Baldur - 07.03.1906, Blaðsíða 2

i
BALDUR 7. toARZ, 1906,
ER GEFINN ÚT k
GIMLI, ----- MANITOBA
ÓHÁÐ YIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 :UM ÁRI&.
KORGIST FYRIRFRAM
«5TGEFE N ÐUE :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
©TANÁSKRIFT TIL BLAeSINS :
BALDUE,
O-ITÆIjl,
iIVE-zAJNT.
Vexð S. stnáum auglýaingum er 25 eent
íyrir þurMung dá kiiengdar. Afaiát'.ur er
gefinn á stœrri auglýsingum, «m hirtaet í
lblaJIiuu vfir lengri tíma. Vk'víí!!jandi
elíkum afstetti og öðrum f jirmálurn blaðs
ins, e-ru menn beðuir að snú* sjer að >ú,ð»
■manniuum.
MIÐVIKUDAGINN. 7. MARZ. I9O6
Djúpið.
Hinn enski vfsindamaður,
William Ramsey, b.efir gí'irt þá
yRrlýsingu að vfsindalegar tilraun-
ír hafi nú sýat, að það megi marg-
falda hveitiframleiðsl'una í heim-
inum, með þvf að ná kufnunarefn!
ðr Isftinu og nota það f sambandi
við akuryrkjuna. Gnægð af
köfnunarefni er það sem jurta- 1
gróðurinn þarfnast sjersta’klega,
■en í loftinu, yfir hv.erri ferhyrn-
ingsmílu af yfirborði jarðarínnar,
segir hann að sje svo mikið af
dbundnu köfnunarefni að það gæti
enzt öllum jurtagróðri heimsins í
sextfu ár, ef hægt væri að dreifa
því út um heiminn, Tiltaunirnar,
sem gjörðar hafa verið til að ná
köfnunarefninu úr loftinu, sýna að
það er ekki einungis hægt að ná
þvf, heldur einnig hægt að ná því |
f stórum stfl, Mestar tilraunir f
þe«sa átt hafa vcrið gjörðar í
Noregi, og er defað að þetta skap-
ar stðrar og þýðingarmiklar starfs-
greinar f ókominni tíð. Fregnin
mn útkomuna íir þessuirí tilraun- j
«m kom til New York frá Eng- j
íandi 2 5 feb., eftir þvf sem blaö-
I
iiui New York Herald segist frá, ;
og hefir þeirri fregn verið tekið |
ineð miklum fögnuði, þvf ýmsum !
frœðimönnnm hefir f seinni tfð ■
talizt svo til, að þcss yrði ekki
mjög jangt að bfða, að heimurinn
gæti .ekki framleitt nægilega mik-
ið af hveiti, fj'rir hínn vaxandi
fólksfjöida gáta virðist n.6
vera ráðin.
Hvar enda mögulegieikarnir ? j
er spurnirig sem oft hefir verið
spurt og oft ívarað, $.kamm- j
sýni maðurinn þykist oftast sjáj
f'yf'.r i.r }:■ '■ ra a!!t f eini! því
f augum hans er allt takmarkað. j
Glöggskyggni maðurinn er ekki j
eins viss um að hann hafi sjeð
fyrir enda þeirra, þvf f meðvitund
hans er heimurinn fullur af mögu-
legleikum, fullur af hjálparmeðul-
um, og það eina sem takmarkar
þá mögulegletka, er mannsins
eigin sljóskyggni. í djúpimögu-
legleiJcanna er uppfylimg hverrar
þarfar, og lækning hvers meins.
Skammsýni maðurinn veit ekki
um neitt þesskonar djúp möguleg-
ieikanna í náttúrunni. Hann sjer
að eins yfirborðið, og þar er allt
daglcgt. Menn vaxa og það er
auðvitað ekkert sjerstakt við það.
