Baldur - 04.07.1906, Qupperneq 2

BALDUR, 4. jíjlí, 1906.
ER GEFINN t5T A
'GIMLI, ---- MANITOBA
OIÍAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIð
BORGIST FYRJRFRA M
ífTGEFENDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAðSINS :
GMDVTXjX,
xæ^vist.
Verð á omáum auglýsingum er 25 cent
fyrirþumlung dálksleugdar. Afsláttur er
gefinn á steerri auglýsingum, sem birtast. í
blaðinu yfir leugri tíma. Viðvíkjnndi
slíkum afslætti og öðrum fjármálum blaðs-
iua, eru meun beðnir að suúa sjer að ráðs
manninum.
miðvikudaginn, 4. jtíLí. 1906
Brœðralagskenningin.
Eftir J. P. Sólmundsson.
Oft verður mjer að fyllast af
gremju yfir því;—;stundum finnst
mjer finnur hlið á þvf vcra ðvið-
ráðanlega hlægileg;—og þd rennur
allt af jafnskjótt upp f huga manns
hvað gremjan og hláturinn á illa
við, af því hvað það er, þegar til
alvörunnar kemur, frá öllum hlið-
um aumkvunarvert.
Jeg á við hugarfar og umyrði
íslenzkra blaðastjóra og hugs-
unarleysingja viðvfkjandi þvf, sern
netnt er Sósfalisrnus.
Það er sama hvaða mannlífs-
málum er veitt til okkar hjerna
Vestur-íslendinga f gegnum póli-
tfsku sfurnar okkar;—það er eins
og mjólk væri síuð í gcr.gum kola-
poka.
Afsökun er það nokkur fyrir
hugsunarleysi sumra manna, að
þeir geta ekki lesið annað en fs-
lenzku, Yfirþeim standa blaða-
stjórarnir á varðbergi, cg hvort
sein það varðberg heitir lögberg eða
nefnist einhverju öðru hraungrýtis-
nafni, þá er allt af sama berginu
brotið. Bergmennskan cr orðin
hjá okkur að sjerstakri fþrótt, fólg-
in f þvf að flögraallt af f hálfrökkri
ains og leðurblaka, ýrnist sem mús
cða fug!; geta verið með f öllum
’áramótum', og flögrað svo og
flangrað til hægri, til vinstri,
,,fram hjá öndunum og fram fyrir
andann,“ til þess að fara ekki
heldur á rnis við nokkurt engla-
mót, sem um gæti vcríð að ræða.
Við crum hjerna vestan hafs að
leika söguna hans Jónasar Hall-
grfmssonar um stíilkuna og leður-
blökurnar í turnirrum, og það er
svipurinn á , vampfrunum', sem
glórir f, gegnum einlægar smárif- |
ur, og þyturinn af leðurblöku-1
vængjunum f kringum mann í |
ljósaskiftunum, sem vekur allt af
hjá manni sama hrollinn, eins og
það vakti forðum hjá stúlkuskepn-
unni, sem aldrei fjekkst til að játa
upp á sig þau ósannindi, að hún
elskaði meira myrkrið en ljósið.
Það er nú annars bezt við rifj-
um upp fyrir okkur hjerna póst
úr þeirri sögu, (með innskotum og ;
leturbreytingum), svo við eigum j
hægra með að sjá hvao hæft er
nú f þessu, að hún geti hljóoað
upp áokkur :
STÚLKAN i TURNINUM.
Einu sinni var fátækur fiskimað-
ur og átti sjer dóttur; hún var ung
og frfð. Eitt kvöld gekk hún nið-
ur í fjöru, til að vita, hvort hún
sæi fiiður sinn koma að. Þá
spruttu þar upp vfkingar, og ætl-
uðu að taka hana og hafa hana á
burt mcð sjer. En stúlkan flýtti
sjer og hljóp undan, eins og fætur
toguðu. Skammt í burtu þaðan
var gamall turn, og farinn víða að
hrynja [eins og pólitfskt ’partí'].
