða-
deilur hafa leitt eymd og eyðilegging
yfir lönd og þjóðir sökum þess að til-
finningarnar hafa hlaupið með menn í
gönur. Það er eðlilegt og virðingar
vert að menn tali og riti um það mál
með brennandi áhuga, lifandi tilfinning-
um, en þess þarf þó einnig vandlega
að gæta að ekki sé farið út í eitthvað
óviðkomandi og til þess ætti að mega
treysta þeim Guðmundi og Haraldi,
sem báðir eru viðurkendir mestu gáfu-
og menntamenn hvor um sig. En Svo
virðist sem á þeim sannist málsháttur-
inn »Skýst þótt skýrir séu«.
Þá eru þeir á öðru leitinu David
0stlund og séra Jón Helgason; annar
beitir pennanum en hinn munninúm.
Líturv helzt út fyrir að að þeir séu ekki
skildir að skiftum.
Nýtt rit
hefir, Dagskrá verið sent. Það er fyr-
irlestur, sem séra Þorkell Bjarnason á
Reynivöllum hélt hér í Reykjavík í fyrra
um Þorlák biskup Þórhallsson hinn helga.
Verður þess minnst nánar síðar í þessu
blaði.
Gömul saga.
Svo stendur skrifað í heilagri ritn-
ingu, að þegar vonzka mannanna óx
og enginn hugsaði um að gjöra annað.
en það, sem ilt var, hugsaði guð sér
að tortíma öllum lifandi skepnum, er
jörðu bygðu, nema einum manni, fólk-
inu hans og s. frv.
Þetta gjörði hann með syndaflóð-
inu. En þegar mönnunum fjölgaði aftur
var þeim í fersku minni frásagan um
syndaflóðið og ásettu sér því að lifa
réttlátlega framvegis. Þetta sér Kölski
°g þykir ilt; kemur honum ekki dúr
á auga nætur né daga í langan tíma,
því hann hugsar mjög um það, hvernig
hann fái aukið aftur yfirráð sín ájörð-
unni og haft áhrif á gjörðir mannanna.
Kallar hann loksins saman þing og stefn-
ir til sín öllum þeim djöflum, er hann á
yfir að ráða. Voru þeir þá ekki allfáir, þótt
mjög hafi þeim fjölgað síðan. Tekur
hann því næst sjálíur til máls og held-
ur langa ræðu og snjalla. Leiðir hann
þeim það glögglega fyrir sjónir,
hvílíkt niðurdrep það verði fyrir ríki
þeirra ef allir menn á jörðu uppi hætti
nokkuð ilt að vinna. Kveður hann
helzt útlit fyrir það nú sem standi, að
þeir geti ekki klófest eina einustu sál.
Fer hann um þetta mörgum orðum og
skynsamlegum frá sjónarmiði þegna
sinna. Tóku þar ýmsir fleiri til máls
og lögðu tram margar viturlegar tillög-
ur, en allar þóttu þær einhverjum þeim
ókostum háðar, að ekki væri tiltök að
framkvæma þær.
Mennirnir voru orðnir svo varir
um sig að naumast varð nokkrum svik-
um fram við þá komið. En eitthvað
varð þó að reyna. Loksins lét Kölski
gamli það boð út ganga, að hver sá
er finni eitthvert ráð hyggilegt og fram-
kvæmanlegt til viðreisnar ríki sínu, hann
skuli talinn næstur sér að öllum virð-
ingum, hver svo sem hann sé. Þar
var djöfull einn gamall, er Bakkus hét,
hafði hann fengist töluvert við lækning-
ar og verið alllengi héraðslæknir hjá
Kölska. Engum datt í hug að neita
hæfilegleikum hans í þeirri grein; en
hann var orðinn gamall og eins og
flestum læknum er títt, var hann farinn
að letjast og verða tómlátari í köllun
sinni síðan hann fékk fasta stöðu. Það
var ekki svo hætt við því, að hanfi
yrði sviftur embættinu þótt hann gegndi
því ekki sem samvizkusamlegast hann
kunni vel að koma sérí mjúkinn hjá gamla
fógetanum, þar þurti enginn að reyna
að etja kappi við hann og sjálfur hafði
Kölski veitingarvaldið. Hann hafði
líka notað sér það, þegar hann veitti
Bakkusi embættið, því það gjörði hann
þvert á móti vilja allra hlutaðeigenda;
komu þeir þá með þær tillögur aðkjósa
alla embættismenn með atkvæðum, en
þar var ekki nærri komandi. Gamli
karlinn vildi helzt hafa veitingarvaldið
sjálfur, enda var hann styrktur í því
máli af ýmsum þeim, er áttu honum