Lögberg-Heimskringla - 27.08.1959, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 27. ÁGÚST, 1959
MINNI ISLANDS
Frá bls. 1.
þetta land íss og elda. íslenzkt
landslag býr yfir fegurð, sem
er frábrugðin öllu því, sem eg
hefi séð annars staðar. Það er
ekki að undra þó að Island
hafi alið jafnmikla listmálara
og þá Ásgrím Jónsson, Jón
Stefánsson og Jóhannes S.
Kjarval. Þegar við komum
aftur frá Gulfossi, sá eg Ása-
koti bregða fyrir í fjarska. Á
þeim bæ ól móðurfólk mitt
aldur sinn í marga ættliði. Við
námum og staðar í Skálholti
og héldum síðan sem leið ligg
ur til Almannagjár, Lögbergs
og Þingvalla, þar sem Alþingi
íslendinga kom fyrst saman
árið 930. Daginn eftir fórum
við að Hveragerði, þar sem
gróðurhúsin fögru eru. Einnig
lögðum við leið okkar til
Bessastaða, aðsetur forseta
Islands. Þaðan er fagurt út-
sýni til sjávar.
Eg gæti flutt langa ræðu
um Reykjavík—borgina, þar
sem fortíð og nútíð renna sam
an í eina heild. Eg gæti talað
um hreinlegt yfirbragð hý-
býla og gatna og um vöxt og
viðgang bæjarins, en hér gefst
ekki tóm til þess. En hrifinn
varð eg er eg sá húsið sem fað
ir minn byggði, áður en hann
fór til Kanada. Það er ennþá
kallað “Stefáns-hús”.
Eg veit, að mér leyfist við
þetta tækifæri að láta í ljós
þakklæti mitt fyrir hinn
mikla heiður, sem forseti ís-
lands sýndi mér með því að
skipa mig stórriddara hinnar
íslenzku fálkaorðu.
Mun eg nú ekki dvelja leng
ur við “persónulegar” endur-
minningar frá hinni ógleym-
anlegu Islandsferð okkar.
Er eg þá kominn að aðal-
efni ræðu minar í dag, það er
að segja þeirri spurningu —
hverjir séu þeir aðaleiginleik-
ar sem hafa gert okkar fá-
mennu þjóð að þeirri stórþjóð
sem hún er í raun og veru?
Sumir vilja líta þannig á, að
íslenzkar bókmenntir og sér-
staklega gömlu sögurnar og
gullaldar skáldskapurinn séu
stærsti þátturinn í framsókn
og frægð þjóðarinnar. En þótt
hinar norrænu bókmenntir,
sem ritaðar voru á Islandi,
séu í heiðri hafðar ásamt með
öðrum klassiskum heimsbók-
menntun, þá lít eg svo á, að
sjálfstæðisandinn og frelsis-
þráin séu þeir hyrningarstein-
ar, sem íslenzk þjóð hefir
byggt á. Það voru þessi öfl,
sem knúðu íngólf Arnarson
og félaga hans að leita til ís-
lands, árið 874 eftir orustuna
við Hafursfjörð. 1 stað þess að
beygja sig undir yfirráð Har-
alds hárfagra flúði hann með
allt sitt skyldulið í leit eftir
sjálfstæði og frelsi sem týnzt
hafði á landi feðra hans, og
hann fann það sem hann leit-
aði að á fjarlægri eyju við
yzta haf. Hér má greina þá
þræði, sem lágu til stofnunar
hins forna lýðveldis. Þessi öfl
gáfu þjóðinni áræði og þrótt í
lífsbaráttunni um aldarraðir,
og svo mun verða í framtíð-
inni.
Nú eru liðin 46 ár, nærri
hálf öld, síðan eg mælti fyrst
fyrir minni íslands á íslend-
ingadegi. Það var hér á Gimli
árið 1913, en þá var eg ný-
lega kominn heim hingað eft-
ir þriggja ára dvöl í Englandi.
I þeirri ræðu mintist eg á
þjóðernistilfinningu og þjóð-
ernismeðvitund, sem væri orð
in sterkur þáttur í íslenzku
þjóðlífi. Eg gerði stutt yfirlit
í þessu efni yfir nokkur atriði
í sögu þjóðarinnar. Eftir að
Ingólfur og menn hans höfðu
setzt að búi sínu, sigldu marg-
ir í kjölfarið til íslands frá
Noregi og vestanverðu írlandi
og Skotlandi. En það var ekki
fyrr en árið 930 að fyrsta lýð-
veldið var stofnað og hið
fyrsta alþingi kom saman á
Þingvöllum. Hér er ekki unnt
að skýra ítarlega frá stofn-
skrá hins nýja lýðveldis. Laga
bálkur sá sem Úlfljótur samdi
í Noregi var í gildi tekinn sem
lög þjóðarinnar, og alþingi
hlaut löggjafar- og dómsvald.
Það hafði úrskurðarvald í öll-
um efnum, andlegum og tíma-
legum. En það sem merkileg-
ast var um stjórnskipun hins
nýja lýðveldis var að þar var
ekkert framkvæmdarvald.
