Austurland - 18.09.1920, Blaðsíða 1

36. tbl.
Seyðisfiröi, 18. s
iep
tember 1920
1. árg.
„Hentaskólinn".
i.
Lengi var það all-mikið í munni
að vera „lærður“ maður. Hafa
verið að námi í laíínuskólanum,
hafa lesið þar latínu og grísku
og annað það, sem ekki einu
sinni kaupmaðurinn hafði nasa-
sjón af. Og alþýöa manna har
ail-mikla virðingu fyrir þeim, er
slík fræði höfðu numið. — En nú
er sú tíð af. Lærðu mennirnir nú
á dögum eru svo margir, og þeir
sem lært haía í „Hinum almenna
mentaskóla" og gerst embættis-
eða fræði-menn, þykja nú eigi
mörgum öðrum framar að lær-
dómi og teljast oft einskonar
aumkunarverðir sníkjugestir á
þjóðfélagslíkamanum. Og Stein-
grímur Thorsteinsson. skáld, kvað
svo að orði, er hann sagði upp
mentaskólanum síðasta árið, sem
gamla reglugerðin gilti, að þetta
væri í síðasta sinn, sem harin út-
skrifaði lærða menn. Og eitt er
víst, að virðing skólans og gengi
í augum þjóðarinnar, hefur mjög
farið rénandi síðan. Latína og
gríska eru mál all-erfið viðfangs,
göfug mál og mentandi, bera með
sér þrótt og fegurð, enda eru þau
mál þeirra þjóða, er á sínum
tíma stóðu fremstar í heimi hér
og enn hafa að ýmsu eigi verið
yfirstignar af mentaþjóðum nú-
tímans. Latína og gríska eru lyk-
ill að hinu mikla mannviti, að
hinni hreinu þróttmiklu fegurð
og ómenguðu lofsöngum manns-
andaris til dýrðar lífinu, er felast
í fornbókmentum Grikkja og Róm-
verja. Fjöldi hinna vitrustu, smekk-
vísustu og þróttmestu rithöfunda
og skálda hafa ausið af þeirra
andans lindum, þjóðum sínum til
uppörfunar, fræðslu og menning-
ar. Eigi á þetta sízt við hér á
íslandi, þar sem prestarnir hafa
fyr á öldum verið andleg menta-
Ijós þjóðinni. Og skáld okkar á
nítjándu öldinni hafa flest setið
við nægtabrunn Grikkjanna og
Latverjanna. Og hver maður, sem
les þessar bókmentir fornþjóðanna,
hlýtur að verða fyrir manndóms-
ins styrkjandi áhrifum. Takið yð-
ur í bönd Odyseifskviðu í þýðingu
Sveinbjarnar Egilssonar og þér
munuð hreinka og hækka í huga
við lesturinn. Ljót orð eru þar
ekki á borð borin og ljót hugtök
klædd þeim búningi að engum
spilla. Alþýða manna mun og
finna það, að mentalýður vor á
minna af andlegri aðalsgöfgi en
áður. Og vér erum þess full-vissir,
að afnám hinna fornu mála í
mentaskólanum á sinn þátt í því.
En ástæöurnar eru fleiri. Áð-
ur komu venjulegast í skólann
menn all-mikið þroskaðir og
margir þeirra utan af landi með
ríka námsþrá í huga. Nú koma
12 ára börn í hann og útskrifast
17—18 ára, börn, sem ekkert hafa
hatt fyrir lífinu, ekkert séð af því
nema götu- og kafíi-húsalífið í
Reykjavík, hafa sum alls enga
löngun til náms, en er troðið í
skólann af foreldrum þeirra, sem
oft gera það ýmist af tildri eða
til þess að krakkarnir séu ekki
að þvælast á götunni, sjálfum sér
til skaða og foreldrum sínum til
skapraunar. Börn þessi fara án
allrar stefnu í skólann, læra þar
án allrar stefnu og taka svo það
fyrir í lífinu, oft og tíðum, sem
þau sem stúdentar velja að eins
af því, að þau þurfa að velja eitt-
hvaö sérstakt nám, en ekki af því
að þau langi sérstaklega til þess.
