Baldur - 28.09.1904, Síða 2

2
BALDUR, 28. sb:ptember 1904.
BALDUR
er gefinn 6t á
GIMLI, - MANITOBA
Kemur út einu sinni í viku.
Kostar $1 um árið.
Borgist fyrirfram.
Útgefcndur:
THE GIMU PRINT. & FUBL. CÓ.
LIMITED.
Ráðsmaður:
A. E. Kristjánssos).
Utanáskrift til blaðsins:
BALDUR.
Gimli, Man.
Verð & sirjáum' euglýsingum er 25 cení
fyrir þumlung d&'kslengdar. Afsi&ttur er
gefinn á stmrri auglýsÍDgum, sem birtast í
blaðinu yfir lengri tíma. Viðvikj»ndi
slfkum afslætti og öðrum fjArm&lum biaðs
ins, eru menn bcðnir »ð snúft sjer «ð ráðs-
m&Bnincm.
MIÐVIKUDAGINN, 21. SEPT. I9O4
Eitthvað þarf
að lagast.
Nftjánda öldin hefir verið undra-
verð uppfyndninga öld. Nýjarog
endurbœttar vinnuvjelar hafa fert-
ugfaldað framleiðsluaflið. Mr.
Gladstone sagði: ,,Með hjálp
vinnuvjelanna tvufaldast fram-
leiðsluafl heimsins á hverjum sjö
árum“,
Á síðustu fimmtfu árunum hafa
vinnuvjelar Englands afkastað
verki 700, 000,000, eins og þeir
unnu fiyrir hundrað árum síðan.
Samkvæmt manntalsskýrslum
Bandarfkjanna, árið 1900, var allt:
framlciðsluaflið 11,300,081 hqstöfl;
en árið 1870 var það ekki nema
2,000,000 hestöfl.
Senator Hanna sagði: ,,Fram-
leiðsla Bandarfkjanna er einum
þriðja parti meiri en það sem cytt
er“.
Senator Chauncey Depew sagði,
árið 1900: ,,Bandarfkjamenn
framleiða $2,000,000,000 mcira en
þcir eyða, og orsökin til hernaðar
þessarar aldar er þörf hinna sið-
uðu (i$ þjóða, fyrir útlcndan mark- j
að“.
Professor HuXley segir, um
þetta efni: ,,Ef þcssi undravcrða
auðsframleiðsla á ekki að notast til
að boeta kjör verkalýðsins, hcldur
til þess að halda áfram að fylla
vasa hinna rfku, þá þætti mjer
vænt um að sjá einhverja hala- i
stjörnuna koma og súpa því öllu-
saman burtu“,
Núna fyrir skömmu sagði Tho-
mas heitinn, Lawson, sem var
fjelagi þeirra John og WiIIiam j
Rockefellcr, að þcir hefðu grætt
$39,000,000, á cinu gröðabragði, t
fy rra,
Nú skulum við grennslast eftir
hvernig verkamönnum Ifður. Sam-
kvcemt áreiðanlegusta skýr.-Ium,
cr ársframlciðslu hvers vcrka-
manns $2,450, að meðaltali; en
irskaupið hans er, að mcðaltali!
$427. Sfðan árið 1897 hafa
Jífsnauðsynjar stigið 1 verði um
þrj&tfu og níu af hundraði, en
kaupgjald hefir ekki hækkað nema
,,Já, þvf þegar allt kemur til
alls, hlýtur þú að standa eða falla
með bróður þfnum.
Þessi uppfyndningaöld er send-
veitt hagfrœðisástandinu nákvœma
eftirtekt, nú f fimmtfu ár, segir:
,,Árið 1850 var allur auður Banda-
rlkjanna $8,000,000,000. Fram-
um tfu af hundraði. Til þess því; ing frá guði, og ávcxtir hennar
að fá $1, handa sjálfum sjer, verð- | áttu að notast til að leysa verka-
ur verkamaðurinn að framleiða $6 lýðinn úr’þræld<5mi; eri það hefir
virði. | ekki orðið af þvf, vegna þcss að
Hagfrœðingur einn, sem hcfir I fjárglæframenn hafa komist yfir
hinar ýmsu þarflcgu uppfyndning-
ar, og fáeinir menn hafa þvf öll
afnotin af þvf, sem ætlað var fyrir
alla. En framþróunarlögmálið
leiðendurnir fengu í sinn hlut 62% \ herðir að okkur böndin. Það
af hundraði. Þeir, sem ekkert heimtar að þjóðirnar semji sig eftir
framleiddu fengu því 37 l/a af
hundraði í sinn hlut. Árið 1900
var allur auðurinn $100,000,000,-
000. Þá höfðu framleiðendurnir
10 af hundraði en hinir 90 af
hundraði“.Dr. Spehr segir :,,Einn
hundraðasti partur af fólkinu f
Bandaríkjunum á 54 hundruðustu
parta af öllum auðnum“. Sam-
kvœmt tólfta manntalinu eru
16,000,000 fjölskyldur í Banda-
rfkjunum; þar af eru 8,365,000
fjölskyldur sem ekkert heimili
e‘gai °S 4‘700,oo fjölskyldur, sem
búa í veðsettum heimilum.
