Lögberg-Heimskringla - 26.07.1962, Page 7

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 26. JÚLt 1962
7
^kordýrin eru skæðustu
°vinir manna
^önnum eru kunnar rúm-
eSa 660.000 tegundir skor-
ýra, en alltaf eru að finnast
^ýjar og nýjar tegundir og
en§ist 'því nafnaskrá skor-
tyrj
'aiina á hverju ári. Nú þeg-
Vita menn um hálfu fleiri
ar
^gundir skordýra heldur en
Wantna. Um þriðjungur
Peirra eru bjöllur.
Enginn getur gizkað á hve
j*r§ skordýrin muni vera
* »• En það hlýtur að vera
°lulegur aragrúi. í einni
^auraþúfu á Jamaica fundust
0-000 maurar. Og 100.000 bý-
ngur eru stundum í einni
Til þess að nefna einhverj-
fr, iölur, hafa menn af handa-
ofi áætlað, að af hverri teg-
Ulld skordýra muni veía til
jafnaðar 4-5 milljónir. Mann-
allt er um 2400 mi'lljónir.
^11 það er sama sem að hver
a®ur eigi að berjast við
^i^ga 12.000 skordýra.
Skordýrin hafa marga háttu
°g
uiargar lífsbjargarleiðir.
.. 111 grafa sig niður í jörðina,
^Ur grafa sig inn í hold
atlna og dýra, og sum lifa
Uvel á milli himnanna á ör-
Ounum laufblöðum. Sum
^efa lifað á örsmáum skófum
við jökla, önnur geta lifað
. SVlfi niðri í vatni. Þau geta
yiðið, synt og flogið upp í
‘aloftin, og þau er alls staðar
finna, a'llt frá pólunum að
. ^jarðarlínu. Sum geta lifað
lsjó.
0 ^^ordýrin eru líti'l og létt
i ® ^ví vel haef til flugs, enda
j.j. a þau snemma laert að
•Juga, líklega á undan öllum
v rurtl- Stærsta vænghaf hefir
ri° á dreka’flugu, sem uppi
ar fyrir eitthvað 300 mil'ljón-
ara, nær þrjú fet milli
e ugbrodda. Svo stór skordýr
s^u ekki til lengur. Það
j,. rsta er hinn svonefndi Ag-
Ppa-mölur, sem er í Mið-
^eríku og Suður-Ameríku.
aPn getur orðið um 11
Pdungar á lengd. Mi'nnsta
j?0rdýrið er sníkjudýr, sem
e ,Ur eggjum sínum út í
sgjum annars skordýrs.
iðkoman hjá skordýrunum
er
av a'Ve^ stórfurðuleg. Litlu
a*taflUgurnar,
Uttnar
eru
sem upp-
í hitabeltinu, eru
^°g skammlífar, því að þær
hv 6kki nema 11 daga. En
kver fluga eignast 200 af-
u 30011 til jafnaðar. Og þegar
þeas er gætt, að 33 kynslóðir
et,lrra eru uppi á einu ári, þá
aL*ðséð hvað viðkoman er
glfUrleg.
su^fri®ið milli manna og
tv°rdýra er aðall-ega háð á
eiruuj.
°rjast
vígstöðum. Menn
gegn þeim sem pest-
þerUtT1’ °S rnenn berjast geg;
Sem skemmdarvörgum.
haf ar®ar skæðustu drepsóttir
Ult)9 Skordýrin borið mönnun-
i'kl ^iu®ur i>era malaríu, sem
ieggur fleira fólk í
a kverju árí heldur en
Ur annar sjúkdómur.
Aðrar bera gulu hitasóttina,
liðabólgu og elephantiasis.
Svefnsýki fá menn og skepn-
ur af biti tsetse-flugunnar.
Venjulegar húsflugur geta
borið taugasótt, lífsýki, blóð-
kreppusótt, kóleru, Yaws, tra-
kóma og berkla. Þær bera
einnig með sér sníkjudýr, og
sumir halda að þær útbreiði
lömunarveiM. Svartidauði
berst með flóm, og rauðidauði,
eða dílataugaveiki, berst með
lúsum.
