Lögberg-Heimskringla - 02.10.1981, Blaðsíða 4

4-WINNIPEG, FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1981
Ritstj órnargrein
Ritstj ór askipti
Fyrir rúmri öld gáfu- íslenskir
landnemar í Nýja íslandi út fyrsta
vesturíslenka vikublaðið og kölluðu
það Framfara. Nokkrum árum
seinna hóf svo Leifur göngu sína í
Winnipeg en hvorugt þessara blaða
lifði lengi. Frímann Anderson, sá
mikli athafnamaður, hélt uppi
merki íslenskrar blaðaútgáfu í
Winnipeg og stofnaði Heimskringlu
árið 1886. Tveimur árum seínna var
síðan fyrsta eintakið af Lögbergi
gefið út og dugðu bæði vel. Eftir
nokkurra ára erfiðleika sáu útgef-
endur sér þann kost vænstan að
sameina blöðin og var það gert árið
1959.
Það gefur auga leið að margir hafa
þeir verið ritstjórarnir í heila öld.
Ýmist voru þeir fengnir frá íslandi
eða valdir úr röðum Vestur Islend-
inga. Þessum ritstjórum var
vitaskuld tekið misjafnlega, sumir
þeirra áttu erfitt uppdráttar, aðrir
voru í miklum metum hafðir. Það er
Öllum er kunnugt að á
undanförnum áratugum höfum við
byggt upp nýtt þjóðfélag. Við höfum
endurnýjað skipastólinn. Við höfum
vélvætt sveitirnar. Við höfum
nánast endurnýjað allan húsakost
landsmanna. Við höfum innleitt
samfélag lífsgæða sem á fáa sína
líka. Þetta og margt fleira höfum við
gert á árunum frá stríðsbyrjun og til
þessa dags.
En við höfum einnig fórnað miklu
fyrir þessa velmegun. Við urðum
meðal annars að gjörbreyta
þjóðfélaginu og flestum grunnein-
ingum þess. Bændaþjóðfélagið leið
endanlega undir lok. Stórfjölskyldan
hvarf og kjarnafjölskyldan tók við.
Stór hluti þjóðarinnar varð að
tileinka sér nýja lífshætti. Unga
fólkið tileinkaði sér • nýja hug-
myndafræði og nýtt verðmætamat.
Eldri kynslóðin missti hinsvegar
þá rótfestu sem hún hafði haft um
aldir. Það er þessi kynslóð sem fór
ólíklegt að eftir nokkrum ritstjóra
hafi verið beðið með eins mikilli
eftirvæntingu og Gesti Pálssyni en
hann varð ritstjóri Heimskringlu
árið 1890. Gestur hafði, þegar hér
var komið sögu, dvalið í Kaup-
mannahöfn við nám, ritstýrt
Þjóðólfi og Suðra í Reykjavík,
skrifað sögur og ort ljóð. Heims-
kringla hafði auglýst komu hans vel
og þegar Gestur steig af lestinni l l'.
júlí, 1890, var margt um manninn á
brautarstöðinni. Jóhann Magnús
Bjarnason, skáld, orti meira að segja
til hans lofkvæði sem síðar var birt í
Heimskringlu. Upphaf þess er
svona:
Þei! - Þar kemur eimreiðin
yfir um Rauðar-á
beljandi, blásandi
brunandi, másandi
ferðhraða eimlestin
sem flytur vorn Gest.
Með lest þessari var nokkuð stór
hópur útflytjenda frá íslandi og biðu
Hrafn Sæmundsson, Reykjavík.
verst út úr öllu þessu umróti. Það er
vegna þessarar eldri kynslóðar sem
ég reyni að skírskota til samvisku
okkar.
Meðan við vorum að byggja upp
því bæði ættingjar og vinir spenntir
á brautarstöðinni í Winnipeg. í
Lesbók Morgunblaðsins, 8 tbl. 1941
ritaði Gunnar M. Magnúss grein um
Gest sem kölluð er Síðustu æviár
Gests Pálssonar. Grein þessi er
byggð á frásögn Ólafs ísleifssonar í
Þjórsártúni. Ólafur segir svo frá.
''Já, það var margt um manninn á
brautarstöðinni, - en ekki voru allir
staddir þarna til að taka á móti
ættingjum og vinum, margir voru
einungis komnir til að sjá Gest
Pálsson, og meðal þeirra var ég.
Gestur var umtalaður maður, mikið
orð fór af gáfum hans, það lék
svalviðri um persónu hans og nafn,
-og við Vestur íslendingar
fögnuðum honum hjartanlega í
okkar hóp. fcandar höfðu með
nokkrum óróa í blóðinu beðið hans
lengi."
Sjálfur lýsti Gestur komu sinni á
þessa leið: ''Svo rann loksins
dagurinn upp, sem átti að sýna
nýja þjóðfélagið okkar, gleymdum
við eldri kynslóðinni. Þó átti hún
ekki lítinn þátt í þessari nýsköpun.
Þessi eldri kynslóð vann myrkranna
á milli. Þessi eldri kynsióð tileinkaði
sér ekki hina nýju peningahyggju.
Hún hélt áfram að spara. Og hún
kostaði að stærstum hluta menntun
þeirra sem nú standa í blóma lífsins.
Þakklætið fyrir þetta framlag var
það að við rændum sparnaði þessa
fólks. Við skyldum það eftir
utangátta. Og nú ríkir neyðarástand
meðal þessarar eldri kynslóðar.
