Lögberg-Heimskringla - 25.02.1971, Blaðsíða 5

LöGBERG-HEIMSKEINGLA, FIMMTUDAGINN 25. FEBRÚAR 1971
5
Ávarp Gylfa Þ. Gíslasonar 6 sjötugsafmæli
Tómasar Guðmundssonar
í
,í Ljóðum um lítinn fugl segir Tómas Guðmundsson m. a.:
„Það vorar fyrir alla þá, sem unna,
og enginn getur sagt, að það sé lítið,
sem vorið hefur færst í fang, og skrítið,
hvað fljótt því tekst að safna í blóm og runna.
Ég þekki líka lind við bláan vog,
lítið og glaðvært skáld, sem daglangt syngur
og yrkir sínum himni hugljúf kvæði.
Og litlu neðar, einnig út við Sog,
býr óðinshani, lítill heimspekingur,
sem ég þarf helzt að hitta í góðu næði.
Og megi gæfan blessa þína byggð
og bömum þínum helga vatnið fríða,
fugl eftir fugl og sumar eftir sumar.“
Svona hefur ekkert íslenzkt
skáld ort nema Tómas Guð-
mundsson. Við hlið Jónasar
Hallgrímssonar er hann skáld
fegurðarinnar í íslenzkum
bókmenntum.
Ég veit, að skáldum hefur
verið fundið þdð til foráttu
að tigna fegurð og túlka hana
fyrst og fremst. Þau eigi að
flytja kenningu, berjast gegn
rangsleitni, krefjast réttlætis.
Þegar önnur ljóðabók Tóm-
asar Guðmundssonar, Fagra
veröld, kom út, var ég í
menntaskóla. Afleiðingar
heimskreppu höfðu fært ís-
lendingum fátækt og atvinnu-
leysi, ekki síður en öðrum
þjóðum, og skuggi ofstækis og
einræðis, jafnvel hugsanlegr-
ar styrjaldar, grúfði yfir álf-
unni. Við, sem þá vorum ung,
virtumst vera að halda út í
hræðilegan heim. Var það
kannske vegna þess, sem við
tókum ljóðum Tómasar í
Fögru veröld eins og fagnað-
arboðskap, lásum þau og
sungum og urðum bjartsýn á
framtíðina? Við lokuðum ekki
augunum fyrir því, sem okk-
ur fannst rangt og ljótt. En
við sáum, að það var til fög-
ur veröld. Er þetta ekki líka
að heyra boðskap?
Eitt af því, sem sagt hefur
verið um sögu Íslendinga á
liðnum öldum, er, að skáld
þeirra hafi yljað þeim í kulda
og hjálpað þeim í baráttu
gegn bjargarskorti, auk þess
sem þau hafi brýnt þá til dáða
í sókn til frelsis. Þetta er án
efa rétt. Fátækri þjóð og ó-
frjálsri er ómetanlegt að eiga
auð, sem er ekki af þessum
heimi. En hvert er þá erindi
skálds við fólk, sem er frjálst
og óháð og hefur yfrið að
bíta og brenna? Hvert er
hlutverk ljóðsins í heimi alls-
nægtanna?
Skoðun mín er sú, að hafi
skáldskapur verið nauðsynleg-
ur í veröld fátæktar, þá sé
hann enn nauðsynlegri í sam-
félagi velmegunar. Ber hér
tvennt til. Annars vegar er
s í f e 11 d hætta á, að gnægð
neyzlugæða deyfi áhuga á
andlegum verðmætum. Langt
er síðan sagt var, að margur
yrði af aurum api. Það er
ennþá sannara nú en þá. Hins
vegar hefur sú iðnþróun, sem
fært hefur gnótt hvers konar
veraldargæða, smám saman
orðið að hálfgildings styrjöld
við náttúru og fegurð um-
hverfis. Nú er ég ekki í hópi
þeirra, sem telja, að ekki sé
unnt að samrýma iðnþróun
og verndun fagurrar náttúru.
En hvort tveggja er jafn mik-
ilvægt: Að skilja nauðsyn
þess að efla iðnað til þess að
hagur okkar allra geti haldið
áfram að batna og hitt að
varðveita fegurðina í lífinu
til þess að hagsbótin jafngildi
ekki auknu hóglífi einu sam-
an, heldur færi okkur sannan
fögnuð.