Enginn maður þorði að koma
nærri honum, af því rnenn hjeldu
hann væri fullur með drauga og
forynjur [rjett eins og þeir, sem
vandastir þykjast að virðingu
sinni, þora ekkl nú orðið, að þeir
segja, að koma nálægt pólitfk]. En
stúlkan var svo hrædd,að hún hugs-
aði ekki eftir þvf, og hljóp innf turn-
inn, og ofan stiga, þangað til hún
kom niðurf jarðhús. Þar vorublóð-
slettur um gólfið og járnhlekkir í
veggjunum. Hún hljóp f ósköp-
um fram hjá þessu öllu saman, og
upp einn skrúfstiga, og inn um
dyr inn í klefa í turninum. Þar
sat stór og hræðileg ugla [eins og
pólitfsk partiska] og starði 4 hana
og brann úr augunum. Stúlkan
sneri við og ætlaði að flýja; en f
því bjli datt stiginn niður. ,,Þú
verður nú að vera hjer“ segir ugl-
an ,,og þú skalt eiga fullgott.
Jeg ætla að kenna þjcr, að una
betux nótHnni, enn deginum.
Hjer iiggja nokkur epli; þegar þú
borðar eitt þeirra, þá fer af þjer
hungur og þorsti; og hjerna er
rúm, sem þú getur sofið í, þegar,
þú vilt. Jeg sef allan daginn
[á milli kosningatúranna] og fói
máttu elfci bœra á þjer, svo
jeg hrökkvi ekki upp; e.llegar jeg
steypi þjer út um vindaugað".
Síðan flaug uglan í burt, en stúlk-
an sat eftir grátandi.
Skömmu síðar kemur uglan aft-
ur, og bcfir með sjer mikinn hóp
af leðurblökum. Þær fijúga allar
fram hjá stúlkunni og inn um
vegginn, rjett á móti vindauganu.
Hún stóð,upp og fann í veggnum
átthyrnda smugu, og ofinn yfir
dordingulsvef [glitskrúða forneskj- !
unnar]. ITún gægðist inn nra
þetta gat.og sá þaðan langt í burt, ;
eins og f þoku, bjartan sal, og allt
Ijómandi, cins ogsæiásilfur og
gull, og margár myndir f skínandi |
klæðum bæra sig til og frá. Á
þetta starði hún langa stund,
þangað til að ditnmdi allt f einu;
síðan settist hún niður og hugsaði j
um þennan fyrirbnrð. Litlu síðar!
flýgur aftur uglan og lcðurblökurnar!
fram hjá henni út um vindaugað.
Þegar dagaði, kemur ugla heim,
sezt út f horn, og fer að sofa.
Stúlkan var að liorfa út í dagsbirt-
una; en svo var hún h’átt uppi, að
ekki sá til jarðar, heldur aðeins
loftið og ólgusjóinn.
Þegar hana svengdi, borðaði
hún dálftið epli, og varð södd af
því [rjett eins og flokksslcikju,
sem verður að teljast fuligóð, ef
maður vill ekki láta steypa sjer].
Síðan varð hún sifjuð og hallaði
sjer út af. Að aflfðandi hádegi
vaknaði hún aftur, og horfði á
loftið og sjóinn og illfyglið, þar
scrn hún svaf. Ilún sat graíkyr
og þorði ekki á sjer að bæra, og
þótti þetta leiðinieg ævi. Uglan
vaknaði, þegar fór að dimma, og
tók svo til orða : ,,Hvort unir
þú betur nóttinni eða deginum ?“
,,Deginum<': sagði stúlkan; þá
flaug uglan út, og sótti leðurblök-
urn&r. Síðan fór allt fram, eins
og hina fyrri nótt, og gekk svo
nokkrar nœtur, nema hvað allt
var að færast nær, og verða skýr-
ara fyrir hcnni, salurinn mcð ljós-
unum og fallegt fólk á björtum
klæðum, sem borðaði dýrar lcrás
ir við fagurt borð og ríkuglega
bíáð. Á hverju kvöldi spurði
uglan hana, við hvort henni væri
betur, nóttina eða daginn; en hún
sagði allt af að sjer væri betur við
daginn. En þó fór hún að hika
sjer meira og meira, eftir því sem
á leið, þangað til uglan segir við
hana : ,,Undir eins og þú .svarar
mjer því, að þjer sje betur við
nóttina, þá skaltu komast í veizl-
una með okkur, og sitja þar við
borðið hjá skrúðbúna fólkinu og fá
eins fögur klæði eins og það.
