Lögberg-Heimskringla - 23.09.1965, Qupperneq 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 23. SEPtEMBER 1965
Lögberg-Heimskringla
Published evety Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor and Business Manager: INGIBJÖRG JÓNSSON
Board of Directors' Executive Committee
President, Grettir L. Johannson; Vice-President, Grettir Eggertson; Secretary,
S. Aleck Thorarinson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Haraldur Bessason, Rev. Valdimar
J. Eylands. Caroline Gunnarsson, Johann G. Johannson, Thorvaldur Johnson,
Jakob F. Kristjansson, Rev. Philip M. Petursson. Voncouver: Dr. S. E. Bjornsson.
Boulder, Col.: Askell Love. Minncopolis: Valdimar Bjornsson. Grand Forks:
Richard Beck. Reykjovik: Birgir Thorlacius. Akureyri: Steindor Steindorsson.
London: Dr. Karl Strand.
Subscription $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized os second class mail by the Post Office Department, Ottawo,
and for payment of Postage in cash.
ÓLAFUR ÞORVALDSSON:
Uppgrónir þjóðvegir
Vegna tilmæla Birgis ráðuneytisstjóra Thorlacíus hefir
fræðimaðurinn, Ólafur Þorvaldsson, sent Lögbergi-Heims-
kringlu, af og til ritgerðir sínar, m.a. Manntalið mikla,
Kaldar nætur, Krysvíkurkirkja, Spáfuglar og nú þessa, sem
mun vekja viðkvæmar endurminningar, ekki sízt hjá eldri
V.-íslendingum. — Allar eru riígerðir hans fróðlegar og
skemmtilegar, skrifaðar á yndisfagurri íslenzku. — I. J.
Eftir því sem nýir vegir hafa víðar kvíslazt um land-
ið og stórvötn verið brúuð, hefir öll umferð breytzt að
sama skapi. Við þessa miklu breytingu lögðust niður hinir
gömlu ‘vegir eða götur, sem meira réttnefni var. Á fyrstu
árum hinnar nýju vegagerðar voru þeir í daglegu tali oftast
nefndir upphleyptir vegir. Var það til aðgreiningar frá
hinum gömlu vegum, sem flestir voru meira eða minna nið-
urgrafnir. Þannig voru vegir landsins í þúsund ár. Þessa
vegi mynduðu fætur manna og dýra. Með árum og öldum
gróf umferðin sig niður í jarðveginn á mislöngum tíma, eftir
jarðlagi því, sem umferðin lá um. Hvergi var yfirborð
landsins svo sterkt, þar sem alfaraleið var, að ekki léti nokk-
uð á sjá, þótt mislangan tíma tæki. Þó voru þá hvorki
járnaðar bifreiðar né járnbent kerruhjól, en hestfóturinn
var oftast vel jámaður. í hörðustu brunahellur, blá- og
grágrýtisklappir, smásurfu hinar pottuðu skeifur með sín-
um pottuðu hestskónöglum för og götur á stöku stað, marg-
ar hlið við hlið, svo djúpar, að á mörgum stöðum munu
enn sjást, eftir margar aldir hér frá.
Merki hinnar miklu umferðar má enn sjá um land all.t,
þótt mismikil séu, og kemur þar til mismikil umferð, svo og
hvert landið er, sem um var farið. — í Staðarsveit á Snæ-
fellsnesi má enn víða sjá með sjó fram móta fyrir hálfgrón-
um götum, um tuttugu talsins, þar sem ég hefi flestar talið,
liggjandi hlið við hlið, þó með nokkru millibili. — Drjúgan
þátt í myndun þessara gatna munu eiga norðanmenn, Dala-
menn, Borgfirðingar, Mýramenn og Hnappdælir, sem öldum
saman sóttu skreið undir Jökul. Þessar götur grófust lítt
niður, þar eð sandur er undir, og svo kom sandur frá
sjónum og bar ofan í þær á milli. Þama hefi ég séð flestar
götur saman komnar, þótt víða megi sjá þær margar.
Nú grær óðum um þessar fornu götur, þar eð nú fer þær
enginn lengur. Þar sem jörð var mjög moldarborin, grófust
götur fljótt niður, bæði af umferð og vatnsrennsli. Þegar
þessar götur voru orðnar svo djúpar, að klyfjar námu við
bakka, voru aðrar myndaðar utan við. Menn, sem oft fóru
um, voru vanafastir á götur, og hestar, sem reknir voru,
ekki síður, og tók því oft nokkurn tíma myndun nýrra
gatna. Þar sem mikil umferð lá um grýtt land, munu menn
snemma á öldum hafa farið að taka steina úr götu. Til þess
benda ruddar götur um ýmis brunahraun. Má í því sam-
bandi minnast á göturnar yfir Berserkjahraun á norðan-
verðu Snæfellsnesi og Ögmundarhraun milli Grindavíkur og
Krýsuvíkur. Þjóðsögur eru til um ruðning beggja þessara
hrauna, en verða ekki endursagðar hér. Hitt má fullyrða,
að hér er um sýnileg mannaverk að ræða, og þau mjög
gömul. Hvort heldur þar hafa verið að verki frjálsir menn
eða þrælar fornmanna, þá hefir verið gengið þar vasklega
að verki. Þessar götur þurfa mjög lítið viðhald, þar eð
víðast hefir verið rutt niður á fastan jarðveg eða á eldri
hraun, sem undir eru. — Þessi vegagerð fyrri alda hefir
verið einhvers konar þegnskyldu- eða sjálfboðavinna.