Eftir því sem eg bezt veit, þá
hefir aldrei verið annað ríki
með samskonar stjórnskipan.
Alþingi var hvorttveggja í
senn dómstóll, sem kvað upp
dómsúrskurði og löggjafar-
samkunda sem setti lög. En
það var ekkert framkvæmdar
vald, sem fylgdi fram gildis-
töku laga né ákvæðum þeirra.
Eina stjórnin sem viðurkenn-
ingu hlaut voru lögin í sjálfu
sér, og sú ábyrgð hvíldi á
herðum einstaklingsins að sjá
svo til að þeim væri fram-
fyigt-
Hið forna lýðveldistímabil
var gullöld íslands, þegar hin-
ar ódauðlegu sögur og Edd-
urnar voru ritaðar. En inn-
byrðis óeirðir og barátta
urðu til þess að koma í veg
fyrir frekari viðleitni á því
sviði ,og að lokum, 1262, féll
ísland undir Noreg og síðar
undir Danmörku. Eftir þessa
uppgjöf varð friður í landinu
um stundarsakir, en frelsi og
sjálfstæði þjóðarinnar hafði
verið glatað. Það er varla
hægt að segja að fram að þess
um tíma væru íslendingar
sérstæð þjóð, en það kom
seinna á daginn. Eftir að þjóð
in gekk Noregskonungi á
hönd, varð hún fyrir margvís-
legum áfelli, jarðskjálftum,
eldsumbrotum og jarðraski
með vikurstraumum er náðu
alla leið til sjávar. Þá kom
svarti dauði og síðar fóru sjó-
ræningjar um byggðir manna.
Synir gömlu víkinganna gátu
nú ei lengur stemmt stigu fyr-
ir árásum þeirra. Átjánda öld-
in var þó allra verst. Þúsund-
ir dóu úr harðrétti og land-
farsóttum sem sigldu í kjölfar
hver annarar. Jarðskjálftar
cg eldgos drápu fólk og fénað.
Fólki fækkaði óðum, allt nið-
ur í 40,000. Kjarkur þjóðarinn
ar var á þrotum og aldrei fyrr
hafði hún komizt í slíka raun.
Ástandið var orðið svo hræði-
legt, að það kom til mála að
flytja allan landslýð, sem enn
var ofanjarðar, til Jótlands-
heiða. En úr þeirri ráðagerð
varð þó ekki, vegna þess að
þjóðin neitaði því einróma.
Undir lok átjándu aldar var
eins og birti af nýjum degi.
Sú frelsisvon sem ýtti undir
stjórnarbyltinguna í Frakk-
landi breiddist út til annarra
landa, og þá einnig til íslands.
Nú fóru menn að heimta verzl
unarfrelsi og heimastjórn. Nú
vaknaði þjóðernistilfinningin
og þjóðernismeðvitund
manna, og kom þetta fram á
ýmsan hátt. Nú fóru ýmsir
menntamenn að hreinsa út-
lenda sorann úr íslenzkri
tungu og færa hana í þann
búningi sem þjóðin átti enn í
fornsögum sínum og ritum.
Nú varð það almennur þjóðar
metnaður að halda við tungu-
unni. Stjórnmálaleiðtogar
þjóðarinnar fóru að heimta
frjálsa verzlun, en hér er ekki
hægt að tilgreina nema fátt í
þeirri baráttu. Hér nægir að
geta þess, að alþingi, sem
hafði verið lagt niður, var end
urreist árið 1843, og 1854 fékk
þjóðin aftur frjálsa verzlun í
landinu. Árið 1874, 2. ágúst,
endurheimti þjóðin að nokkru
leyti sjálfstjórnarrétt sinn fyr
ir atbeina hins mikla leiðtoga,
Jóns Sigurðssonar. Þjóðin
fagnaði einróma og vonin um
algjörlegan skilnað frá Dan-
mörku og fullkomið sjálfstæði
og frelsi benti mönnum á einu
úrlausnina. Nú var það á allra
vitund að lýðræðishugsjónin
hlaut að sigra og þjóðartilfinn
ingin hafði náð fulum þroska.
Þannig endaði eg ræðu mína
árið 1913.
Síðan þetta gerðist, höfum
við lifað örlagarík tímabil.
Miklar breytingar hafa átt sér
stað í heiminum. Tvær heims-
styrjaldir hafa dunið yfir þjóð
irnar.Hin fyrri var háð í því
augnamiði að lýðræðishug-
sjóninni yrði borgið um aldur
og ævi og hin síðari til þess að
vernda þjóðirnar gegn naz-
ismanum. Margar þúsundir
hafa látið lífið til þess að frið-
ur mætti ríkja í heiminum.
Við lok fyrri heimsstyrjaldar-
inar höfðu keisaradæmi og
ýmis einveldi liðið undir lok
og lýðræði verið stofnuð í
þeirra stað. Viðurkenning á
rétti hverrar þjóðar til sjálf-
ræðis leiddi til þess, að ríki
eins og Pólland endurheimti
sinn rétt til sjálfsstjórnar og
ný ríki eins og Tékkóslóvakía
og Júgslavía voru mynduð.