Nútímamanninum, sem er
auðugri og voldugri en dæmi
eru um áður í veraldarsög-
unni, er fátt nauðsynlegra en
að missa ekki sjónar á gildi
fegurðar í mannlífi. Þetta á
við um okkur Islendinga ekki
síður en aðrar velmegunar-
þjóðir. Mér þykir sérstök á-
stæða til þess að leggja á-
herzlu á þetta á sjötugasta
afmælisdegi Tómasar Guð-
mundssonar, þess núlifandi
skálds íslenzkrar þjóðar, sem
sungið hefur fegurð veraldar
og fegurð mannlífs, ást og
gleði, ljúfast lof og minnt
okkur í kvæðum, sem munu
lifa, meðan íslenzk tunga er
töluð, á það að gleyma ekki
blómi, fugli og helgu fljóti,
— á gildi þess, sem gerist
hvergi nema í hjörtum mann-
anna.
Með þessum orðum færi ég
Tómasi Guðmundssyni sjötug-
um hjartanlegar hamingju-
óskir, íslendingar þakka hon-
um gjafir, sem þeir munu á-
vallt geyma við hjarta sitt.
Alþýðubl., 9. jan.
Jón í Skjalda-Bjarnarvík
SUMARIÐ 1886 fór Þorvald-
ur Thoroddsen um Strandir og
kom í Skjalda-Bjarnarvík og
setti tjald sitt í gerði austan-
vert, við túnið. Um kvöldið,
þegar fylgdarmaður hans sótti
vatn í kaffið, m æ 11 i haim
fjórum stúlkum, sem fóru í
kvíar að mjalta ær. Þær
bjuggu yfir einhverju, sem
þær vildu segja, og ein sagði
annarri: „seg þú það!“ Loks-
ins komst fylgdarmaður að
því, hvað þær áttu við. Þær
vildu vara gestina við draug-
um í gerðinu og sögðu sögu
þá, sem hér fer á eftir.
S n e m m a á 19. öld bjó í
Skjalda-Bjarnarvík bóndi sá,
sem Jón hét. Hann hafði lif-
að allan aldur sinn á Strönd-
um, var einrænn og forn í
skapi. Eitt haust segir hann
við sonu sína, sem þar bjuggu
með honum: „Mig hefur órað
fyrir því, að eg muni eiga
skammt eftir, og mun eg deyja
á þessum vetri. Og ef svo fer,
þá jarðið þið líkama minn
hérna í gerðinu, en flytjið
mig ekki til kirkju. Eg hef
ekki lifað í margmenninu um
ævina og vil ekki vera í marg-
menni dauður.“ Þegar kom
fram um hátíðir um veturinn,
lagðist Jón veikur, og dró sú
sótt hann til bana. Var farið
með hann eins og hann hafði
óskað. Leið svo fram á sumar,
að ekki gjörðist til tíðinda,
f y r r en kirkjusunnudagur
kom. Þá fóru þeir synir Jóns
til kirkju, sögðu presti lát
föður síns og hvernig farið
hefði verið með jarðarför
hans. Prestur kvað það óhæfu
að jarða lík í óvígðri mold
og skipaði þeim að flytja lík
Jóns til kirkju hið fyrsta.
Þeir þvertóku fyrir það og
sÖgðu hann skyldi hvíla þar
sem h a n n væri kominn.
Skildu þeir við það í stytt-
ingi. Bændur frá Dröngum
voru við kirkju þennan sunnu-
dag. Prestur bað þá að fara
til S k j a 1 d a - Bjarnarvíkur,
grafa upp lík Jóns og flytja
það að Árnesi. Liðu svo nokk-
urir dagar.