Steinolfa brennur, og það er ekk-
ert sjerlegt við það. Sólin kemur
með vor og sumar, og það er ekk-
ert sjerlegt við það, þvf það hcfir
hún gjört lengur en nokkur maður
man. Það á að ganga svona, og
það gengur svona, hugsar skamm-
sýni maðurinn. Þegar olfan er
búin (ef hann gjörir sjer grein
fyrir þvf að hún kunni að þrjóta)
þá verðum við f myrkri. Og ef
einhver kemur fram mcð nýja
uppfyndingu, — nýja tegund af
Ijósi, þá tekur hann við henni og
og skoðar það sem nýtt mann-
virki, en ekki sem nýja framleiðslu
af mögulegleikunum, sem um allar
aldir hafa verið fólgnir í náttúr-
m
unni. Honum hugkvæmist það
ekki, að enginn maður getur bœtt
nokkru við tilveruna, og að hann
getur heldur ekkert frá henni tek-
ið, en að hann getur að eins leit-
að í hen: lar ríki, í hennar mögu-
legleikum að þvf sem hann þarf, ©g
hagrætt því sem hann finnur, sjálf-
um sjer og öðrum til blessunar, eða
bölvunar, eftir þvf sem hann hefir
vit og upplag til. Sá sem skýrari
er, hefir oft hugmynd um að
náttúran geymir óendanlega mögu
legleika, enda þótt hann sjálfur
sje svo takmarkaður að hann geti
f svipinn aðeins gjört sjer óljósa
grein fyrir þeim, cn við það fær
hann samt traust á tilverunni, og
trú á þvf að hann geti fundið ef
hann leitar.
Með traust á tilveruna heldur
hann svo öruggur leiðar sinnar.
Hann er ckki hræddur við ein
hverjar gfnandi gapandi torfærur,
sem allt endi f með skelfingu,
einhverja smíðagalla á þessum
grip, sem hana kallar tilveru
Það scm hann hræðist er hans
eigin sljóskyggni. Hann hræðist
það, að hann kunni að taka röng-
um tökum ú þvf, sem hann með
höndlar. En svo er hann líka
nemandi, og aliir nemcndur stafa
einhverstaðar rangt; á því má
ekki taka of hart, ef þeir aðeins
reyna að leiðrjetta villurnar þegar
þeir sjá þær, og reyna að sjá þær
þegar þeim er bent á þær.
E. 6.
Þegar uppreisnarmcnnirnir eru
skoðaðir við Ijós sögunnar eru þeir
ekki svo afleitir. Þeir börðust
fyrjr frelsi, og unnu freisi fyrir
óbornar kynslóðir. P’ólkíð gleym-
ir því vanalega að frelsið sem
það nýtur daglegahefir oftast verið
kcypt handa því fyrir bióð upp-
reisnarmannsins, «n sagan gleym-
ir þvf ck.ki.
Hryllilegar frjettir.
Margir vita, að það sem brúkað
er í regnkápur vorar, yfirskó o. fl.,
er kallað ,,India rubber,“ en
mönnum er ekki jafnkunnugt, að
þrátt fyrir þetta nafn, er mikið af
þessu efni fengið frá Congorfkinu
f Afrfku. Efni þetta hefir orðið
þar vissum mðnnum að svoleiðis
Jagaðri fjeþúfu, að það má svo
heita, að heimurinn sje að komast
f uppnám út af þvf, hve dýru
verði þessar daglegu nauðsynjar
vorar eru keyptar, þótt skildinga-
talan, sem njótendur þessara hluta
þurfa að borga, sje ekki svo
ýkjahá.
Eftir könnunarferðir Living-
stons og Stanleys, var fjelag
myndað í Evrópu, árið 1878, und-
ir forustu Leopolds Belgfukon-
ungs, til þess að halda landkönn-
unum áfram f grennd við Congo-
fljótið. Árið 1883 var fjelag þetta
búið að komast að ýmsum frið-
vænlegum samningum við marga
Blökkumannahöfðinga í hjcruðum
þessum, og búið að byggja setu-
liðsstöðvar vfðs vegar f rfkjum
þeirra.
Gagnvart öllum þjóðfje’ögum
áleit þetta landkíinnunarfjelag sig
sjálfkjörinn umráðanda Congohjer-
aðanna, og tók sjer sjerstakan
fána sem ný, óháð ríkisstjórn.
Bandarfkin urðu allra þjóða fyrst
til þess, árið 1884, að kannast við
sjálfstæði þessa nýja veldis, og
lýsa velþóknun sinni og hluttekn-
ingu með mannúðartilgangi og
menningarútbreiðslu þessa Congo-
fjclags- Stuttu sfðar fetuðu
Evrópuþjóðirnar í fótspor Banda-
rikjanna, og á fulltrúafundi fjórtán
þjóða, sem haldinn var í Berlín.