Finnland og Eystrasalts lönd-
in voru einnig viðurkennd
sem sjálfstæð lýðveldi.
Á meðan fyrri heimsstyr-
jöldin stóð yfir varð önnur
mikil hreyfing í Rússlandi,
Bolshevik upreistin. Keisara-
dæmið rússneska leið undir
lok og reyna átti í staðinn
nýtt stjórnarfyrirkomulag á
lýðræðisgrundvelli. Þessi
kommúnistahreyfing breidd-
ist svo út óðfluga. Hún lagði
grundvöllin undir Ráðstjórn-
arríkin (Soviet Union), þar
sem Rússland fer með æðstu
völd. Þegar Ráðstjórnarríkj-
unum óx fiskur um hrygg, not
uðu þau fljótt vald sitt gegn
nærliggjandi löndum, og með-
al þeirra voru ýmis ríki sem
nýlega höfðu verið stofnsett,
og gerðu þau að leppríkjum
eða innlimuðu þau.
Kjarni þeira lýðræðishreyf-
ingar sem eg hefi minnzt á
hlaut einnig að ryðja sér til
rúms á íslandi. Þegar eg flutti
ræðu mína árið 1913, voru ís-
lendingar danskir þegnar, en
í hug þeirra og hjörtum var ó-
stöðvandi þrá eftir sjálfstæði
þjóðarinnar og fullkomnu
frelsi. Var sá réttur þeirra
viðurkenndur að miklu leyti
1918, undir lok hins fyrsta
stríðs, með því að Island var
gert að sérstöku konungsríki
þannig að Island og Danmörk
höfðu sama konung. Var það
fyrirkomulag samþykkt af
báðum aðiljum, og samning-
urinn skyldi standa í 25 ár.
Hafði þá ísland, í fyrsta sinn,
síðan þjóðin gekk undir Nor-
eg 1262, frelsi og sjálfstjórn
með einungis nokkrum undan
tekningum í utanríkismálum.
Þá hófst síðari heimsstyr-
jöldin gegn nazisma Hitlers
og Mussólinis og síðar Japan.
I þetta skipti dróst Island inn
í hring iðu styrjaldar
innar. — Nú vildi svo til,
að það var orðinn nauðsyn-
legur hlekkur í keðju flug-
leiðanna milli hins nýja og
CANADA LÖGGJÖFIN UM
RÉTTLÁTA
ATVINNUVEITINGU BANNAR
HLUTDRÆGNI f
ATVINNUVEITINGUM
TILGANGUR LÖGGJAFARINNAR er að vernda verta-
fólk gegn hlutdrægni í atvinnuveitingum, og í verkalýðs-
félögum vegna kynflokks, trúar, hörundslitar eða þjóðern
uppruna.
LÖGGJÖFIN NÆR TIL vinnuveitenda við verk og fyrir-
tæki, er heyra undir dómsvald sambandsstjórnarinnar, og
til verkalýðsfélaga, er fara með umboð verkafólksins við
þau. Til þessara fyrirtækja teljast skipastóll, járnbrautir,
skipaskurðir, ritsími, flugstöðvar, flugferðir, viðskipta-
félög sambandsstjórnar, bankar, útvarp og sjónvarp, og
svo þau verk og fyrirtæki, sem rekin eru í þágu Canada
yfirleitt, eða þau er ekki heyra undir löggjöf fylkisþing-
anna.
LÖGGJÖFIN FYRIRBÝÐUR atvinnuveitanda að neita
nokkrum manni um atvinnu eða sýna hlutdrægni gegn
verkamanni vegna kynflokks, trúar, hörundslitar eða
þjóðernisuppruna hans. Atvinnuveitanda er og bannað
að skipta við auglýsingafélög, er sýnt hafa slíka hlut-
drægni eða nota spurningar, er sýna manngreiningar álit,
skrifaðar eða munnlegar, í sambandi við atvi'nnuumsókn-
ir.
LÖGGJÖFIN FYRIRBÝÐUR manngreiningarálit hjá
verkalýðsfélögum, hvað snertir inntöku í félagið eða
vinnuveitingu.vegna kynflokks. trúar, hörundslitar eða
þjóðernisuppruna.
HVER SÁ, ER LEGGUR FRAM KÆRU er heyrir undir
ákvæði þessara laga eða ber vitni eða aðstoðar við mála-
ferli, er heyra undir þessi lög, mun verndaður gegn
hefndar-tilraunum, er kunna að verða gerðar gegn hon-
um.
Kærur sem heyra undir löggjöfina skulu sendar í riluðu
formi til
Director of Industrial Relations
Department of Labour, Ottawa.
Deildin mun strax hefja Rannsókn með það fyrir augum
að útkljá ógreininsefnið.
Hon. MICHAEL STARR A.H. BROWN
Minister Deputy Minister