Kvöld eitt þetta vor átti
telpa að vaka yfir túni í
Skj alda-Bj arnarvík. Þ e g a r
hún hafði rekið fé frá tún-
inu, settist hún í ás, þar sem
hún hafði yfirsjón um túnið,
og sá þá bát koma róandi ut-
an víkina. Þegar hann hafði
lent, fóru mennirnir heim til
bæjar. Stúlkan sá, að tekinn
var upp eldur, því að það fór
að rjúka á bænum. Skildi hún,
að mennimir myndi ætla að
vera þar um nóttina, enda var
farið að hvessa af suðri. En
stúlkan sat fram yfir lágnætt-
ið uppi í ásnum. Þegar reyk-
urinn var horfinn og allt kom-
ið í kyrrð, sér hún koma
mann upp úr gerðinu. Geng-
ur hann heim og fer inn í
bæinn. Svo líður stundarkom,
þangað til maðurinn kemur
út aftur. Hann staðnæmist
við skemmudyr og fer svo
sömu leið í gerðið. Þá kemur
þar upp moldarmökkur. Hann
g e n g u r inn í mökkinn og
hverfur síðan. Stúlkan verð-
ur skelkuð og kemur ekki
heim fyrr en um morguninn,
að hún sér reykinn koma upp
um strompinn. Er það þá
jafnsnemma að komumenn
hafa komið út á hlað og hafa
þar mikla ráðagjörð. Voru
þetta þeir Drangamenn, er
prestur hafði sent eftir líki
Jóns bónda. Vildu nú sumir
grafa upp líkið og fara með
það, en aðrir mæltu fastlega
á móti, og réðu þeir. Fóru
þeir svo erindisleysu á skipi
sínu heim til Dranga. En svo
hafði borið til, þegar þeir voru
komnir til náða um kvöldið,
að formanninum dreymir, að
Jón kemur upp á loftið og er
mjög illilegur. Tekur hann
fyrir kverkar formanni og
kveðst munu drepa hann,
nema hann heiti því að láta
lik sitt liggja kyrrt, þar sem
það sé komið. Og jafnskjótt
f i n n u r formaður kaldar
krumlur um háls sér. Lofar
hann þá öllu, sem Jón vildi
vera láta. Sleppir þá draug-
urinn takinu og gengur snúð-
ugt fram, en þá er formaður-
inn vaknaður. Þegar draug-
urinn kemur fram á lofts-
skörina, snýr hann sér við og
segir: „Skoðið rekurnar.“ Um
morguninn fundu þeir rekur
sínar allar brotnar af skafti,
og fór þeim þá að skiljast, að
Jóni gamla væri full alvara.
Síðan hefur Jón legið kyrr í
gerðinu. En stúlkurnar sögðu
fylgdarmanni, að ekki myndi
koma að sök, þó að þeir þefði
tjaldað við gröf Jóns, er eng-
inn hávaður væri hafður, enda
urðu þeir Þorvaldur hans»eigi
varir.
(Ritað eftir frásögn Ög-
mundar skólastjóra Sigurðs-
sonar, en hann var fylgdar-
maður Þorvalds Thoroddsens
á ferð hans um Strandir.
— S. N.)
Gráskinna hin meiri.
SKRÝTLUR
Á vélaöld. — Tveir hestar
voru á beit í góðviðri og höfðu
það náðugt. Allt í einu kom
þriðji hesturinn á harðastökki
og var mikið niðri fyrir.
— Hvað gengur á? spurðu
hestarnir, — hefur eitthvað
komið fyrir?
— Flýtið ykkur burt, flýtið
ykkur burt, sagði hinn laf-
móður. — Traktorinn er bil-
aður.
Móðirin: — öli, hefurðu nú
enn einu sinni lent- í slags-
málum, og misst tvær tennur?
Óli: — Nei, ég hef ekki misst
þær. Ég er með þær í buxna-
vasianum.
Warm Up In lceland This Winter
ROUND-TRIP TO ICELAND! From New York
Lowesl fares! New jei service! This year, ihere's a new low
fare io Iceland for everyone — young, old, siudenls, groups!
There's an Iceland for everyone loo. The beauliful Iceland you
remember. The modern Iceland you never imagined. The ex-
ciiing Iceland you've heard aboui from family and friends —
and ihai you can iell aboul when you gei home.
NEW FARES FROM NEW YORK — Only $110* round-irip
in groups of 15 or more. Or for individuals, only $120* round-
irip for visiis of from 1 io 21 days (you musi pre-purchase $70
of land arrangemenls in Iceland lo qualify for ihis fare). Only
$130* round-irip for 29 io 45 days. Only $91* one way for siu-
dents who go io school in Iceland for 6 monihs. Many oiher
low fares lo meel your needs.
*VIA JET-PROP. ADD FROM $10 TO $20
ROUND-TRIP FOR JET.
LOWEST AIR FARES TO ICELAND, SWEDEN, NOR-
WAY, DENMARK, ENGLAND, SCOTLAND AND
LUXEMBOURG.
ICELANDIC
AIRLINES
630 Fifih Avenue, New York, N.Y. 10020; Phone (212) 757-8585
37 Souih Wabash Avenue, Chicago, 111. 60603;
Phone (312) .372-4792
For full details folder, contact your iravel ageni or Ioelandic
Airlines.