Dagskrá - 10.05.1899, Qupperneq 2

170
Þetta ætti að vera hverjum manni
auðsætt.
Með öðru skilyrði íáum vér ekki
pappírsábyrgð og ráðgjafafarg, en
að ganga að því, sem stjórnin heflr
áður fast sett. Yér sjáum að
hverju vér göngum, ef vér höfum
opin augun, og það sér stjórnin
líka. „Höfum vér ekki", segir skiln-
ingsbækill, eins og Yaltýr „altaf
haft ráðgjafann í ríkisráðinu?" Jú,
en stöðuglega haft á móti því, og
ekki gengið að neinum tilboðum,
sem á því eru bygð, og höfum svo
enn ekki brotið af oss þjóðarétt-
inn.
Svo spyr bækill: „Eru sérmál
íslands borin upp í ríkisráðinu ? “
„Nei“ segir hann, engin „atkvæða-
greiðsla er í ríkisráðinu. Að þar
sé skorið úr ágreiningi með at-
kvæðagreiðslu, er tómur hugarburð-
ur.“ Hann'ber þó ekki ámóti þyí,
að þar sé skorið úr ágreiningi. En
það mun nú aldrei vera neinn skyld-
leiki milli þess að skera úr ágreiningi
og láta fara fram atkvæðagreiðslu?
Það hlýtur að hafa mjög líkt
gildi. og þýðingu, og af því ég er
altaf þægðin tóm, skal ég skifta
um við skilningstréð og nefna hér
ekki atkvæði, heldur það að skera
úr ágreiningi. f’að er nákvæmari
rökfræðin á neðsta sal heldur en
efsta sal ísafoldarprentsmiðju. 18.
til 22. seftember 1897 var það
kallað atkvæðagreiðsla, þá er ráð-
gjafar skera úr ágreiningi á undir-
búningsfundum sínum. Svona eru
framfarir tímanna hraðfleygar; bls.
10. Á 12. bls. rekur hann þann
rembihnút á, að ef ráðgjaflnn sjálf-
ur þingi við fulltrúana um málin
og beri þau svo upp fyrir konungi,
hljóti konungur annaðhvort að sam-
þykkja þau eða reka ráðgjafann frá.
Þetta skulum vér festa í minni,
þangað til dálítið seinna. Síðan
segir hann: „Mótbárurnar gegn
þessari spurningu, á setu ráðgjaf-
ans í ríkisráðinu, hafa sumar ver-
ið bygðar á misskilningi á þýðingu
ráðgjafabr. 29. marz 1897, en
sumpart á algerðri vanþekkingu á
starfstilhöguninni í ríkisráðinu. “
Á bls. 13 eru svo skýringar frá
fyrverandi ognúverandi íslandsráð-
gjafa, um starf ríkisráðsins eftir
sögusögn skilningsbækils. Skoðum
þær nú fyrst:
a. Engin atkvæðagreiðsla getur
nokkurntíma farið fram í rík-
isráðinu.
b. Ráðgjafl íslands hefir sérskylda
stöðu í ríkisráðinu, bygða á
stjórnarskránni, en ekki grund-
vallarlögunum. - - Yér græðum
nú lítið á þessum lið, skilnings-
leysingjarnir.
c. Ál-íslenzk mál láta hinir ráð-
gjafarnir hlutlaus.
d. En heflr íslandsmálum aldrei
verið ráðið öðruvísi til lykta, en
íslandsráðgjafl heflr lagt. til.
í fljótu bragði vírðist svo, sem
að hér vanti litið á þá sérstöðu
ráðgjafans, er vér heimtum og
seta hans. í rikisráðinu sé ekki
annað en fyrirtekt hjá ráðinu, að
stóllinn hans megi hvergi standa
nema í vissu horni í ráðhúsinu.
En það er samt nokkuð öðru máli
að gegna. A. segir að íslenzkum
málum hafl hingað til aldrei verið
ráðið til lykta nema eftir tillögu
íslandsráðgjafans; hann heflr þá
ekki nema tillögurétt, þó eftir þeim
sé farið, og það er helber mót-
sögn að íslenzk mál séu þá látin
hlutlaus af hinum ráðgjöfunum.
Þegar íslandsráðgjafi hefir ekki
nema tillögurétt, heflr ráðið í heild
sinni öll yflrráðin. En það getur
satt verið að fylgt hafi verið til-
lögum íslandsráðgjafa, því hann
var sá grjótpáll til að traðka stjórn-
arskrá og frelsi, að ráðið gat látið
sér vel lynda. En að öðru leyti
eru skýringar skilningsbækils hel-
ber ósannindi og þvættingur og
bera það ljóslegu með sér, að ekk-
ert orð í þeim er eftir ráðgjafana;
þeir hugsa og tala öðruvísi en
svona. Ekki heflr skilningstréð
upp orðin, sem það segir misskilin
í ráðgbr. 29. maí 97, því þá heflr
það haldið að svikin kæmust upp,
þau hljóða þannig:
„Því er það, að úr því stjórn
íslenzkra málefna er falin á hend-
ur íslenzkum ráðgjafa, þá er staða
hans að sjálfsögðu sem annara ráð-
gjafa ríkisins, og ísland heflr fyrir
því stjórn út af fyrir sig, eins og
því ber í hinum sérstöku málefn
um landsins, þótt stjórnarstörf þau,
er ráðgjafanum í þessum málum
er trúað fyrir, verði að framkvæm-
ast eftir sömu reglum og samráði
eins og stjórnarstörf hinna ráð-
gjafanna.