A fiessum fimmtíu árum hefir
tala glœpamanna sexfaldast, og
tala vitfyrringa sjöfaldast.
Mrelskumaðurinn Hirsch, f Chic-
ago, sagði, þegar hann var að tala
um fátækt fjöldans og rfkidæmi
'ninna fáti. ,,Hinir voldugu jarð-
arinnar ættu að sjá og skilja að
v ð crum nú í sama ástandinu, sem
franska þjóðin var í, rjett fyrir
hinum nýju skilyrðum. Ef við
neitum að gjöra það, verður hin
núverandi hagfrœði og stjórnar-
fyrirkomulag rústað f smátt, og
menningin verður að fara til baka,
aftur í tímann, svo fólkinu gefist
kostur á að læra upp aftur lexfu
lífsins. «
„Látum þj<5ðina eiga sam-
steypufjelögin". Látum okkur
skifta þessum tveimur billjónum af
afgangsurðum meða! þeirra, sem
framleiddu þær. Látum hina
grimmúðugu, eigingjörnu sam-
keppni hætta, og samvinnu koma
, »
f staðinn. I staðinn fyrir eink-
unnarorðin : ,,Hver fyrir sjálfan
s‘g> °g fjandinn taki þann sem
sfðastur verður,“ skulum við letra
á fána þjóðarinnar : ,,Eins skaði
kemur öðrum við“. Mcð þcssu
móti getum við komið f veg fyrir
verkíi'ill, og strfð og blóðsúthell-
ingar, og cnglar friðarins og bróð-
urkærleikans eiga þá afturkvæmt
stjórnarbyltinguna. Hinir rfku og j til mannheima.
hinir voldugu, á Frakklandi, vildu
ekki skilja tákn tfmanna, og Iáta
þau kenna sjer, heldur treystu
þeir á vald það, er þeir ímynduðu
sjer að þeir hefðu. Stjórnarbylt-
Þetta er ekki að eins iðnaðar-
sdursmál. Það er einnig siðferðis-
spursmál. Það er til Iftils að prje-
dika fyrir mönnum, meðan þeir
eru hungraðir og naktir, og börn
ingin kom eins og cldfjallagos, ogj þcirra biðja grátandi um brauð.
„Progsessive Thinker“.
við Bandarfkjamenn ættúm að I
færa okkur f nyt reynslu liðna
tfmans. Vjer stöndum einmitt
nú yfir eldgýg, sem gctur brotist Barnavinna
fram, með voðavaldi, þá og þeg-
ar“.
Þegar maður athugar ástandið
eins og það er, þá virðist vera full
ástæða fyrir þá, sem elska manriúð
og frið, að lfta í krfng um sig eftir
úrlausn þeirra vandræða, sem
stafa af ranglátri mcðferð á höfuð-
og betlarar.

:o:-
stól og vinnu. Það væri sannar-
lcga betra fyrir þjóðirnar, að sýna
Við höfum oft heyrt getið um
hversu glæpsamlegt það sje að láta
böm byrja of ung, að vinna stöð-
uga erfiðisvinnu, af þvf það kyrkji
úr þeim vöxt, bæði andiega og
líkamlega, og gjöri þau að gamal-
mennum fyrir tfmann. Jane
verkarnanninum meira rjettlæti, á j Adams, f Chicago, hefir nýlega
þann hátt að veita honurrt sann- j skrifað grcin f blaðið ,,Charitie», “
gjarnari laun fyrir vinnu sfna,
heldur en að byggja herskip til að
geta mcð valdi skapað í öðrum
löndum markað fyrir afurða afgang
okkar. Við skulum vinna að þvf
að koma á samvinnu fyrirkoinu-
lagi meðal þjóða okkar, þannig að
f New York, sem sýnir fram á að
þcssi barnavinna skapi bctlara.