Auk þess að vera hættulegir
smitberar, valda skorkvikind-
in mönmmum óskaplegu tjóni
á hverju áríl Af öllu því, sem
maðurinn ræktar, fer tíundi
hlutinn í skordýr. Og á ári
hverju valda skordýrin méiri
skemmdum á skógum heldur
en skógareldar og fúasveppar
samtals.
Sum skordýr hafa tekið sér
bústaði í vistarverum mann-
anna og eru .orðin að nokkurs
konar „húsdýrum“. Svo er um
mölinn. Hann hefir fylgt
mannkyninu frá alda öðli.
Sennilega hefir hann borizt
inn á heimilin með skinnum
þéirra dýra, sem steináldar-
menn drógu í búið. Nú þekk-
ist ekki villtur mölur, en
heimilismölurinn eyðileggur
á hverju ári fatnað, sem kost-
ar hundruð milljóna króna.
Frá því maðurinn kom fram
hér á jörð og fram á þennan
dag, hefir hann átt í látlausu
stríði við skordýrin. Maðurinn
komst snemma að því, að
reylfur fældi skordýr. Hann
kynnti því bál fyrir framan
hellismunna sinn. Enginn var
þá til að vara hann við því,
að þetta gæti hefnt sín geipi-
lega. En svo fór. Reykinn
lagði inn í hellinn og hann
fældi þaðan leðurblökurnar,
er þar höfðu hafst við. En
eftir varð í héllinum skordýr,
sem lifað hafði á leðurblökun-
um. Og nú lagðist það á menn-
ina, þegar leðurblökurnar
voru farnar, og hefir fylgt
þeim síðan. Það er veggjalús-
in.
Á þessari öld hefir mikið
verið gert til þess að verjast
skordýrum. Menn nota flugna-
net til að hlífa sér, og menn
nota net fyrir glugga og dyr,
til þess að varna skordýrum
að komast inn. Og flugna-
pappír hefir átt sinn þátt í að
eyða flugum, sem komast inn
í húsin.
Meira er þó um hitt vert,
hvað þrifnaður hefir aukizt
mikið, því að hann heftir við-
komu flugnanna. Þá segja og
sumir, að flugum hafi fækkað
stórlega um leið og hestum
faékkaði, en bílar komu í stað-
inn. Moskító-flugum var og
víða útrýmt með því að hella
steinolíu í fenin, þar sem þær
hafast við.
Á seinni árum hafa menn
einkum reynt að útrýma skor-
dýrum með eitri. Um 1930
kom meðalið „pyrethreum" og
reyndist ágætlega sem flugna-
eitur. Eins var um meðalið
„rotenone“. Þessi meðul drápu
flugurnar unnvörpum, en
voru óskaðleg mönnum. En
smám samap vöndust flugurn-
ar þessu, þær urðu ónæmar
fyrir eitrinu og það beit ekki
á þær. Fjölgaði þeim þá óð-
fluga aftur.
Svo var það 1942, að hið
fræga „DDT“ kom til sögunn-
ar, og nú virtist svo sem menn
mundu geta útrýmt flestum
hættulegum skordýrum á
nokkrum árum. Það var svo
baneitrað fyrir flugur, að þær
strádrápust, ef þær komu inn
í hús þar sem ,,DDT“ hafði
verið stráð. Meðalið var einn-
ig ágætt gegn lúsum, og í
seinni heimsstyrjöldinni tókst
að koma í veg fyrir að her-
menn sýktust af þeim plág-
um, sem lýs bera. En aftur-
ki'ppurinn kom fljótlega. Ár-
ið 1947 veittu menn jþví at-
hygli í ítalíu, að meðalið
hreif ekki lengur gagnvart
flugum, og árið eftir varð
hins sama vart í Kaliforníu.