Morguninn eftir gat stúlkan ekki
sofið, og var einlægt að hugsa
um, hverju hún ætti að svara ugl-
unni um kvöldið. Þá heyrði hún
á bakí sfnu vera sagt f hálfum
hljóðum : ,,Stúlka litla ! unntu
tneir deginurn, eins og þú hefir
gjört“. Hún vissi ekki, hvað
þetta var, sneri sjer við og spurði,
hver talaði. ,,Þci þei“ sagði
röddin, ,,vektu ekki ugluna“. Þá
sagði stúlkan í hálfuni hljóðum :
„Segðu mjer hver þú crt“. Þá
sagði röddin : Jeg hcfi verið
maður og varð fyrir því óláni,
að villast hingað inn, eins ogþú;
jeg var nærri dauður af leiðindum
og fór út með uglunni eina nótt,
en um morgunin varð jeg að þess-
ari leðurblöku, og þoli nú ekki
frarnar að horfaí blessaða.dags-
birtuna. Míg langar til að frelsa
þig; þessvegna hefi jeg nú falið
mig—hafðu ekki hátt! nú vakuar
ókindin".
Uglan varð bálreið, þegar stúlk-
an svaraði henni því, að sjer væri
betur við daginn. Hún skók að
henni vængina, og eldur brann úr
augum hennar. Þegar allur hóp-
urinn var fioginn inn um vcgginn,
þá kom leðurblakan aftur út úr
skoti sínu. „Ætlar þú ekkí inn
líka ?“ spurði stúlkan. ,,Nei“
sagði lcðurblakan, ,,þangað ætla
jeg ekki oftar að fara, og gjörðu
það fyrir mig, að fara ekki að
smugunni til að horfa inr.“. Stúlk-
an sagði þá : ,,Getum við með
engu móti losnað ?“ ,,Jú“ sagði
lcðurblakan ,,þú getur losnað, ef
þú hefir hug tii að drepa ugluna.
Þegar hún sefur verðurðu að læð-
ast aftan að henni, taka báðum
höndum utan um hálsinn og kyrkja |
hana; en það er þinn bani ef hún
vaknar, áður cn þú nærð utan um
hálsinn". Stúlkan svaraði : ,,Mjer
leiðist þessi ævi; þess vegna ætla
jeg að reyna það“.
Morguninn eftir, meðan uglan
svaf, stóð hún hægt á fœtur, en
skalf þó af hræðslu, að uglan j
mundi vakna. Hún gat komizt
aftan að henni og tók utan um
hálsinn báðum höndum eins fast
og hún gat. Ovinurinn hamaðist,
þandi út klœrnar, barðist um með
vængjunum og ranghvolfdi í sjer
augunum svo voðalega aftur á bak,
að stúlkan var nærri búin að
sleppa henni af hræðslu. Þá kom
ieðurblakan og breiddi vængina
yfir augun á henni, þangað til
hún var kyrkt. Stúlkan var svo
máttfarin, að hún gat ekki staðið
fyrir þreytu; en f sama bili hrundi
turninn og varð að engu, en þegar
hún vaknaði við, stóð hún á grænu
grasi f björtu sólskini. [Þegar
partiskan er dauð og rökkrinu ljett-
ir vœntum vjer ’nýs himins og
nýrrar jarðar' eins og 4 Gimli eftir
Ragnarökkur].
Allir höfum við, ýmist sjálfir cða
foreldrar okkar, flúið úr íslenzkum
fjörum, og flestir höfum við klöngr-
ast upp hina ameríkönsku skrúf-
stiga inn í klcfa þá, sem Partiskan
drottnar yfir í illfyglisham sfnum.
Það er sama lexían, sem allir
þurfa þar að læra: Að elska
meira freistingaljós leyniklefanna
heldur en eðlilega dagsbirtu.
,,Að vilja lampa síður en sól
til að senda Ijós yfir inannanna ból
. . . það finnst þeim svo undariegt,
ánalegt,
og ofstopafullt og kjánalegt“. . .
—þeim, sem eru orðnir svo sam-
grónir ieðurblökuhamnum, og svo
heillaðir af veizlusal Partiskunnar,
að þeir hafa ekki þrek til að ná
aftur sfnum upprunalega mann-
dómi. Það er eins og þeir fái
óslökkvandi jörnun á þeim, sem
ekki fást lengur til að fara mcð
þeim inn í veizlusalinn. Slfkum
liðhlaupurum, sem fá í sig það
„innfall, “ að fara aftur að clska j
daginn, er Ifka afarhætt við því,
að búa partiskunni banaráð, hve-
nær sem þeir lenda f samneyti
við þá, sem ekki hafa ennþá látið
tælast.
