Lögberg-Heimskringla - 18.07.1963, Side 4

4
LÖGBERG-IÍEISKRINGLA, FIMMTUDAGINN 18. JÚLÍ 1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALUNGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÖNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Haraldur Bessa-
son, Rev. Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Jóhann
G. Jóhannson, Thorvaldur Johnson, Jakob F. Kristjánsson,
Tryggvi J. Oleson, Rev. Philip M. Pétursson. Vancouver: Dr. S.
E. Bjömsson. Montreal: Áskell Löve. Minneapolis: Valdimar
Björnson. Grand Forks: Richard Beck. Reykjavík: Birgir
Thorlacius. Akureyri: Steindór Steindórsson. London: Dr. Karl
Strand.
Subscripiion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class mail by the Post Office Deportment, Ottawa,
and for payment of Postage in cash.
Vilhjálms Stefánssonar minnst
Hon. Arthur Laing ráðherra Northern Affairs and Natural
Resources Kanadastjórnar lagði fyrir þingið 8. júlí frumvarp
um breytingu á Northwest Territories löggjöfinni, en hún er
aðallega þess efnis að þessu norðursvæði, sem er fyrir norð
an sextugustu breiddargráðu Kanada verði skipt í tvennt
við 105 hnattarbauginn (meridian og longitude) og að vestur
hlutinn nefnist Mackenzie Territory, en að austur hlutinn
sem er byggður Eskimóum skuli bera Eskimóa nafn, sem
þeir sjálfir hafa valið, en það er Nunassiaq og þýðir „Fagurt
land“.
Ýmislegt fleira í frumvarpinu varðandi stjórnarfyrir-
komulag á þessu svæði og fl. skal hér ekki tekið til umræðu
enn aðeins minnst á, að fyrrverandi ráðherra þessara norð-
ursvæða Kanada, Hon. W. G. Dinsdale, þingmaður fyrir
Brandon — Souris í Manitoba, hvað þetta frumvarp og þess-
ar þingræður gefa tilefni til að minnast þess Kanadamanns
sem einna fyrstur hefði dregið athygli að auðlegð norður-
svæða Kanada, en það hefði verið Vilhjálmur Stefánsson,
fæddur í íslenzku byggðinni að Arnes, Manitoba, sem þá
var hluti af Northwest Territories. Foreldrar hans hefðu
verið íslenzk landnámshjón; hann hafði dáið síðastliðinn
ágúst, virtur og heiðraður fyrir framúrskarandi afrek
norðurslóðum. Þá rakti Mr. Dinsdale söguna þannig: Eftir
að Stefánsson kom úr fyrsta leiðangrinum leitaði hann
styrktar frá Kanadastjórn til frekari rannsókna og land-
könnunar, og fyrir persónulega milligöngu Sir Robert Borden
voru honum veittir $300,000. Það var þessi leiðangur 1912—18
sem varð tilefni bókarinnar „The Friendly Arciic". er gjör-
breytti skoðunum almennings á norðursvæðunum, sem fram
að þeim tíma höfðu verið talin fráhrindandi, ægileg og
grimm. Því miður hætti Kanadastjórnin, sem tók við af
Borden stjórninni, að styrkja Stefánsson til þessa starfs og
varð hann þá að leita til Bandaríkjanna.
Hugmyndir og kenningar Stefánssons hafa nú á marg-
an hátt reynst sannar. Hann var hinn fyrsti sem hélt því
fram að hægt væri að halda áfram rannsóknum á hafísnum
þótt hann væri á hreyfingu og gerði það sjálfur á leiðangr-
um sínum. Þessa hugmynd greip Soviet stjórnin óg færði
sér í nyt með vaxandi áhuga síðustu áratugina, en samtímis
féllu Kanadískar rannsóknir þar nyðra að mestu niður þar
til rétt nýlega.
Stefánsson bennti fyrstur manna á að hægt yrði að stytta
leiðir með því að fljúga yfir norðurpólinn og að hægt væri
að auðvelda fluttninga á norðurslóðum með því að sigla
kafbátum undir hafísnum, hvorttveggja er komið á daginn.
Það voru landafundir og landkannanir Stefánssons, sem
staðfestu, án nokkurs efa eignarétt Kanada yfir Kanadaíska
eyjaklasanum í norður íshafinu. Við erum í mikilli þakkar
skuld við þennan Kanadamann sem upphaflega kom frá
Manitoba.
Mætti ég að lokum benda á að Mr. Stefánsson sagði fyrir-
fram frá námu- og olíuauðlegð norðursins sem nú hefir fund-
ist. Hann talaði um að lagðir yrðu vegir og járnbrautir til
þessara náttúruauðæfa. Hann jafnvel taldi líklegt, að fólk
myndi ferðast á norðurslóðir sér til skemmtunar; þessvegna
nefndi hann bók sína The Friendly Arctic. Allt þetta hefir
nú rætzt.