Mentaskólinn er því að miklu
leyti framhald af barnaskóla
Reykjavíkur. Auðvitað verður fram-
koma kennaranna fyrir þessar saK-
ir að ýmsu leyti sú hin sama og
þeir væru að kenna við almenn-
an barnaskóla. Og í þessu um-
hverfi eiga svo að þrífast þrosk-
aðir piltar.
Alt félagslíf í skólanum er að
sama skapi í brotum. Fjöldinn er
mikill, sinn býr á hvorum stað í
bænum og ekkert, sem heldur sam-
an. Félagsskap hafa piltar haft
með sér, en hann fer alt af versn-
andi. í vetur klofnaði að lokum
félag efribekkinga, sem að mestu
hefur haldist óskift til þessa. En
félagslíí í skólanum hefur haft og
getur haft framvegis mikil ment-
andi áhrif á pilta. En það er,
sem sagt hefur verið, komið í
afarilt horf og virðist ekki vera á
batavegi. Þeir sem í skólanum
eru finna fá kær bönd draga sig
að honum, og verða þeirri stundu
fegnastir, er þeir losna úr skól-
anum — bæði fyrir nefndar sak-
ir og þær, er síðar mun að komið.
Þá er að því aö víkja, hvern
veg skift er niður námsgreinum
og hverjar þær eru. Þá er það
fyrst að segja, að í námsgreinun-
um er, hverri fyrir sig, svo lítið
kent að hrafl má heita. Má þar
benda á íslandssögu. í henni er
kend í neðri deildinni saga Þor-
kells Bjarnasonar, prests, og barna-
skólasaga Boga Melsteds. Hvoru-
tveggja allsendis óhæfar og ónóg-
ar barnaskólabækur til fræðslu f
sögu vorrar eigin þjóðar. Saga
Þorkells er byrjunartilraun og að
v.onum ófullkomin, en miklum
mun betur skrifuð hinni, sem er
hundleiðinleg og auk þess svo
hlutdræg, að eigi er við unandi.
Þá er í efri deildinni kend saga
Jóns heitins Jónssonar sagnfræð-
ings, sem heita má hæfileg bók
handa alþýðuskólum og gagn-
fræðaskólum, en allskostar ónóg
mönnum, sem ætlast er til að
verði leiðandi menn og kallaðir
eru öðrum lærðari. Auk þess er
bók sú alls ekki svo æskileg sem
skyldi. í síðari hluta hennar er
langt of hart yfir sögu íarið og
mun því hafa valdið takmörkun
frá hendi útgefanda, sakir kostn-
aðar, en eigi glapsýni höfundar.
Annars er bók sú æskilega vel
skrifuð, eins Qg höfundar var von
og vísa. — Þá má nefna latínuna.
Þegar nemendur koma í fjórða
bekk hafa þeir alls ekki litið í
latneska málfræði. Síðan er latín-
an kend munnlega í fimta og sjötta
bekk. Stílar eru engir gerðir. Áð-
ur var sú tíð, að menn þurftu að
kunna svo og svo mikið í latínu
og hafa gert ail-marga stíla áður
en þeir komu í skólann. — Síðan
lásu þeir latínuna í sex bekkjum.
