Baldur - 27.10.1906, Síða 2

2
BALDUR, 27. OKTÓBFR ÍQO6,
GIMLI, --— MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIð.
IiORGIST FYRIRFRAM
tfTGEFENDUR :
TIIE GIMLI PRINTING &
PUBLISIIING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIE BLAðSINS :
BALDIJE,,
GS'XjYEISI,
XvXYYTnT.
Ver ð á srr.áuni smglýsingum er 25 cent
fyrir þumlung tlá k-»1eng«iar. Afsláttnrer
gefínn á HOcrri auglýsinoum, n> Mrtaft j
bladinu yfir lengri tíma. V ^víkjanfij
al í kum atslætti r>g öðrum f já> málum blöðs-
ins, eru mrfnn beðuir að soúa sjer að ráð*
manninum.
^
LAUGARDAGINN 2ý. OKT. I9O6.
Grynnra og
grynnra.
(Niðtjrlag.)
Ilið annað athugunarverða atriði
sem hreyft hefir verið í áminnst-
uin deilugreinutn, er Helvítiskenn-
ing. Lautcnantar sjera Jóns, þcir
G. G. og H. L., haga sjer gagn-
vart þvf atriði svipað og kísa gjOr-
ir, þcgar háti cr að fást við heitan
graut, og skal jeg ekki lá þeim það.
G. G. kemst þó nær því að minn-
ast á það beinlínis. Hann segir
svo : ’Bald'-'in segir að bókin hclga
dæmi ailan þorra fólks til helvítis
fyrir syndir þeirra*. Þctta kallar
G. G. vísvitandi ósannindi. En
svo heidur hann áfram : ’ Hatin
(Baldvin) getur ekki um það einu
orði, að nokkrum manni sje þar
gefinn kostur á náð guðs, eða fyrir-
gefningu syndanna. Hann sýnir
afra hlið málsins afskræmda, og
hún verður að lygi af verstu teg-
und, þegar hin hliðin er falin1. Við
skulum nú, Gutti minn, athuga í
bróðerni, hvort það er nú eigin-
lega nokkurt samræmi eða vit í j
þessum þremur setningum þínum.
Þú segir, að mjer skilst, að það sje |
lygi að bókin helga dæmi allan
þorra fólks t:l Helvítis ; en í þriðju
setningunni viðurkennir þú að
þetta sjc nú raunar önnur hlið máls-
ins. Að vfsu segir þú að hún sjc
’afskræmd’, en það get jcg ekki '■
tekið til greina, af því hún er ekki
afskræmd frá mfnu sjónarmiði, og^
þú getur þess ekki með eínu orðij
á hverju þú byggir þá skoðun þfna:
að hún sje afskræmd. Jeg get
ekki sjeð hvernig önnur hlið máls-
ins verður ’lygi af verstu tegund1
að cins fyrir það, að hinnar hliðar- ; myndi ritfrelsinu engin hætta bú-
innar er ekki getið. Til þess nú in,vegna þess að það á öruggt hæli
að ckki sje ástæða til að fara í f Heimi, Baldri og Freyju. í þessu
kringum þetta atriði, eða gjöra það i felst svo óbeinn dómur um þau
að orðalcik einum, ætla jeg að setja blöð, scm ckki eru nefnd. Það
fram mína skoðun á þvf, í stuttu virðist eðlilegt að álíta að G. G.
og ótvfræðu máli. Jeg staðhæfi : telji t. d. Lögberg og Same>ning-
að samkvæmt lúterskum trúar- j una, ekki líkleg til að halda við rit-
brögðum sje lúterskan hin eina frelsi Vestur-íslend., ’ef Heims-
sáluhjálplega trú ; að þar af leið- ! kringla fjelli frá’. Það kemur
andi fari allir, sem ekki eru lf -
erskir til Hclvítis; að samkvæmt
játningarritum lúterskra mannasje
viss náðarmeðul (sem cru : guðs
orð, bænin, skfrnin og kvöldmál-
tfðin) óhjákvæmileg skilyrði fyrir
sáluhjálp manna, að óskírð börn
fari því til Helvftis; að ’allur1 þorri
lúterskra manna, sem skfrðir eru,
vanræki að hagnýta sjer hin önnur
náðarmcðul, og að þar af leiðandi
fari allur þorri lúterskra manna til
Helvítis ; að það eitt af fólki, sem
játar lúterska trú og hagnýtir sjer
hin tjeðu náðarmeðul, fari til
Himnarfkis. Hvað mikill hluti
mannkynsins fer nú til Himnaríkis
samkvæmt þessari skoðun ? Er
ekki hverri ærlcgri taug manns
misboðið með. þessari ''ilhugsun ?