Árið 1831 var stofnað hið íslenzka fjallvegafélag. Höfuð-
tilgangur þess mun hafa verið að ryðja og varða þá aðal-
fjallvegi, sem fyrir voru, svo
og Íeita nýrra vegastæða,
einkum milli landsfjórðunga.
Að ryðja vegi var það að
kasta steinum úr götu eftir
því sem járnkarl og pálar
fengu við ráðið.
Svo sem sjá má af reikn-
ingi fjallvegafélagsins, sem
birtur er í Sunnanpóstinum
1835, hefir vinna sú, sem fé-
lagið lét framkvæma, verið
borguð, og er reikningur
þessi, þótt ekki sé margbrot-
inn, allfróðlegur og sýnir
nokkuð viðskipti manna þess
tíma. Síðar kom til sögunnar
fjallvegasjóður. Úr þeim sjóði
var nokkuð veitt til ruðnings
og viðhalds fjallvegum, lánuð
til þess verkfæri og fleira.
Virðist markmið þessara
tveggja stofnana hafa verið
sama eða mjög áþekkt.
Við ruðning vega dýpkaði
gatan við hverja yfirferð, en
ruðningur óx að sama skapi
beggja vegna. Þannig mynd-
uðust hinir niðurgröfnu vegir
gamla tímans, og er í beinni
mótsetningu við hina upp-
hlöðnu vegi nútímans. Þar er
því um, hreina byltingu í
vegagerð okkar að ræða. —
Hve lítil vegabót hefir víðast
verið á landinu í tíð hinna
gömlu vega, get ég hér til
gamans þess, sem maður bú-
settur á Austurlandi á þeim
tíma sagði: „Einu vegabætur
þar eru brennivíriið“. Hvað
hann nú meinti, skilja jafnvel
einhverjir enn.
Framhald í næsia blaði.
Fréttir frá íslandi
Prestsembættin í
landinu 120 talsins
Nýlega voru 7 prests-
embætti auglýst laus. Af því
tilefni spurðist Mbl. fyrir um
það hjá biskupsritara, Ingólfi
Ástmarssyni, hvort erfiðleik-
ar væru á að fá presta í
prestaköllin. Hann sagði að
þama væri um eðlilegar til-
færslur að ræða, þó þættu nú
um stundarsakir tveir prest-
ar á bezta aldri, sr. Erlendur
Sigmundsson og sr. Páll Páls-
son, og væri skaði að missa þá
úr prestsskap. Aðrir væru að
hætta vegna aldurs eða flutn-
inga annað.
Prestsembættin eru nú 120
á landinu og fer heldur fjölg-
andi, en Reykjavíkurprestum
hefur fjölgað mjög, enda þörf-
in vaxandi fyrir presta. Víða
vantar presta, sennilega mest
af því að prestssetrin á þeim
stöðum eru í slæmu ástandi.
Sagði Ingólfur að erfitt væri
að segja um hvort ekki fengj-
ust þangað prestar ef upp á
betri húsakynni væri að
bjóða, því talsvert væri til af
guðfræðingum, sem ekki
stunda prestsskap.
Þeir prestar, sem nú eru að
hætta fyrir aldurssakir eru sr.
Sigurður Lárusson í Stykkis-
hólmi, sem er yfir 70 ára, og
sr. Guðmundur Benediktsson
á Barði, sem sömuleiðis er
kominn á enda þjónustutím-
ans. Presturinn í Ögurþingi
hefur nýlega fengið Stóra
Núpsprestakall og flyzt þang-
að og bæði á Bíldudal og á
Æsustöðum eru nú settir
prestar, sem gera má ráð fyr-
ir að sæki um brauðin og nái
kosningu. Umsóknnir eru nú
að byrja að berast um presta-
köllin og vitað um ýmsa sem
hug hafa á að sækja um þau.
Mbl. 3. sept.
* * *
Ráðnir lil sjónvarpsins
„Eftirgreindir menn hafa
verið ráðnir til starfa við
sjónvarpsdeild Ríkisútvarps-
ins:
Emil Björnsson hefur verið
ráðinn dagskrárstjóri frétta-
og fræðsludeildar,
Steindór Hjörleifsson deild-
arstjóri lista- og skemmti-
deildar.
Jón D. Þorsteinsson deild-
arverkfræðingur og
Gísli Gestsson kvikmynda-
tökumaður. —
Menntamálaráðuneytið,
31. ágúst 1965“.