Rannsóknir, sém þá voru
gerðar sýndu, að flugurnar
voru nú ekki aðeins örðnar ó-
næmar fyrir „DDT“, heldur
alls konar skordýraeitri sem
áður hafði verið réynt með
góðum árangri. Afkomendur
þeirra flugna, sem höfðu þol
að eitrið, voru alveg ónæmar
fyrir því. Sama máli var að
gegna um moskítóflugur, sem
meðalið hafði verið reynt við.
Þær urðu ónæmar fyrir því
og öðrum eiturtegundum lika.
Og nú þjóta þær að nýju upp
í ítalíu, Indlandi, Florida og
Kaliforníu.
Og svo urðu menn þess var-
ir í Kóreustríðinu, að „DDT“
var ekki lengur einhlítt gegn
lúsum.
Ekki tókst betur til á öðru
sviði. Menn fóru að nota
„DDT“ til þess að útrýma
þeim skordýrum, er leggjast
á ávexti og spilla þeim. Það
gekk vel fyrst. En svo urðu
þessi skordýr ónæm fyrir
eitrinu og einnig fyrir öðrum
eiturtegundum, sem áður
höfðu verið notaðar með góð-
um árangri til þess að halda
skórdýraplágunni í skefjum.
Og nú stóðu menn berskjald-
aðir fyrir varginum og fjöldi
manna í Bandaríkjunum gafst
alveg upp á ávaxtarækt.
Hér hafði skeð furðuleg
breyting, en hún var auðski'l-
in. Hér hafði ekki gerzt ann
að en það, að skordýrin höfðu
vanið sig á að þola eitrið og
afkomendur þeirra erfðu þann
eiginleika. Og þar sem við-
koman er svo óskapleg, þá var
engin furða þótt skordýrunum
fjölgaði fljótt aftur.
Nú er það svo alls staðar
þar sem samfarir ráða tímg-
un, að þá erfa afkomendurnir
sérstaka eiginleika frá hvoru
foreldri, og nýir eiginleikar
koma fram við það. En svo
getur líka verið um stökk-
breytingar að ræða, þessar
einkennilegu kenjar náttúr-
unnar. Og þeir einstaklingar,
sem hafa fengið þann eigin-
leika í arf, eða með stökk-
breytingu, að þola eitur, eru
miklu hæfari í lífsbaráttunni
heldur en forfeðurnir. Það eru
þeir sem bera sigUr af hólmi
og auka kyn sitt.
Lesbók Mbl.
— Þá er enginn skaði skeð-
ur, svarar hann, þá verður
hún bara auðveldara skot-
mark í haust. í Bretlandi er
reynslan sú, að spörfuglarnir
venjast þannig að þeir fara
burtu við hvellina,- en koma
nokkurn tíma á milli og dreg-
ur þetta mikið úr tjóninu,
sem þeir valda. En þeir eru
heldur ekki nærri eins stygg-
ir og gæsin.
í sambandi við þetta tjáði
Björn okkur að hann hefði í
vor séð akur á Seljalandi stór-
skemmdan af völdum gæsar,
væru stráin uppétin um leið
og þau kæmu upp og er hann
kom út á akurhorn í Gunnars-
holti, flugu þar upp 70 gæsir.
Morgunbl. 4. júlí
Byssa fælir burtu gæsir
af túnum og ökrum bænda
Oft hefir það sézt í blöðun-
um að bændur kvarta undan
gæsinni, sem iþeir segja hinn
versta átvagl, komist hún í
akra þeirra eða tún. En ekki
er gott í efni, því gæsin er
friðuð iþangað til seinast í
ágúst. Nú hafa verið fengnar
til landsins ti'l reynslu byssur,
sem eiga að fæla burtu gæs-
ina. Er byssan hlaðin með kar-
bít og er vatn drýpur á hann,
kemur geysilegur hvellur og
hægt að stilla byssuna þannig
að hvellirnir komi rpeð jöfnu
millibili, allt frá hálfri mínútu
til klukkustundar millibils.