Hún segir að þaðhafi verið sannað
að barnavinna hafi eyðilcggjandi
áhrif, bæði lfkamlega og andlega,
og að hún reki fólk oft út f að
betla. Eftirfylgjandi er útdráttur
þjóði'n í heild sinni eigi þá hluti, j úr grein hcnnar :
scm cru til afnota fyrir almenning, I Við höfum gistihús, sem borg-
og að verkamennirnir, hvort sem arstjórnin kostar, í Chicago, og
þeir vinna mcð hcila eða höndum,1 er það að miklu lcyti hæli bctlara
fái að njóta þcss, scm þeir fram-
Iciða. Þcssu lýðveldi cr hætta
búin, í n&lægri framtíð, ncma þvf
að cins að framfaramennirnir og
mannvinirnir taki sig til og komi
og flækinga. Auk þess að hýsa
þ& og fæða, cru gjörðar skynsam-
legar tilraunir til að f& þ& til að
vinna stöðuga vinnu og hafa ofan
af fyrir sjer. Læknir, sem laun-
inn í iðnaðar fyrirkomulaglð og aður cr til þess af borgarstjórn-
stjómarfarið, uueiru af samvinnu—; inni, gjörir n&kvæma rannsókn á
og bróður—anda. hverjum manni, sem kemur&gisti-
,, Á jeg að gæta bróður míns ?“ ! hftsið, og t fyrra vctur gjörðum
við tilraunir til að gjöra okkur j
Ijósa grein fyrir því f hvað miklu
sambandi uppgefnir menn stæðu
við það að menn byrjuðu of
snemma að vinna. Það er undra-
vert hvað margir af flökkurum eru
merm, sem hafa uppgefist & til-
breytingarlausu erfiði, og sem svo
fara & flæking ti! að komast frá
því, alveg eins og þegar verzlun-
armaðurinn tekur sjer bústað úti í
skóginum, af þvf að hann er orð-
inn uppgefinn af áhyggjum verzl-
unarlffsins. Þessi afskaplega vinnu-
fælni virðist standa f sambandi
við það að mennirnir hafi byrjað
að vinna of ungir, áður en þeir
höfðu líkamsþrek til að þola það,
cða andlegt þrek til að sigra erfið-
leikana, eða nógu þroskaðar sið-
ferðishvatir til að halda sjer að
vinnunni hvort sem honum lfkaði
vel eða illa. En við getum ekki
sanngjarnlega heimtað þcssa hluti
af uppvaxandi ungling. Þeir eru
allir einkenni hins fullorðna. Það
er ekki nema eðlilcgt að drcngir
sje tilbreytingagjarnir, og þó þeir
hugsi sjer nú að reyna að þola
yistina, þ& er ekki óeðlilegt að það
komi fyrir að ásetningUr þcirra
standist ekki, og svo strjúka þeir
úr vistinni. Þctta virðist að
minnsta kosti vera saga margra
þcirra, sem koma f þctta gistihús.
Jeg man eftir manni scm hafði
byrjað að vinna f klæðavcrksmiðju
f austur Bandarfkjunum, þcgar
hann var talsvert fyrir innan þann
aldur, scm lögin leyfa, og sem
halði unnið hartfsextán &r. Hann
sagði sögu sfna á mjög einfaldan
h&tt, og um lcið og hann gjörði
hreifingu með hendinni sagði
hann, ’Jeg gjörði þetta í sextán
ár’, Þetta eru orðin sem hann
brúkaði. „Loksins lá jeg veikur f
rúminu, f tvo eða þrjá daga, af
hitaveiki. Þegar jeg skreið & fœt-
ur þá ásetti jeg mjer að jeg skyldi
fyr fara til helvftis, en að fara að
vinna á verksmiðjunni aftur”.
Hvort hann hefir álitið Chicago
jafngildi þess, veit jcg ekki, en
hitt veit jeg að hann flæktist til
Chicago og hefir flækst þar f fjög-
ur &r. Hann vinnur á sumrum og
ferðast svo um hinn tfmann, og
vinnur þ& ináske tfma og tfma
þegar honum býðst eitthvað að
gjöra; en ef maður minnist á verk-
smiðjuvinnu við hann, þá verður
hann æfur og hverfur þá af gisti-
húsinu um tfma. Læknirinn sagði
að hann væri úttaugaður og upp-
gefinn. Maðurinn er óhæfur til
að vinna stöðuga vinnu, Hann
hefir verið sigraður f baráttu lffs-
ins, og er nú uppgefinn fyrir tfm-
ann, af þvf hann byrjaði fyrir tím-
ann.