HUNDRAÐ ÁRA AFMÆLI
Ritsafn Theodoru Thoroddsen var ein þeirra bóka er ég
eignaðist á Islandi í fyrra, og hafði ég svo mikla nautn af
að lesa hana, að ég birti í leyfisleysi nokkrar greinar úr
henni í L.-H. lesendum til gleði og fróðleiks, en svo elsku-
legur er persónuleiki þessarar konu, eins og hann endur-
speglast í ljóðum hennar, þulum og ritgerðum og í minn-
ingarritgerð dr. Sigurðar Nordal, er fylgir safninu, að ég
þóttist fullviss um, að hún myndi ekki hafa amast við því
þótt ég tæki þannig verk hennar traustataki. Þeir sem hafa | fyrir skömmu, ógift, Katrín j þrif, mannþekkingu og marg-
hug á að eignast bókina skrifi Bókaútgáfu Menningarsjóðs í
Reykjavík. — Ég leyfi mér að endurprenta í þessu blaði
grein ritaða í tilefni hundrað ára afmælis þessarar merku
konu.
Á 100 ára afmæli
Theodoru Thoroddsen
1 dag eru 100 ár frá fæðingu
Theodoru Thoroddsen. Henn-
ar mun lengi minnzt, einkum
fyrir tvennt. Fyrir þulur sín-
ar og annan skáldskap, og
sem eiginkonu Skúla Thor-
oddsen.
Theodora var fædd að
Kvennabrekku í Dölum 1.
júlí 1863. Faðir hennar var
séra Guðmundur Einarsson,
Ólafssonar í Skáleyjum á
Breiðafirði. Systur séra Guð-
mundar voru þær Þóra í
Skógum, móðir séra Matthías-
ar Jochumssonar og Guðrún í
Flatey, móðir Andrésar, föður
skáldkvennanna Herdísar og
Ólínu. Bernskuheimilr Theo-
doru að Kvennabrekku var
fjölmennt myndarheimili.
Þau presthjónin eignuðust
fimmtán börn og komust að-
eins þrjú þeirra á legg: Ást-
hildur, er átti Pétur Thor-
steinsson á Bíldudal, Ólafur
,læknir og Theodora.
Haustið 1879 fór Theodora
fyrst að heiman, sextán ára
gömul, og nam við Kvenna-
skólann í Reykjavík. 21 árs að
,aldri giftist hún svo Skúla
Thoroddsen.
Um bernsku Theodoru, seg-
ir Sigurður Nordal í bók
þeirri, er hann gaf út með
verkum hennar fyrir nokkr-
(um árum:
„Theodora kom úr föður-
garði og handarjaðri móður
sinnar með ríka þörf á frelsi
pg sjálfstæði, bæði í hugsun
og athöfnum. Hún hafði feng-
ið svo góða menntun, sem
ung stúlka á þeim tímum átti
kost á, bæði í heimahúsum og
utan þeirra. En auk þess, sem
hún hafði lesið og til náms
var talið, bjó hún yfir ó-
venjulegum forða af alþýð-
legum fróðleik“. „En Theo-
dora hafði líka verið óþreyt-
,andi að láta karla og kerling-
ar, heimafólk og aðkomandi
fara með sögur og vísur og
veiða upp úr þeim ýmislegt
um örlög þeirra sjálfra og
annarra, sem ekki var ætlazt
til, að börn fengju að vita eða
•bæru skynbragð á. Og hún
hafði ekki sízt verið forvitin
um olnbogabörn og amakefli
jnannfélagsins, hagi þeirra og
tildrög þess, með hverjum
hætti þau hefðu orðið utan-
veltu í leitinni að gæfunni og
notum hæfileika sinna.“
Blómaskeið ævi Theodoru
var sambúð með manni sín-
um, Skúla Thoroddsen. Áttu
þau miklu barnaláni að fagna
og varð fimm dætra og átta
sona auðið. Þau voru Unnur,
gift Halldóri Stefánssyni
ækni, Guðmundur prófessor,
Skúli lézt 1917, Jón lézt 1924,
Þorvaldur, býr í Ameríku,
Kristín hjúkrunarkona, látin
læknir, ógift, Ragnhildur, gift
Pálma heitnum Hannessyni,
Bolli fyrrverandi bæjarverk-
fræðingur, Sigurður verk-
fræðingur, Sverrir banka-
fulltrúi og María, gift Haraldi
Jónssyni lækni. Eitt barn-
anna, Þorvald misstu þau
þjónin í frumbersku. Níu
þeirra eru á lífi. Eru afkom-
endur Theodoru og Skúla
fjölmargir og er það myndar-
,legur hópur.