Trúir þú þcssu Gutti ? ’Guð er
kær!eikur‘. Trúir þú þvf líka ?
Jeg hcfi nægilega mikla trú á guði
í hjörtum mannanun, til þess að
vera sannfærður um að örfáir menn,
ef það eru annars nokkrir, trúa
þessari Helvítiskcnningu. Jegefasí
jafnvel um að sjera J. B. trúi
henni, og byggi jeg þann cfa minn
á þvf, að hann hefir í ritverkum
sfnum lagt lykkju á lcið sfi.a til að
sýna fram á, að það væri rjett og
gott að prjedika þessa kcnningu,
þó Jlún rœri ón'ðnn. Vegna þess-
arar sannfæringar minnar álft jeg
mjög varhugavcrt fyrir G. G., að
scgja að staðhæfing B. L. B. um
helvítiskenninguna, sje ’ódrengi-
leg árás á trúarskoðanir mikils hluta
af Islend;ngum‘. Hinn eini ó-
drengskapur scm jcg get sjeð f
þessu sambandi, cr ódrengskapur
þeirra manna, sem fyrir fjármuna-
legan ávinning, eða fyrir vináttu
við einhvern, eða vegna hræðslu
við óvináttu einhvers, eða vegna
ómcnnskulegs hirðuleysis, láta
leiðast til að halda fram eða játa
sem sannar þær kenningar, sem
þeir hljóta fyrir samvizku sinni
að afneita. Þessi tcgund af 6-
drengskap er matur og drykkur
fyrir harðstjóra og kúgara, bæði f
trúarbragðalegum og stjórnarfars-
legum efnum.
Þá er atríðið um ritfrelsi Vcstur-
íslendinga. Um það segir G. G.
meðal annars þetta : "Hvaðaskoð-
sjálfsagt öllum óhlutdrægum mönn-
um saman um að G. G. fari mjög
sanngjarnlega í þetta atriði. Fyrir
mitt leyti álft jcg að G. G. sk lji
það alveg rjett, að Baldur, Heirn-
ir og Frcyja sje þau af blöðum
Vestur-íslendinga, sem sfzt muni
verða kúguð cða keypt.
Þá
er tíundarmálið. I grein
Hjartar Leó, sem getið er um hjer
að framan, er all-langt mál um
þetta atriði. Ef til vill hefir sjera
J. B. aldrei gjört stærra klaufa-
stykki, en þcgar hann þýddi tf-
undargreinina sem út kom f Sam-
einingunni, og sem gaf B. L. B.
tilefni til að rita hina ’frægu1 tí-
undargrcin sína, grein, sem þrátt
fyrir það að hún er ekki alfullkom-
ið ritverk, hefir samt nógu mikið
að geyma af þarfiegum sannleik
til'þess, að verðskulda lof þeirraer
lásu. Síðan sú greín kom út, hefir
mig alltaf langað til að semja ein-
hverskonar lofgjörð til B. L. B ,
en jeg hefi aldrei komist að fyrir
B. L. B. sjálfum, og nú er jeg al-
veg búinn að ’gefa það upp‘, því
mjer finnst nú meira en nóg kom-
ið. En fyrirsjcraj. 13. og lútersk-
una hafði þetta tfundarmál svo
skaðvænleg áhrif, að eina vonin lá
f því að það fyrntist yfir þetta allt
og mcnn gleymdu þvf. Það var
því afarmikið hættuspíl fyrir H. L.,
að fara að vckja þetta mál upp aft-
ur, jafnvel þó tiigangurinn væri Sá
að hvítþvo sjcra J. B., og mýkja
skap þeirra er kynnu að hafa orðið
óánægðir útaf framkomu hans f
þessu máli. I sambandi við þetta
rnál eru það aðallega fjögur atriði
sem Hjörtur rcynir að sannfæra
menn uin, og eru þau þessi: að
sjera J. B. sje ekki ábyrgðarfullur
fyrir tfundargreininni í Samein-
ingunni; að tfundarhugmyndin sje
ekki hættulcg; að prestarnir sje
engir auðkýfingar, og að það hafi
verið ljótt af ’kristnum mönnum‘
að verða ’óvægir út af þessuh
Hvernig fer svo H. L. að sann-
færa fflenn um þessi atriði ? Ilann
segir að sjcra J. B. sjí ekki ábyrgð-
arfullur af því greinin sje ekki eft-
ir hann, og af þvf hann hafi sagt,
’að hann myndi eigi sjálfur svo
fa ritað um það mái, þó hann
anir, eða ’fríhyggjutaugar1 myndu vœri samþijkkur hinni þýddu
annars ’útreknar* verða, ef Heims-, tjvein í öllutn aðalatriðum“ Nú
kringla fjelli frá ? Myndi ritfrelsi I jæja, ef hann ber ckki ábyrgð á
Vestur-íslendinga nokkur hætta j greininni sjálfri, þá ber hann þó á-
búin? Únítarar og aðrir fríhyggj- byrgð á þvf að vera henni sam-
endur hafa Heimi, jafnaðannenn j þykkur f öllum aðalatriðum, þvf
og fríhyggjendur hafa Baldur. í það hcfir hann sjálfur sagt. Og
Freyja er athvarf þeirra, erkvenn-
frelsismálum unna“. Jeg skílþetta
hver er svo munurinn ? H. L.