Mér þætti gaman að hitta þann
mann, sem getur misskilið þessi
orð, því hann er sannarleg kongs-
gersemi. Skilningsbækill er nú
búinn að játa því með hugsunar-
villum sínum, sem hann hefh' neit-
að með orðunum, því nl., að rík-
isráðið í heild sinni hafl æðsta vald
yflr sérmálum íslendinga. En
króka ■ sína byggir hann annað-
hvort á geðþekni sinni ellegar þær
eru sprottnár af algerðri vanþekk-
ingu á ríkisráðinu og störfum þess.
En þau eru nú að yfirborðinu til
á þessa leið. Ráðið heldur undir-
búningsfund til að jafna alla mis-
klíð í málum, svo mætir það fyr-
ir konungi og þá er alt felt og
skelt þeirra milli. Þeir mæða ekki
konung á því, að hlýða á kapp-
ræður sínar. En á undirbúnings-
fundunum skera þeir úr öllum
ágreiningi sín á milli, nefnum ekki
atkvæði. Nú kemur íslands ráð-
gjafl. Þeir segjá við hann; þetta
og þetta skaltu leggja til, að sé
staðfest, eða fallast á uppástungur
í þessum og þessum málum. Svo
kemur það, sem þeim ekki líkar,
þá segja þeir: fú verður að leggja
á móti því, að þetta og þetta sé
staðfest, ef hann tekur það ekki
upp hjá sjálfum sér, öðruvísi get-
ur hann ekki að farið, þó hann
vildi. Ef hann lýtur ekki meiri-
hlutaanum í ríkisráðinu, getur hann
ekki lenguf í því verið. Svo fer
hann að eins og meiri hlutinn hefir
lagt fyrir hann á fundunum, þeg-
ar ráðið mætir fyrir konungi. Það
er líka hverjum manni auðsætt,
að stjórnin mnni ekki halda hon-
um í ríkisráðinu, af tilgangslausri
þrákelkni, og seta hans í ríkisráð-
inu hafl þá sömu þýðingu, sem nú
var greind. Ef ráðgjafinn léti ekki
undan ráðinu, hefði hann ekki
annað úr krafsinu, en að missa
embættið. Því að sömu kjörum
yrði sá að sæta, sem á eftir kæmi.
En þetta segir skilningstréð ekki
geti verið, því að þá væri stjórn-
arskráin brotin, en þetta segir
skilningstréð í tvöfeldni, því það
veit, að hún er brotin í hvert. sinn
sem íslenzkt mál er borið upp í
ríkisráðinu.
Valdið úr úr landinu. Við hvað
eiga þeir, sem halda því fram?
spyr skilningsbækill. Tilbúning
stj órnarfrum varpa, u ppástungur
um almenn nauðsynjamál, tillögu-
rétt um þau mál, sem konungur
eða ráðgjafl úrskurða, telur hann
smámuni eina, pví hann gerir langt-
um meira úr því, en er, að ekki
sé farið eftir tillögum landshöfð-
ingja, því það er langoítast eftir
þeim farið. En það er ekki von
að það. sé full kunnugt þarna á
neðri bygðinni. Én alt færi þetta
út úr landinu, og enginn veit, hve
margt og mikið fleira. Svo stæði
ráðgjafl litlu eða engu nær því að
fullvissa þingið um lagastaðfesting-
ar, því hann er jafn-háður ráðinu
sem áður er sagt. Allar fuilyrð-
ingar skilningstrésins eru þar bygð-
ar á hugsunarvillingi, ósannindum,
óreiðu og ranghverfingum. Hann
ranghvolfir augunum á hvað sem
hann lítur. Svo geta málin verið
tvísýn og svo er hann bundinn við
úrskurð ríkisráðsins, að það yrði
eflaust bitamunur en ekki meira,
sem fræðzlan hans um staðfest-
ingarnar gengi fram yflr fræðslu
landshöfðingjans. Svo mundi hann
oft verða andvígari með breyting-
ar á stjórnarfrumvörpum, en lands-
höfðingi. Þrátt fyrir allan þennan
neðanjarðar-spuna og tóskap, heflr
ríkisráðið allra beztu hentugleika
til að fella hvert islenzkt sérmál,
sem það vill, hvort sem íslands-
ráðgjafl er með því eða móti.
Á bls. 15. Regar valdið fer nú
að streyma úr honum yflr land-
ið, sé ég fyrst hve djúpt neðsti
salur ísafoldarprentsmiðju ’ liggur.
„Sal léit ég standa sólu fjarri “.
