Austurland - 10.09.1921, Page 1

33. tbl.
Seyðisfirði, 10. september 1921
2. árg.
Kaupendur „Austurlands“
sem ekki hafa greitt andvirði blaðsins fyrir þetta og fyrra
ár, eru vinsamlega beðnir að greiða það sem allra fyrst.
Annaðhvort með því að senda greiðsluna beint til afgreiðslu-
manns, eða til verzlana H.f. Framtíðin hér á Austurlandi,
sem góðfúslega hafa lofað að taka við andvirðinu.
Einnig eru allir þeir útsölumenn, sem ekki hafa gert
reikningsskil fyrir blaðið, beðnir að gera skil fyrir þeim
eintökum er þeim hefur verið send, bæði fyrir þetta og fyrra
ár, og senda þau sem allra fyrst til afgreiðslumanns, ásamt
andvirði fyrir hin seldu eintök.
Virðingarfyllst
Hermann Þorsteinsson
afgreiðslumaður
Ríkislánið
og íslandsbanki.
Svo sem menn munu nú al-
ment vita, er hið langþráða ríkis-
lán íslands fengið. Mun því al-
ment fagnað verða, og er leitt að
eigi skyldi þetta fyr ná fram að
ganga. Mun eigi verða í tölum
talið, hversu mjög vér höfum á
því skaðast, að lán var eigi tekið
svo snemma sem þörf var á. Og
svo er loks var ákveðið að taka
lánið, gekk lántakan mjög svo
seint. Verður eigi annað séð, en
að stjórnin hafi að fullu og öllu
verið illa undir það búin. Segj-
um svo, að eigi hafi hún viljað
ráðast í að taka lánið, áður en
þingið hafði ákveðið um það af
eða á. En hefði hún séð þörf-
ina og þar með skyldu sína, þá
var ekkert sem nær lá, en að leita
hófanna, fyrst um það, hvar lík-
legast væri til lántöku — og síð-
an, með hvaða kostum. Hefði
þetta verið framkvæmt, er óhætt
að segja, að vér hefðum eigi langa
hríð þurft að standa í gagnslausu
og ef til vill miður æskilegu stíma-
braki við Dani — og síðan bíða
miklu lengur en vér með góðu
móti gátum beðið eftir láninu.
Og þá er lánið er fengið, hefst úlfa-
þytur um það hversu meðskulifara.
Hefur „Tíminn" fleiprað um það
mál í mjög svo lélegri, en illkvitnis-
legri grein. Er hún að vanda full
af getsökum, og reynt er þar,
eins og venja er blaðsins, að gera
alþýðu manna sem tortryggilegast
það sem í ráði er að gera, án þess
að gera aftur á móti minstu grein
fyrir því, hversvegna það verður
gert — eða hvort annað er ger-
legt.
Því verður ekki af neinum neit-
að, að íslandsbanki hefur á und-
anförnum árum teflt all-djarft.
Hann hefur lagt of mikið fé í
varhugaverða og ef til vill miður
heppilega kaupsýslu. Eftirlitið hef-
ur verið slælegt og framsýnin því
minni. Enda hefur íslandsbanki
að miklu leyti verið erlent gróða-
fyrirtæki og þessvegna eigi annars
að vænta, en að hann á slíkum
gróða- og veltiárum sem stríðsár-
unum, lenti út í hina tvísýnu
kaupsýslu, er þá tíðkaðist mjög.
Og þá er stakk í stúf við það
sem áður hafði verið, afurðir
seldust ekki eða illa og misjafn-
lega fór um hina miklu og tvísýnu
veltu kaupsýslumanna og atvinnu-
rekenda, hlaut svo að fara, að
bankinn lenti í kreppu. En sem
betur fór, sáu menn það, að eigi
tjáði þarna að fara rasandi. að ráði
sínu. Nú þurfti eigi að rífa stoð-
irnar undan byggingunni, heldur
styrkja þær og varna hruninu. Og
ennfremur koma í veg fyrir að til
þess yrði stofnað á nýjan leik.
Þeir menn voru til, sem vildu,
er í kreppuna var komið, loka
bankanum og taka af honum öll
réttindi hans. En hinir vitrari
menn sáu að það var sama og að
steypa fjölda innlendra manna, at-
vinnurekenda, og annara í botn-
laust gímald gjaldþrotsins. Afleið-
ingin hefði orðið meira og minna
alment fjártjón, atvinnuleysi í stór-
um stíl, miklum mun minni fram-
leiðsla og stórum minna fé í lands-
sjóðinn. Ennfremur kyrkingur í
allri verzlun og viðskiftum, þar eð
engi var von þess, að svo fljótt hefði
verið hægt að kippa öllu í liðinn,
sem þörf hefði krafið. En alt
þetta hefði dregið úr gjaldþoli
þjóðarinnar yfirleitt og gert mikl-
um mun erfiðara, ef eigi með öllu
ómögulegt að fá lán handa land-
inu erlendis. Fjöldi erlendra fjár-
mála- og kaupsýslumanna hefur
litið á landið sem hálfgildings gjald-
þrota, sakiryfirfærsluvandræðanna,
og er óhætt að segja, að enn lé-
legri hefði orðið tiltrú þess, ef
aðalbanka þess hefði verið lokað.