árið 1885, var landstjórnarvald
Congofjelagsins að fullu viður-
kennt, og með sameiginlegri sam-
þykt hins svonefnda menntaða
heims var spánýtt ríki sett á stofn
f verökhnni, án þcss hinir svörtu j
villimenn, sem í ríki þessu bjuggu,
væru nokkuð til þeirra ráða
kvaddir. Mcð löndum sínum,
heimsmálum og jafnopið öilum
þjóðum; sje um i,ooo,ooo ferhyrn-
ingsmflur að vfðáttu og með 27,
000,000 innfœddra fbúa; nýlendur
sje byrjaðar þar, og sú heizta,
346 mílur frá mynni Congofljóts-
ins, heiti Leopoldville; Belgfu-
konungur sje yfirumsjónarmaður,
en evrópiskur landstjóri, með
nokkrum embœttismönnum og dá-
litlum herafla, hafi verið settur
yfir landið.
Svona mikið gátu þá uppvax-
andi menntamenn hvftu þjóðanna
fundið út f skólunum, 20 árum
eftir lok þrælastríðsins í Banda-
rfkjunum, að nú var öllum óhætt,
í skjóli ’dálítils herafia’, að heim-
sækja svertingjana og gjöra sjer
þá að fjeþúfu, eftir inegni. Svo-
leiðis útskýringu gjörði landafrœð-
in fyrir þvf, að Congo væri ,,Frí-
ríki“. Útskýringin er svo maka-
laust ensk, að það er eins vfst að
höfundinum hafi fundist þetta
veta sú allrarjettasta sort af frfríki,
sem til gæti verið. Það er hið
franskblandaða— Laisez faire —
auðfrœðis-prinsíp enska heldra
fólksins, f almætti sfnu.
Þetta ’jafnopna’ tækifæri fóru
lfka menn úr ýmsum löndum að
nota sjer, en von bráðar fóru þeir
að kvarta undan ójöfnuði af hálfu
umboðsmanna Leopolds konungs.
Þeim kvörtunum ljetu þeir jafn-
framt fylgja ákærur á menn Leo-
polds um grimmd og svívirðingar
gagnvart íbúum landsins, en þeim
sögum var lengi vel lítill gaumur
gefinn og taldnar af hefndarhuga
sprottnar. Þjóðfjelögin báru svo
mikla tiltró til hins ’krýnda öld-
ungs’, að fulltrúar ýmsra þjóða á
fundi, sem cnn var haldinn í
Bressel, árið 1890, Congoríkinu
viðvíkjandi, lýstu mikiilega yfir
velþóknun sinna þjóða á þeirri
menningareflingu, sem Leopold
hefði með hflndum f Afríku.
En ,,upp koma svik um síðir“.
og það sögðu fregnirnar að stafaði
af þvf að holdið hefði verið flegið
utan af beinunum og jetið.
Nú fór mönnum ekkl að lítast
á. Það var ekki auðvelt að mót-
mæla þessum frjettasendingum,
þvf fáum virtust ljósmyndavjel-
arnar líklegar til þess að bera
falskan vitnisburð.
Loksins var almenningsálitið
orðið svo ákveðið, að árið 1903
skipaði brezka stjórnin umboðs-
manni sfnum á Congostrðndinni,
að fara ra.insóknarfcrð inn í landið
og skýra sjer svo frá ástandinu.
Sama sumarið tók einn brezkur
trúboði sjer það fyrir hendur, að
gjöra rannsókn. Þessi Rev. A.
E. Scrivener segir frá ! ferðabók
sinni á þcssa leið :
,,í óspurðum frjettum kepptust
svertingjarnir alstaðar við að segja
mjer sömu söguna. Þsir höfðu
lifað í ró og næði þegar hvftu
mennirnir fóru fyrst að koma til
þeirra ncðan frá ’stóra vatninu’.
Gestirnir skipuðu þeim að gjöra
þetta og hitt, og svertingjarnir
urðu hræddir um að þeir væru
komnir til að smala þrælum.
Þessvegna reyndu þeir að verja
þessurn hvftu mönnum landið, cn
það misheppnaðist, þvf þeir máttu
ekki við byssunum. Þeir urðu
þvf að gefast upp og reyna að
sætta sig við það. sem að höndurn
bæri. Fyrst var þeitn skipað að
byggja hús handa hermönnunum,
og það gjörðu þeir möglunarlaust.