Og hvað táknar svo þetta ? Það
táknar það að börn þola ekki að
vinna stöðuga og úttaugandi vinnu
á verkstniðjum; að það eyðileggur
krafta þeirra og heilsu, og að við
höfum engan rjett til þcss að auka
tölu beiningamanna—manna þeirra
sem sveitafjelögin verða svo að
sjá fyrir, af því að þeir urðu að
þola óhæfilega áreynslu áður en
þcir höfðu fengið nægan þroska
og krafta til að geta staðist það“.
Barnavinnan miðar líka til þess
að gjura betlara úr foreldrunum,
segir ungfrú Adams, þó sú hlið
málsins komi helzt f ljós mcðal
innflytjenda frá Evrópu löndun-
um. Þegar foreldrarnir fara að
þreytast, faraþau að verða meira
og minna komin upp á hjálp barn-
anna. Þannig er það til dœmis,
að menn, sem vinna á járnbraut-
unum allt sumarið, hafa mikla
freistingu til þess að setjast að yfir
veturinn og lifa á kaupi barnanna
sinna. Það var til dœmis ítalskur
maðiir að syrgja lát tólf ára gam-
allar dóttur sinnar, Hann sagði:
,,Hún var elsti krakkinn minn.
Eftir tvö ár hefði hún getað unnið
fyrir mjer; en nft verð jeg að vinna
f fimm eða sex ár lengur, þangað
til það næsta getur gjört það".
—Literary Digest.—
* *
#
Á öðrum stað f þessu sama blaði
er auglýsing frá fasteignasölufjc-
iagi f Ncw York, og eru þeir að
bjóða mönnum að gjörast umboðs-
menn fyrir sig. Þeir segja manni
að maður geti grætt á því frá $3,
OOO tii 16,000 á ári. Þeir hafa
þar mynd af umboðsmanni, sem
græddi $16,000 á þvf sfðastliðið
ár. Maður þessi gefur vottorð
þetta og segist hafa gegnt starfi
sfnu, sem lögmaður á meðan hann
var að taka inn þessa $16,000 fyrir
að selja New York fasteignir. Hvað
var nú mikið verulegt gagn aö
þessu árstarfi, sem borgaði sig
svona vel ? H.vað mikið fram-
leiddi nú þessi maður upp f þessa
stóru upphæð af peningum, senj
hann fjekk að launum ? Er nú
ekki eitthvað rangt við þetta allt
saman ? Er það rjettlátt að mað-
urinn, sem eyðir æfi sinni og
kröftum f að framleiða þá hluti,
sem cru nauð^nlegir og gagnlcg-
ir fyrir mannfjéfcgið, lifi við svo
mikinn skort að hann neyðist til
að taka afkyæmi sln svo að segja
frá móður bijóstinu og selja þau í
þrældóm, á meðan aðrir menn
raka saman auði og lifa í sællffi
og óhófi &n þ'css að framleiða
nokkuð ? Það er rangt að skella
allri skuldinni á fovcldrana, sem
taka þann neyðarkost að sclja
börnin sín. Frumorsökin til
þcss að slfkt á sjer stað cr það
mannfjelags&stand, scm gjörir
fjárglæframönnum mögulegt að
þrungva svo kosti verkamannanna
að þeir verði neyddir til að' nota
svona löguð úrræði cða þá að
deyja, Verkstæðaeigcndurnir
bcrjast með hnúum og hnefum
gegn þvf að aldurstakmark það,
sem lögin setja, sjc fært nokkuð
fram og þar að auki rcyna þeir
með öllu móti að fara f kring
um þau lög, sem til eru. Hvers
vegna ? Af þvf að þcir gcta
notað vinnu barnanna við vcrk-
siniðjurnar, eins vel eins og
vinnu hinna fullorðnu, í sumum
tilfellum; en þurfa ekki að borga
eins mikið frir. Þeir kremja
þannig krafta og líf úr ótal börn-
uin og unglingum f stórborgunum.
En hvað gjörir þeim það til, ef
það bsetir nokkrum doflurum f
1 vasa þcirra.