heldur þvf fram að tfundarhug-
á þessa leið, og jeg held að það sje j myndin sje ofur meinlaus, af þvf
ckki útúrsnúningur: Heimskringla I að það sje ómögulegt að koma
leggur að sönnu sinn skerf til að j hcnni f verklega framkvæmd. Það
viðhalda ritfrelsi Vcstur-Islend-
inga, en þó þcss blaðs missti við, i iaust spaug fyrir sjera J. B., til að
hcfir náttúrlega verið bara mein-
I sjá hvað mönnum gæti orðið illt
við, þegar hann setti þessa grein
j(sem hann er samþykkur í öllum
I aðalatriðunum) f Sameininguna.
En er það meinlaust ? Og eru
lfkur til að það sje engin alvara á
bak við það ? Að minni hyggju
var það hvorki í gamni cða gáleysi
að J. B. setti þessa grein í Sam-
eininguna, og engan veginn er
kenning þessi hættulaus. Hjörtur
leggur mikla áherzlu á það, hve al-
gjörlega ómögulegt það hefði vcrið
að koma þessari hugmynd f fram-
kvæmd, jafnvel ’þó allir prestarnir
hefðu haldið þvf fram‘. ’Og þó
aidrei nenia kyrkjuþingið hefði
samþykkt það, gat sú samþykkt,
eftir hlutarins cðli, aldrei orðið
nema dauður bókstafur, nema fyr-
ir þá, sem hrort sem var hefðu
á.litið það rjett’. Þarna hittir þú
naglann á höfuðið. Þarna er þá
eftir allt saman lykillinn að því,
hvernig mögulegt væri að koma
tíundarhugmyndinni í framkvæmd.
Það þarf að fá menn til að álíta að
það sje rjett að greiða kyrkjunni
tfund af eignum sfnum, og að það
sje rangt að gjöra það ekki. Að-
ferðin til þess að fá þetta álit er
svona:
Menn þurfa að trúa þvf að til
sjc Helvfti. Menn vilja eðlilega
komast hjá því að fara til Helvítis.
Þá þurfa þeir að trúa því að trúin
(lúterska trúin, f þessu tilfelli) sje
eini' vegurinn til að forðast það.
En til að viðhalda trúnni þarf
kyrkjur og presta, sem anðvitáð
geta ekki vcrið til nema menn
leggi fram fje sitt þessu til við-
halds. Og af þvf þannig er nú
ástatt í þessu landi, að lúterska
kyrkjan hefir al!-öfluga mótstöðu-
menn við að strlða, þá þurfa lífs-
skilyrði trúarinnar, þ. e. prestarn-
ir og kyrkjurnar, að vera f góðu
standi. Menn þurfa þvf að leggja
mikið á síg fjármunalega til þe'-s,
að menn ’fyrir trúna fái öðiast ei-
Ifft Iff'. Þegar nú sjera J. B. er
búiiin að prjedika söfnuðum sfnum
þcssar skoðanir um langan tfma,
þá dettur honum f hug hvort ekki
rnuni nú óhætt að ganga feti iengra,
og koma einhverri fastri reglu á
um tekjur kyrkjunnar. Hann er
samt f vafa um hvernig á að fá
þessu framgengt. Svo berst þessi
tíundargrein upp f hendurnar á
honum. Þar sjer hann tækifærið.