Þarnæst að skaffa ölium hópnum,
að iðjulausu kvennfólki Og áhang-
endum meðtöldum, allt það viður-
væri, sem það þurfti. Seinast
var þeim sagt að fara út í skóg að
sækja ’röbber’. Þetta þótti þeim
skrítið. Þessi kvoða var til f
skóginum nokkrar dagleiðir frá
þorpinu, cn þeim var nýtt að
heyra, að hún væri til nokkurs.
Svolítil borgun var þeim boðin,
og allir þustu af stað eftir ’röbb-
ernum’. ’Skrftnir eru hvftu
cignum og afkomendum voru þeir
óspurðir og óvitandi seldir f hend-
ur evrópisku gróðafjelagi, undir
yfirstjórn Leop(>ids konungs í
Belgíu. Stjórn hins nýja ríkis
skuldbatt sig til, ”að Ieggja stund-
un átímanlegaog andlega þroskun
um hryðjuverkin og grimmdina,
og smám saman fór að ganga ver
og ver að þagga þær niður. Leo-
pold hlaut að kannast við, að harð-
ýðgi kynni að hafa átt sjer stað
fyrst framan af, meðan menn
hans hefðu verið að bæla niöur
verstu viilimennskuna f svertingj-
unum þar syðra, en hann taldi nú
ailt slfkt um garð gengið, og allt
komið f gott lag. Þessi útskýring
og vclferð hinna innfœddu Congo- hreif um stund, en þá fóru fregn-
búa, ’ og fulltrúafundurinn gjörði j irnar að berast til Amcrfku og
heitorð um það, fyrir hönd i Evrópu 1 þeim búningi, sem eng-
menntuðu þjóðanna, að ”vaka yfir j in mótmæli gátu veitt nokkurt
og annast hina innfæddu villi- viðnám. Trúboðar og fierðamenn
i mannaflokka”.
Trúboðum ýmsra kyrkjudeilda | mennirnir, að gefa okkur föt og
fjölgaði stöðugt 'f Congoríkinu, ogj falleS Slcr f>'rir iöginn úr trjánum’.
að sama skapi fjölgaði fregnunum j Svertingjunum fannst þeir hafa
gripið gæfuna, en brátt lækkaði
borgunin og svo varð hún engin.
Þá fóru þeir að mö'gla, en hcr-
mennirnir skutu þá nokkra niður
í hópnum, og sögðu hinum með
höggum og formælingum að hlýða
strax eða þeir skyldu allir vcrða
drepnir. Þeir urðu hræddir og
fóru að flýta sjer að taka sig til f
þá hálfsmánaðar burtuveru, sem
hver leitarferð útheimti, Her-
mennirnir fundu þá hjer og hvar
sitjandi við föggur sfnar. ’Hvað
er nú? Ekki enn farnir?’ Drúmm,
drúmm, og cinn og einn valt um
f blóði sfnu við hliö konu sinnar
og barna. Hræðsluhljóðin blönd-
fóru að senda Ijósmyndir af hóp-
Það hcfir ckki verið mikið gjört [ utn kvenna, sem hermerínirnir j uðust saman við kveinstafina og
tj! þess, 'að Icggja þjóðunum þungt
á hjarta þessi heitorð, sem gefin
voru af fulltrúum þeirra á Berlfr.-
arfundinum, Landafrœðin, sem
gefin var út fyrir æðri skólana f
Canada, árið i837, minnist á
geymdu hjá sjer, með þvf að
bregða hlekkjafesti um háls eða
handlegg hverrar fyrir sig, og
tengja alla lestina svo saman, að
hver bindi aðra. Sömuleiðis
bœnirnar um að mega jarða þá
sem dauðir voru, en öliu var
synjað. Allir urðu að fara strax.
Matarlausir ? Já, matarlausir.
Svo hræksluðust garmarnir af stað,
sumir án eldkveikjufæra sinna,
myndir af börnum og karlmönn
Congo Frfríkið með tfu Ifnumjum, scm hægri hendin hafði verið \ hvað þá annars. Fjöldi hefir
(bis. 1 84), og segir það sje, sam- j höggvin af, cða fóturinn höggvinn j farist af hungri og vosbúð, og enn
Englands,! af; og sumar myndirnar voru af
kvæmt
samnmgi
fleiri faliið fyrir byssum hermann-
anna. Hvernig sem keppst var
j Frakklands, Þýzkalands, o. fl. j líkum, sem að parti voru ósködd-
Iþjóða, hlutdrægnjslaust rfki í | uð en að parti bcr beinagrindin, í við, minnkaði ’röbberaflinn’ og