Dr. Bjöm Sigurbjörnsson
hjá Búnaðardeild Atvinnu-
deildarinnar sýndi okkur eina
af þessum byssum í gær. Hann
var í fyrra á jurtarannsóknar-
þingi í Cambridge á Englandi,
lagði sig þá út á gras með
bók, en allt í einu kvað við
gífurlegur hvellur og hafði
hann legið í nánd við eina af
byssum þeim, sem notaðar eru
í Bretlandi til að fæla burtu
spörfugla. Hann skrifaði nið-
ur framleiðslumerkið, en um
50 þús. slíkar byssur eru í
notkun í Bretlandi. Og minn-
ugur þess að gæsin hér byrj-
ar að éta sáðgrasið á vorin,
bítur svo gras bænda allt
sumarið og étur kornið á
haustin, til að fara sílspikuð
til Englands, þar sem enskir
lávarðar skjóta hana, fékk
hann Árna Gestssyni í Globus
nafnið og hann pantaði þrjár
til reynslu, til að freista þess
að losa bændur við ágang
gæsarinnar.
Einar Þorsteinsson ráðu-
nautur ætlar að setja eina upp
á Skógasandi, en þar eyði-
lögðust tilraunir af völdum
gæsarinnar í fyrra. Árni
Gestsson ætlar að setja aðra
upp á Akrinum á Hafrafelli
á Rangárvöllum og sú sem við
sáum, á að fara í Gunnarsholt,
þar sem þeir Björn og Sturla
Friðriksson sáðu korni vegna
tilrauna sinna í aprílmánuði,
þar eð klaki fór ekki úr jörðu
við Korpúlfsstaði fyrr en
máí eða of seint til þess. Á
byssan að fæla spörfugla úr
8 hektara landi, en engin
reynsla fengin um gæsina.
En venst ekki gæsin bara
hvellunum? spyrjum við
Björn.
Ómenntaður
töfralæknir
Vinur minn, Bil’l Sowter, er
hógvær maður og yfiríætis-
laus, orðfár og orðvar og frá-
sneiddur því að vilja ýkja.
Hann hefir sagt mér þessa
sögu:
Það var árið 1943 þegar
stríðið við Japan var í al-
gleymingi. Hann var þá liðs-
foringi og hafði verið sendur
til herstöðva í Bangalore í
Mysore-ríki, en það er eitt
héraðið í Madras á Indlandi.
Hann var þarna með konu
sína og tvö börn, Edmund 12
ára og Joyce 6 ára.
Einhvern dag var hann
sendur ásamt þremur inn-
lendum undirforingjum til
þess að leita að vatni, langan
veg frá herbúðunum. Þessir
þrír undirforingjar hétu Kup-
puswami, Ranganswami og
Nairianswami. Með þeim fóru
sex innlendir hermenn og
matreiðslumaður. Yfirforing-
inn sagði, að hann mætti hafa
bömin sín með, þau myndi
hafa gaman að slíku ferðalagi.
Þeim var nú ékið á bílum
til áfangastaðarins og skildir
þar eftir. Brátt tókst þeim að
finna þar vatn og síðan unnu
þeir að því að gera þar al-
mennilegt vatnsból.
Snemma morgums, sama
daginn og þeir áttu von á að
bílar mundu koma að sækja
sig, var Edtnund litli að taka
saman rúmföt sín. Skyndilega
rak hann upp hátt hljóð, eins
og hann hefði meitt sig. Bill
sá að drengurinn saug á sér
fingur á vinstri hönd, en á
gólfinu var rauðbrúnn sporð-
dréki. Sowter steig þegar ofan
á hann og drap hann. Hann
vissi óða-r að sporðdreki þessi
mundi hafa bitið drenginn og
hann hafði verið nógu lengi í
Indlandi til þess að vita, að
bit sporðdrekans er banvænt.
Drengurinn hafði óþolandi
kvalir í hendinni, og faðir
hans sá að rauðir taumar lágu
upp úlfliðinn og færðust upp
handlegginn. Það var blóð-
eitrun frá bitinu.
Enginn tími var til þess að
sækja lækni til Bangalore, og
Frh. bi*. 8-