Skúli eiginmaður Theodoru
var athafnasamur og umdeil-
ur maður, embættismaður,
Stjórnmálamaður og blaða-
fnaður. Verður hinni merku
SÖgu hans ekki gerð skil hér.
En erfitt hefur verið húsmóð-
urstarfið að standa við hlið
manni sínum í baráttunni og
sinna um leið stóru heimili og
fjölda barna og hasla sér völl
í bókmenntasögunni fyrir
yndislegar þulur, auk kvæða
og sagna. Enn er vitnað til
hjónabands þeirra sem fyrir-
myndar og er sagt, að Theo-
dora eigi drjúgan þátt í ævi-
starfi Skúla vegna skilnings,
samstöðu og hvatningar. Fyr
ir þetta mun Theodoru einnig
fengi minnzt. 1 ævisögu Skúla
er sagt, að hjónaband þeirra
,hafi verið „hrukkulaus fyrir-
(mynd**. Segja þau orð meira,
en langt mál hér.
53 ára að aldri missti Theo-
dora mann sinn eftir 32 ára
^sambúð. Þá átti hún 38 ár eftir
ólifuð, en hún lézt í hárri elli
á 91. aldursári, hinn 23. febrú-
ar 1954. Frá láti Skúla hélt
hún börnum sínum heimili í
Vonarstrætinu og kom þeim á
(legg. Þegar þau voru öll farin
að heiman 1930, lét hún af
frægu húsmóðurstarfi og bjó
síðan hjá börnum sínum til
dauða dags.
1 umræddu ritsafni Theo-
doru, segir Sigurður Nordal í
formála:
„Frú Theodora var tæplega
meðalkona á hæð, grannvaxin
og létt á fæti. Þegar ég hitti
hana í fyrsta sinn, vorið 1915,
var hún enn svo ungleg, að
jneð ólíkindum mátti heita
,um konu, sem komin var yfir
fimmtugt, þrettán barna móð-
ir og hafði vissulega staðið í
ýmsu um dagana. Þetta kvöld
,var hún hrókur alls fagnaðar
í fjörugum félagsskap".
Lengst mun minningin um
Theodoru geymast vegna
kveðskapar hennar. Um þann
hæfileika segir Nordal: „Af
því ætti að mega ráða í það,
sem frú Theodora hafði til
brunns að bera sem skáld og
^ithöfundur, hagmælsku
hennar og frásagnarhátt, með-
ferð íslenzkra tungu, bæði í
bundnu og óbundnu máli,
ímyndunarafl og skáldleg til-
breytilegan fróðleik".
Theodora óx upp með hinni
breiðfirzku skáldgáfu og erfði
hana í ríkum mæli. Það er þó
ekki síður húmanismi hennar,
íslenzkur húmanismi á göml-
um merg, umburðarlyndi,
sem ekki hefur verið talið
með helztu eiginleikum ís-
lendinga, áður og enn, sem
gætt hefur þulur hennar og
annan skáldskap þeim töfrum,
sem endast munu til langrar
sögu. Hver man ekki úr
þernsku sinni?:
Komdu litla Lipurtá!
langi þig að heyra,
hvað mig dreymdi, hvað ég sá
og kannske sitthvað fleira.
Ljáðú mér eyra.
Litla flónið, ljáðu mér
snöggvast eyra:
Þar er siglt á silfurbát
með seglum þöndum,
rauðagull í rá og böndum,
,rennir hann beint að
ströndum,
rennir hann beint að björtum
sólarströndum.
i
Frú Theodora Thoroddsen
var glæsileg kona. Hún var
Óvenju ungleg langt fram eft-
ir aldri, en missti þó ekki
neistann að sögn fyrr en á
hinztu stundu. Þorri þeirra,
jsem nú eru æskumegin við
þriðja tuginn, hafa ekki notið
þess að sjá hana náið að hitta
að máli. Margir ungir Reyk-
víkingar muna þó enn eftir
fallegri gamalli konu. Þar fór
frú Theodora. Úr brosi hinnar
öldruðu konu mátti finna
lykilinn að lífi hennar. Far-
sælt og hamingjusamt líf með
fjölskyldu sinni, glettni, um-
• burðarlyndi og þann anda,
sem lengi mun ylja lesendum
kvæða hennar.
i J.R.
» Mgbl. 30. júní.
‘P'tÍHtcct-l*:
BOSTON, LOS ANGELES
LONDON
Interesting
Accurate
Complete
Internatlonal New* Coveragn
The Christion Sclence Monltor
One Norwoy St.( Boston 15, Masi.
Send yoor newspoper for the tlme
checked. Enclosed flnd my check or
money order. Q 1 year $22.
□ 6 monthi $11 □ 3 monthi $5.50
Nome
Addreu
Cfiy ' Zone
Stota
fB-l<