Það gjörir að minnsta kosti ekkert
til þó rcynt sje hvernig menn tak;
hugmyndinni. Efillatekst t:l, þá
er allt af hægt að skýla sjer rneð
Dr. Trumbull. Vald það sein
kennimenn orþúdoxu kyrknanna
hafa yfir skoðum.irn hinna trúuðu
j innan safnaða sinna. er afarmikið.
Þegar þessum kennimönnum dctt-
ur f hug að brúka það vald til að
auðga sjálfa sig eða kyrkjuna sfna,
mcð því að gjöra ósanngjarnar
kröfur til hinna trúaðu, þá er vald
þetta orðið hættulegt.
H. L. scgir, að prestarnir sje
eingir auðkýfingar. Yfirleitt mun
þetta vera satt. En það kemur
til af þvf, að þeim tekst sjaldan nú
| á dögurn að fá fólk til þess að fall-
i ast á aðrar eins skoðanir og tfund-
arhiigmyndin er. Ljótasta setn-
ing Hjartar, f sambandi við tfund-
armálið, er þessi : ’Hitt var sá
blettur á söfnuðum Vestur-íslend-
inga, er seint mun af þveginn, að
margir trúaðir kristnir menn urðu
óvægir1, o. s. frv. Hjer er aug-
sýnileg tilraun til að hræða menn
frá því ókristilega athæfi, að setja
sig upp 4 móti kröfum prestanna,
hversu ósanngjarnar sem þær
V
kunna að vera. Þessi setning
gengur bersýnilegaí tfundaráttina.
Hroki Ileimskringlu er eitt af
þeim atriðum sem svo mikið hefir
borið á, að ástæða virðist að minn-
ast lítillega á það. Ritstjórinn
lætur sýnilega ekkert tækifæri ó-
notað til að hæla sjálfum sjer og
ritverkum sfnum, og til að reyna
að telja Vestur-íslendingum trú
um, að hann og Heimskringla sje
þcirra sverð og skjöldur, og að án
þeirra megni þeir ekkert. Þessi
uppihaldslausi gorgeir er orðinn
svo þreytandi, að ástæða er að
menn fari að biðja ritstjórann að
vægja sjer og fara svolítið skapleg-
ar í sakirnar. Jeg held jcg megi
lfka fullvissa hann um það, að þessi
sífelldi belgingur gjörir ekki annað
en að draga úr áhrifum hans og
þess scm hann ritar. Hólið sem
hann hcfir hlaðið á sjálfan sig fyrir
tfu'ndargreinina, er nú orðið all-
mikið, og þetta sfðasta stóra rit-
verk sitt kallar hann ’hina vfð-
frægu, og víðast í byggðum ís-
lendinga vinsælu ’afa‘-grein, setn
Itefir vakið meiri eftírtekt en flest
annað, sem á prent hefir komið
hjer vcstan hafs, síðan tíundar-
greinin vakti landa vora af dvala',
o. s. frv. Það er náttúrlega satt,
að ’afa'greinin cr all-’vfðfræg‘ orð-
in, en hún varð fyrst víðfræg fyrir
óþverraskapinn sem kemur fram f
’afa'sögunni, og svo fyrir deilurnar
sem út af hcnni hafa risið. Einn
inaður gctur gjört sig Iftt þolandi
ineð þvf, að reyna að blása sig út
með vindi þangað til ekkert sjáist
nema hann.
Sjereign mála er eina atriðið f
deilugreinum þessum, sem.Heims-
kringla hefir tekið til skynsamlegr-
ar yfirvegunar, og ætia jeg þess
vcgna ckki að vera fuilorður um
það atriði, enda er þessi sjereignar-
krafa svo heimskuleg og aumingja-
lega ósanngjörn, að furðu sætir að
nokkrum heilvita manni skuli
detta f hug að halda hcnni fram.
Um leið og sjera Jón og Hjörtur
fara opinberlega að prjedika ágæti
sinna trúarskoðana, eru þeir búnir
að leggja þær fyrir almenning til
opinberrar yfirvegunar, ogum leið
og þeir taka sjer leyfi tiTað dæma
annara manna skoðanir, hljótaþeir,
samkvæmt allri mannlegri sann-
girni, að veita öðrum leyfi til að
dæma þeirra skoðanir. Þess utan
eru trúmál í eðli sínu mál, er alla
varðar um sem vilja láta þau koma
sjer við. Þessi sjereignarkrafa cr
ekkert annað en tilraun til þess,
að skrfða inn í skel sína á hinn lít-
ilmannlegasta hátt.
Þá kein jeg að sfðasta atriðinu,
þ. e. þögn hinna lútersku. H. L.
segir um það atriði meðal annars