Emil Bjömsson er fæddur
1915 á Felli í Breiðdal. Hann
varð stúdent frá Menntaskól-
anum á Akureyri árið 1939 og
stundaði næstu tvö ár nám í
viðskiptafræði og hagfræði
við Háskóla íslands, en nam
síðan guðfræði og varð guð-
fræðikandidat árið 1946. Emil
Björnsson hefur verið safnað-
arprestur Óháða safnaðarins í
Reykjavík frá árinu 1949 og
jafnframt starfað í fréttastofu
Ríkisútvarpsins frá 1944, nú
síðast sem aðstoðarfrétta-
stjóri. Emil Björnsson kynnir
sér sjónvarpsrekstur í Banda-
ríkjunum um þessar mundir.
Steindór Hjörleifsson er
fæddur 1926 í Hnífsdal. Hann
stundaði leiklistarnám við
Leikskóla Lárusar Pálssonar
á árunum 1946—49 og hefur
síðan starfað hjá Leikfélagi
Reykjavíkur og verið í stjórn
félagsins í mörg ár. Hann er
nú formaður Leikfélags
Reykjavíkur. Steindór hefur
auk þess verið deildarstjóri í
Seðlabankanum sl. sjö ár.
Jón D. Þorsteinsson er
fæddur 1933 í Drangshlíðar-
dal í Austur-Eyjafjallahreppi.
Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum á Laugar-
vatni 1955 og lauk prófi í út-
varpsverkfræði við Polytekn-
isk Læreanstalt í Kaupmanna-
höfn í janúar 1963 og hefur
starfað síðan hjá Eltra-sjón-
varpsverksmiðjunum í Kaup-
mannahöfn.
Gísli Gestsson er fæddur í
Reykjavík 1941. Hann lauk
verzlunarprófi frá Verzlunar-
skóla íslands árið 1960 og
starfaði sem blaðaljósmynd-
ari í 3 ár. Hann hefur numið
kvikmyndagerð í London
School of Film Technique og
starfað hjá sjónvarpi BBC og
stjórnað sjálfur kvikmynda-
töku fyrir ýmsa aðila, m.a.
erlendar sjónvarpsstöðvar.
Mbl. 1. sept.
* * *
Hugboð varð 7 ára
dreng til lífs
Akureyri, 3. september —
Þorsteini Stefánssyni, hafnar
verði tókst að bjarga 7 ára
dreng frá durkknun í Akur-
eyrarhöfn í gærkvöldi. Þor-
steinn var staddur inni í toll-
stöðinni, sem er á hafnar-
bakkanum, og var þar á tali
við yfirtollvörðinn, þegar
hann stóð allt í einu upp og
honum fannst hann verða að
ganga út og austur fyrir hús-
ið. Þegar þangað kemur er
grátandi drengur, Guðbergur
Karl, 6 ára, þar á fjórum
fótum á hafnarbakkanum
sunnarlega við skipakvína og
kallar í ákafa: Haltu þér fast,
haltu þér fast! Þorsteinn tek-
ur til fótanna og sér, að 7 ára
drengur, Hallur Ármann Ell-
ertsson, Engimýri 1, er í sjón-
um og heldur dauðahaldi með
hægri hendinni í hjólbarða,
sem hékk utan á hafnargarð-
inum.
Drengirnir, sem eru bræð-
ur, höfðu verið að leika sér
um borð í mótorbátnum
Verði, en voru á leiðinni í
land, þegar Hallur datt niður
á milli skips og bryggju. Hon-
um tókst að svamla að garð-
inum og ná með báðum hönd-
um í hjólbarðann, en þegar
Þorstein bar að, var hann bú-
inn að missa takið með vinstri
hendinni, en hékk ennþá á
þeirri hægri. Var hann alveg
að gefast upp, þar serrv sjórinn
náði honum upp að hálsi og
hann orðinn mjög kaldur.
Þorsteinn klifraði niður á
hjólbarðann og náði taki á
peysu drengsins. Reyndist
hann of þungur til að hægt
væri að vega hann upp á
peysunni. Sagði Þorsteinn
drengnum þá að vera rólegur,
sleppa hjólbarðanum og grípa
með hendinni í buxnaskálm
sína. Um leið og hann gerði
það, náði Þorsteinn taki á
handleggnum á honum og
kippti honum upp á bryggj-
una.
Engin mannaferð var um
hafnargarðinn á meðan á
þessu stóð og því engrar ann-
arrar hjálpar að vænta, hefði
Þorsteinn ekki fengið þetta
hugboð um að ganga út. Hann
fór með drenginn upp að
Pósthúsinu, en þar hittu þeir
Jóhann Guðmundsson, póst-
fulltrúa, sem ók drengnum
heim í bifreið sinni. Var hann
settur í heitt bað og varð ekki
meint af volkinu. Hann fór í
skólann í morgun og fékk
ekki einu sinni kvef. — Sv. P.
Mbl. 4. sept.