Nú mun fátt stúdenta geta skrif-
að nokkuð að ráði á latínu eða
geta lesið „klassisk“ rit latneskra
höfunda. Og til hvers er þá latínu-
námið. Til þess að menn geti
slegið um sig með einstaka' setn-
ingum, sem þeir hafa lært eins og
páfagaukar, eða til þess að þeir
geti stært sig af því að geta, eins
og piltur nokkur sagði, talað lat-
ínu eins og „innfæddur"? —
Þá má gjarna drepa á stærð-
fræöina. — í gagnfræðadeildinni
er kend all-mikil stærðfræði, bæði
almennur reikningur, rúmmáls-
fræði, flatarmálsfræði, líkingar og
bókstafareikningur. — Yfirleitt það
sem hver lærður maður þarf að
kunna, hvort sem hann verður
læknir, verkfræðingur, prestur eða
hvað sem er. „Praktisk“ þörf
krefur þessarar fræðslu. En síðan
er haldið áfram í efri deildinni
og þá kent það í stærðfræði, sem
enginn rnaður þarf á að halda
eða gerir sjálfum sér eða öðrum
gagn með, ef hann ætlar ekki
blátt áfram að leggja fyrir sig
verkfræði, tölvísi eða annað það,
sem krefur mikillar þekkingar á
„teoretiskri" stærðfræði. En þeir,
sem ætla að leggja fyrir sig slík
fræði, komast ekki með menta-
skólaþekkinguna inn í þá skóla,
er þeir ætla að stunda nám við.
Þeir verða að eyða heilu ári til
þess.að búa sig undir próf. Menta-
skólafræðslan er þeim allskostar
ónóg. En er nú nokkurt vit í þessu?
Sumir fá ekki að læra eins mik-
ið og þeir vilja og þurfa að læra.
Aðrir þurfa að læra það, sem
þeir hvorki vilja né ef til vill geta
lært. En meira um það síðar og
ráðin til bóta. (Nl.)
Myntgengið.
Ekkert er mönnum jafn tíðrætt
um nú og „kursinn“, eða með
öðrum orðum gengismismun þann,
sem nú er á dönskum og „ísienzk-
um“ krónum. í ágústmánuði í sum-
arsendi Landmandsbankinn danski
íslenzkum böndum skeyti um að
reikna allar innheimtur frá sér á
íslenzka kaupmenn á „kurs“ 105.
Þótti mörgum undarleg sú ráð-
stöfun bankans, sem vonlegt var.
Kom það sér ilia fyrir kaupsýslu-
menn, þar sem margir þeirra hafa
svo að segja aðal viðskifti sín við
Dani. Og af þessu leiddi að vör-
ur hlutu að verða þeim mun dýr-
ari, frá því sem áður var, og voru
þær þó nógu dýrar fyrir, að al-
menningi fanst, þótt ekki bættist
þessi aukaliður við. Neituðu því
margir kaupmenn hér að leysa út
vörur sínar á meðan þetta fengist
ekki lagað, sem ekki hefur orðið
enn þá, þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir. Nú liggur fyrir sú spurn-
ing, hvers vegna bankinn hafi
gert þessa ráðstöfun. Sem svar
upp á fyrirspurn um það segist
bankinn hafa gert hana að undir-
lagi ýmsra viðskiftamanna sinna
niðri í Danmörku. En hverjir þeir
eru, getur bankinn ekki um. Eng-
um getum mun ég um það leiða,
hvort að bankinn fer þar með
rétt mál eða eigi, en ekki er ólík-
legt að krafa þessi sé runnin und-
an rifjum stjórnar Landmandsbank-
ans sjálfs, eins og eitt Reykjavík-
urblaðanna bendir á. En hvaðan
svo sem krafan er komin, þá er
hún hæði illgirnisleg og ranglát,
þar sem við höfum eins og allir
vita sameiginlega gjaldeyrismynt
við Dani. íslenzk króna er ekki
til, því miður. Það er því hrein-
asti bjánaháttur, sem hlýtur að
stafa af misskilningi hjá Dönum,
að tala um íslenska krónu og
gengismismun á dönskum og ís-
lenzkum peningum. Virðist all-
einkennilegt að Danir skuli sjálfir
setja „kurs“ á sína eigin peninga-
mynt, þótt hún sé notuð sem
gjaldeyrir hér á landi, samhliða
Danmörku. Enn undarlegra virð-
ist þetta vera, þegar maður athug-
ar það, að viðskifti okkar við
Dani sýna að skuldir okkar í
Danmörku hafa ekki aukist nema
að litlum mun, nú á síðastliðnu