Þetta neyðarástand er orðið það
gífurlegt að það verður ekki bætt
nema til komi sameiginlegt átak
allrar þjóðarinnar. Það er ekki
lengur á færi einstakra sveitarfélaga
að leysa þessi mál.
Og málefni aldraðra eru orðin eitt
mál allrar þjóðarinnar vegna þess að
búferlaflutningar til þéttbýliskjarn-
anna hafa gert þjóðina að einni
fjölskyldu. Langflestir Islendingar
eiga fleiri eða færri aldraða ættingja
sem annað hvort búa enn á sjálfs sín
vegum eða eru á stofnunum í
kaupstöðum.
Lesendur góðir: Ef við höfum
einhverja sjálfsvirðingu, ef við
viljum teljast heiðarlegir menn á
einhverju siðferðislegu plani, þá
eigum við að viðurkenna stað-
reyndirnar um gamla fólkið.
Það verður að vekja þjóðina í
þessum efnum. Það verður að skapa
þjóðarvakningu. Og við verðum að
borga þessa stóru vanrækslusynd nú
þegar.
Hrafn Sæmundsson
okkur Winnipeg: þá gekk mikið á.
Stúlkurnar risu á fætur fyrir allar
aldir, fóru að þvo sér og greiða, hafa
fataskipti og klæða börnin í sunnu-
dagabúning. Þær allra-''fínustu''
settu upp svarta hanzka, settust
niður, horfðu í sífellu út um glugg-
ann og biðu svo eins og brúðir eftir
Winnipeg. Karlmennirnir fóru að
taka saman rúmfötin, troða þeim
ofan í poka og binda fyrir, til þess að
allt skyldi vera til. Og svo styttu þeir
sér seinustu stundina með því að
. reyna til að borða upp það, sem eftir
var af nestinu, til þess að koma
saddir og í góðu skapi til
höfuðstaðarins í Manitoba.
Og svo rann járnbrautarlestin
loksins hægt og varlega inn á
Winnipeg-stöðina. Þar var fullt fyrir
af íslendingum til að taka á móti
ættingjum og vinum. Þar voru líka
kærastar á strjáli, sem áttu konuefni
í ferðinni, og þeyttust eins og flugur,
karlflugur, innan um vagnana, til að
leita að ''eign" sinni.
Og nokkrir hinir helztu
Heimskringlu-menn komu og tóku
alúðlega á móti mér, og - ferðinni
var lokið."
Ritstjórnarferill Gests varð hins
vegar mun styttri en efni stóðu til,
og réði þar mest um slæmt heilsufar
hans og harðar ritdeilur við Einar
Hjörleisson, ritstjóra Lögbergs.
Síðan Gestur Pálsson steig af
lestinni þennan heita júlídag í
Winnipeg og gerðist ritstjóri Heims-
kringlu hefur útgáfa vesturíslensks
blaðs tekið miklurn stakkaskiptum
og ritstjóraskipti eiga sér nú stað
með öðrum hætti. Það er t.d.
nokkuð víst að ekkert skáld yrkir
undirrituðum lofkvæði eins og
Jóhann Magnús gerði forðum og
Vestur Islendingar flykkjast ekki
lengur niður á járnbrautarstöð til að
fagna nýjum ritstjóra. Miklu frekar
skoða þeir hann í Ijósi verka hans
við blað þeirra, Lögberg-
Heimskringlu.
Sá sem hér heldur á penna hefur
verið svo lánsamur að starfa nokkuð
með fráfarandi ritstjórum,
hjónunum Margréti Björgvinsdóttur
og Haraldi Bessasyni. Hann þekkir
því svolítið til verka við Lögberg-
Heimskringlu og er því kannske eitt-
hvað betur undir það búinn að taka
við ritstjórn en Gestur Pálsson var
1890, hann sigldi á ókunn mið.
Þeim hjónum verður seint þakkað
það mikla starf sem þau hafa unnið
hér á ritstjórnarskrifstofu Lögbergs-
Heimskringlu. Blaðið hafa þau fært í
nýjan búning, mótað stefnu
blaðsins í þjóðernismálum og eflt
samstarf við lesendur þess til muna.
Undirritaður Vonast til að geta fylgt
þeirra góða fordæmi og óskar eftir
áframhaldandi samstarfi við félög
Vestur Islendinga, hvort sem er í
Kanada eða Bandaríkjunum. J.Þ.
Lögberg - Heimskringla
Published every Friday by
LÖGBERG- HEIMSKRINGLA INCORPORATED
1400 Union Tower Building, 191 Lombard Avenue,
Winnipeg, Manitoba R3B 0X1 — Telephone 943-9945
EDITOR: Jónas Þór
ADVERTISING AND SUBSCRIPTIONS: Cecilia Ferguson
REPRESENTA TIVE IN ICELAND: Magnús Sigurjónsson
Umboðsmaður blaðsins á íslandi Skólagerði 69 Kópavogi, Sími 40455
Pósthólf 135 Reykjavík
Typesetting, Proofreading and Printing — Typart Ltd.
Subscription $15.00 per year - PAYABLE IN ADVANCE
$20.00 in Iceland
— Second class mailing registration number 1667 —
All donations to Lögberg-Heimskringla Inc. are tax deductible under Canadian laws.
Um málefni aidraðra á íslandi