Og ekki verður því neitað, að
flestar þær framfarir í atvinnuveg-
um vorum, sem vér nú getum
fagnað, eru að meira eða minna
leyti íslandsbanka að þakka.
Þingið tekur því þann kost, að
það ákveður að kaupa að hálfu
íslandsbanka og tryggja þannig
landinu eigi að eins yfirráð yfir
bankanum og eftirlit með rekstri
hans, heldur einnig hlutdeild í
gróða þeim, er á honum kann að
verða. Og þingið gengur eigi
svo frá þessu, að hlutabréf bank-
ans séu keypt fullu nafnverði, ef
eigi kynnu þau að reynast svo
mikils virði. Það kveður svo á,
að nefnd manna skuli rannsaka
grandgæfilega hag bankans og
virða hlutabréfin. í þessa nefnd
kaus það sjálft tvo menn, en
hæstiréttur einn. íslandsbanki
skyldi hafa tvo menn f nefndinni.
Hefur því sá nefndarmaðurinn, sem
kosinn var af hæstarétti, úrskurð-
aratkvæði. Virðist því verið hafa
eins vel frá þessu gengið og unt
var. Og valdir hafa verið fyrir
landsins hönd Björn Kristjánsson,
fyrverandi bankastjóri, Þorsteinn
Þorsteinsson, hagstofustjóri — og
af hæstarétti prófessor Eiríkur
Briem.
Björn Kristjánsson má óhætt telja
einn af fjölhæfustu gáfumönnum
þessa lands — ogauk þesseinn hinn
fróðasta og reyndasta, þá um er
að ræða bankamál. Þorsteinn
Þorsteinsson er maður reyndur að
gáfum og skyidurækni, dugnaði og
samvizkusemi í starfi sínu — og
er auk þess sérfræðingur í hag-
fræði. Prófessor Eiríkur Briem
er einn þeirra manna, sem hvorki
„Tíminn“ né aðrir munu treyst-
ast að varpa á saur. Mun aldrei
þótt hafa illa skipað það rúm, er
hann hefur setið. Og kunnugt er
það, að fróður er hann um þau
mál, sem hann á um að dæma, hef-
ur þar bæði reynslu og fræðilega
þekkingu til brunns að bera.
Eigi verður því í fljótu bragði séð,
hvað „Tímanum" finst hér tor-
tryggilegt. Er nokkuð eðlilegra
en það, að íslandsbanka verði
fengið það fé í hendur, að leyst
verði yfirfærsluvandræðin? Er
nokkuð eðlilegra en það, að ís-
lenzka þjóðin standi nú framvegis á
bak við þann banka, er hún hef-
ur keypt að hálfu og náð í sínar
hendur ráðum yfir? Hvernig
mættu kaup verða á annan hátt?
Einmitt að því hefur stefnt ver-
ið, af beztu mönnum þjóðarinnar,
að fá til framkvæmda hér á landi
erlent fé, er vér hefðum æðstu ráð
yfir og gætum séð um að eigi
yrði oss að fjörtjóni í stað
þess að verða oss til vaxtar og
viðgangs. Og nú höfum vér kom-
ið þessu þann veg fyrir með fé
íslandsbanka. Og skyldi fyr ver-
ið hafa. Má reyndar segja, að
vér höfum áður haft næga trygg-
ingu, þar sem var bankaráðið,
En slíkar tryggingar verða alt af
meira í orði en á borði. Bein
afskifti af allri stjórn og fram-
kvæmdum fyrirtækjanna mun þar
tryggari heldur en eftirlit þeirra
manna, er hvergi koma nærri
hinni raunverulegu starfsemi.
Landsverzlunin
í Noregi og hér.
Frá því að landsverzlunin ís-
lenzka var fyrst á stofn sett, hef-
ur hún altaf verið hið mesta þrætu-
epli. í fyrstu var hún bjargráða-
stoínun, en nú um nokkra hríð
hefur því ekki verið til að dreifa.
Menn hafa haldið ýmsu fram í
þessu efni. Sumir segja að lands-
rekstur á verzlun sé skerðing á
rétti einstaklinga ríkisins. Aðrir
halda því fram, að landsverzlun
geti verið fjárhagi landsins stór-
hættuleg, og þeir þriðju, að hún
sé blátt áfram sjálfsögð og hrein-
asta nauðsyn.
„Austurland" hefur haldið því
fram, að landsverzlunin sé mjög
óþörf stofnun og stofnun sem sé
í ósamræmi við annað í þjóðfé-
fagsskipun vorri. Auk þess sé það
hin mesta hætta fé þjóðarinnar,
sem ekki er svo mikið, að vér
þolum mikil skakkaföil, að fástvið
verzlun í stórum stíl. Þau óhöpp
geta altaf komið fyrir hjá lands-
verzlun, eigi síður en öðrum kaup-
sýslufélögum, að hún bíði stór-
kostlegt tjón, sem annaðhvort hlýt-
ur að koma niður á ríkissjóðnum
eða notendum varanna. Síðari
leiðin mundi ef tjl vill verða val-
in, vörurnar seldar svo háu veröi
að landsverzlunin eða ríkissjóður
sköðuðust ekki. Hallinn kemur
samt alt af niður á landsmönnum
og dregur úr gjaldþoli þeirra.