Alþingi heflr áhrif á ráðgjafann
og getur að miklu leyti ráðið því
hver ráðgjafl verður. BIs. 21 kemst
full samvinna á milli þings og
stjórnar, frekari stjórnarbætur, sem
vér kunnum að þarfnast, verða
margfalt auðfengnari. Bls. 23—27
eru sannanirnar fyrir því að þing-
ið hafl ráðgjafann í hendi sér, og
að öll þessi stjórnargullöld renni
hér upp. Þó þér hefðuð nú hing-
að til, heiðruðu vinir, trúað kenn-
ingum Skilningsbækils eins og nýju
netinu, get ég nú varla öðru trú-
að en þór farið að sjá að hér
getur ekki um annað verið að
ræða en blygðunarlaust hégóma-
mál, táldrægni, undirhyggju, af-
vegaleiðslu, ef ekki hæðni og gys.
Astæðurnar fyrir loforðunum eru
dregnar af stjórnarfari þeirra þjóða,
sem lengst eru komnar í heimin-
um í stjórnvizku og stjórnfrelsi,
og hafa lengi barist fyrir því með
mikilli hamingju, og þess má
einnig geta að þær eru mjög fá-
ar þjóðirnar sem enn hafa náð
þessu hnossi. Þó segir Skilnings-
bækill í öðru hverju orði að svona
sé litið á hjá framfaraþjóðunum,
og er auðséður tilgangurinn, hanri
er sá, að tæla auðtrúa ménn á
þá von að sama lagið komist
hór strax, á og Yaltýs-ráðgjafi sé
seztur á laggirnar eins og er hjá
mestu framfara þjóðum heimsins.
Ég veit ekki hvaða hrafnar hafa
kroppað augun úr löndum mínum
ef þeir sjá ekki hvað hér er á seyði.
En þó þeir sjái, er söm gerðin fyr-
ir því.
Áhrifin, sem þingið heflr á ráð-
gjafann, verða þau, að gera hanri
reiðan og kargan, ef þingið skamm-
ar hann. Nei það er nú öðru máli
að gegna, þingið á að gera hann
að forkólfi allrar mennningar og
gullalda, uppsvelgja alt myrkur í
Ijós, og alla örbyrgð í auðlegð,
alla niðurlægingu í stórveldi. Þetta
gerir þingið með pappírsábirgðinni.
í Heljarslóðarorustu var líkur víg-
búnaður búinn til úr bókum Alex-
anders Dumas. Ég er nú ekki að
lasta Skilningsbækil fyrir það þó
hann hafl ekki fengið sér geð til
þess að líta á þær ástæður, sem
sýna að Valtýs ábyrgðin er göngu-
rófuvefur, það er ekki von þegar
hann flýgur svo hátt að hann sér
ekki Danmörku, þar, sem ábyrgð-
in er enn þá þýðingarlaus fyrir
þinginu, og ekki ætla ég honum
að leggja sig niður við það að
lesa síðasta bl. Dagskrár um ábyrgð-
ina. Hann yrði heldur ekki lengi
að kasta því í ruslaskrínu vitleys-
unnar. Ráðgjafinn á að verða
frægasti þingmálaskörungur, full-
trúi alþingis. Einhver á þá að
vera stjórnarfulltrúi. Og einhver
þingmanna á bls 27.
Svo eiga nú þingmenn að verða
aðrir eins þingskörungar og þing-
menn Breta. Þjóðin eins og fornu
Rómverjar, og allar þessar elding-
ar ganga út frá Valtýs ráðgjafa,
en hann sjálfur er roflð. „Alþingi
heflr áhrif á ráðgjafann og ræður
miklu um það hver hann verður“.
Þetta, byggist á þingræði Eng-
lendinga. Dana þarf ekki að geta,
og svo á ábyrgðinni, sem hæðsti
réttur á að skella á hann. Éess
heflr verið getið að það mundi
höggva nærri honum að dæma
ráðgjafa í ríkisráðinu rækan vegna
íslands. Éað heflr enn ekki tekist
að fá ráðgjafa dæmda ræka vegna
Danmerkur. Meðan ekki er öðr-
um dómstóli til að dreifa, skil ég
ekki að ráðgjaflnn verði smeikur
þó þingið gretti sig.
Ég held annars þegar líður fram
undir fertugustu öldina þá verði
ártalið miðað við þessa stórvið-
burði og þá verði sagt: nú eru 1870
ár síðan að Valtýs ráðgjafi settist.
á íslenzka þingið, og lagði undir
sig norðurheimshafið, en 1872 ár
síðan skilningstréð spratt í neðsta
sal ísafoldarprentsmiðju. Það var
nokkurs konar undirvöxtur undir
blómunum í hengigörðum Babílon-
ar. 1874 ár eru síðan Valtýr
Guðmundssdn hóf sitt frægðar skeið-
hlaup með lýtalausum riddaraflokki,
ræðan rann af inunni hans eins
og fossfall, þannig verður ártalið
3800. En nú mun bezt að draga
sig úr veizluglaumnum og ölæð-
inu, og gá að því hve hægt oss
verður að fá stjórnarbætur þegar
stjórn Valtýs er orðin hér lögleidd,
*