Sjónhverfingatál drottnunar-
girndarinnar og ósvffninnar er það |
sem öll hættan stafar af f þessari :
I
sögu, og þegar loksins er búið að !
venja það inn í hugarfarið, að lft-
ilsvirða ljósið, verður launpukrið og ;
rökkurflðgrið að samsvarandi hátt- !
.
semi.
Hið hörmulegasta við alla part-
isku, er það, að maður verður að
vcnja það inn í sig að telja allt,
sem sínum flokki við kemur, gott
og blessað, þótt slíkt sje vitan-
lega ómögulegt í nokkrum fjöl-
mennum hópi, þar sem svo cr
margt sinnið sem maðurinn er.
Það á að heita lofsverð trúmennska
að fylgja foringjum sínum svo f
hvaða ósvffni og vitleysu sem vera
skal, að maður hlusti ekki einu-
sinni á annara manna skoðanir, og
menn þykjast jafnvel gjöra ósköp
hreint fyrir sfnum dyrum, þegar
þeir þussast áfram með sem allra
mestri frekju, í stað þess 2ð gefa
viti sfnu og samvizkusemi ofboð-
lftið næði til að átta sig.
Það er þessi þussaskapur í lund-
arfari rnanna, sem kemur þeim til
að byrja strax á því að reiðast, ef
þefr heyra, að náunginn hafi eitt-
livað út á vissa skoðun að setja, í
f'
stað þess að fhuga hvert útásetn-
ingarnar hafi nokkurt gildi, og
hvernig gallarnir megi nemast í
burtu, án þess nokkru sje glatað,
sern gott er.
Hjá okkur kemur þetta mest til
trúmála og stjórnmála. Til iðnað-
mála þekkir fjöldinn af íslenzku
fólki svo lftið af eigin reynzlu, og
um siðgæðismál er það yfirleitt
svo samdóma, að um þau er frem-
ur lítið talað. Þessi flokkaskifting
á málefnum er að sönnu aðeins
til hægðarauka, því að f sjálfu sjer
er skoðanamunurinn í þeim öllum
sprottinn af þvf, að þau eru öll í
eðli sfnu trúrnál. Mönnum kemur
ekki saman, af því einn trúir þvf
að þetta og þetta sje svona eða
svona, en annar trúir því ekki, það
er að segja, þegar menn eru ekki
að tala á m'óti betri vitund, og eru
ekki búnir að venja sig á, sð segj-
ast hvað sem tautar, elska meira
tálglampana í turni Partiskunnar,
heldur en dagsljósið úti fyrir.
Grobbið.
í sfðast hefti Eimreiðarinnar er
rneðal annars áframhald af ritgjörð
Guðm. P'riðjónssonar um Þingeyj-
arsýslu. Ilún er að vísu hugð-
næm að lesa hana, einkum vegna
þess hve liyur hönd það er sern
heldur þar um pennann, og vera
má að frá sálarfrœðislegu sjónar-
miði sje engu oflofi hlaðið þar á
mcnnina, sem nefndir eru;—en
manni veröur samt ósjálfrátt að
tengja þessa ritgjörð í hugasjervið
aðra ritgjörð f næsta heí'ti á und-
an, I þvf er nefnd bágborin bók
um ísland, og eina hnútuna er
sagt að við fáum þar fyrir grobbið.
Ástæður eru nú til alls. Við
skulum hugsa okkur að samkyns
ritgjörðir, eins og Guðm. Friðjóns-
sonar, væru samdar af pennafær-
ustu rnönnum f hverri sýslu, og
öll syrpan væri svo gefin út á
prent. Það er engum blöðum
um það að fletta, að íbúar annara
sýslna á íslandi standa svo Þlng-
eyinguín á sporði, að þar yrðu
saman komin öll ódœma kynstur
af grobbi. Það er ekki von að
erlcndum mönnurn gefist á að Ifta
f svoleiðis andrúmslofti; án þess
það afsaki að öðru leyti höfund
bágbornu bókarinnar.
„Hugurinn mikið, höndin lítið
hefir oft“ á sannarlega við þjóðina
okkar, án þess við gctum að þvf
gjört. Af eðlilegum og skiljanleg-
um og óumflýjanlegum ástæðum
getum við ekki vcrið annað en
smávirk þjóð, og þvf taka
ekki kraftamiklar og framkvœmd-
armiklar þjóðir það fyrir neitt ann-
að en grobb, hvað við glörnrum
fjarska mikið um- það í riti og
ræðu, að við sjcurn stórhuga
þjóð . Við erum okkur þess í