Baldur - 06.04.1907, Blaðsíða 2

2
BALDUR, 6. atríl 1907.
ER GEFINN ÚT k
GIMLI,
OHAÐ YIKUBLAÐ.
KOSTAR $1 UM ÁRIÐ.
HOROIST FYRIRFRAM
ífTGEFENDUR :
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
utanAskrift til BLAðSINS :
BALDUE,
O-ITÆX,!,
MAN.
Verð á «mánm aog1ý3ÍDf;nm er 25 ernt
fy ir þumlung dá'ksleDgdar. Afaláttur er
gafinn á atmrri auglýsingum, aem birtast i
blaðiuu yfir leDgri tíma. V'ðvífejandi
elíkum afslætti ng öð"um fjármálum blaðs-
ins, eru meuu beðnir að suúa sjer að ráðs
minnmum.
CJÖR VIJURT.
L\ Hver frumla hefir hjúp, frymi
K og kjarna. Ef maður tekur blátt
[ | áfram saltvatn og lætur þar í
drjúpa litað saltvatn með öðrum
þjettieik, þá skapast lagarfrumlur.
MANITOBAjMá gjöra þær með allskonar
| frumlulögum. Jeg hefi gjört af-
langar lagarfrumlur. Þær hafa
tvöfalda hrundning og frumvægin
j f þeim hreyfast. Ef þær þorna,
linnir hrejfingunni. Þá er þeim
líkt farið sem fræum og hjöldýrum,
þvf að hreyfingin hefst óðar en sem
þær fá vökvun, sem eigi má án
vera.
Jeg hefi getað valdið þeim at-
vikum f neyzlu ogvexti, sem hafa
hingað til verið eignuð lifandi
frumlum einum, Kristallar vaxa
með þeim hætti, að sffellt sezt ut-
an á þá eins og veggurinn hækkar,
er steinn er lagður á stein. Hing-
að til hafa lifandi verur einar vax-
íð af næringu, þ. e. af þvf að láta
aðkomuefni renna saman við lfk-
am sinn. Til þess að komastsem
næst eðlisskilyrðum Iffsins, hefi jeg
búið til fræ, sem voru að þriðjungi KYRKJAN OG
LAUGARDAGINN, 6. APRÍL. I9O7.
KRAFTAYERK
YISINDANNA.
MAÐUR SKAPAR LIFANDI
VERUR.
m
Stephane Leduc, Lanskur lækn-
ir, hefir fundið ráð til þcss, að búa
til gjörvijurtir sem hafa margar
sömu eigindir sem eðiilegar jurtir,
t. a. m, nærast og vaxa. Þykir
mönnum r.æsta mikið koma til
þessarar uppgötvunar Höfundur
sýndi tilraunir sfnar í d’Academi,
og þóttu furðulegar. Honum seg-
ist svo frá sem hjer segir:
p'yrir vorum sjónum er lffið
vinnuárangur af tveim eðlisöflum :
starfafli, þrýstihrundning, sem
vaidur þvf, að frumvægin hreyf-
ast, og mótstöðuafli, sem er runn-
ið frá andrófíri þeim, er himnur og
frymi veita þessum hreyfingum.
Mismunandi frumvægisandróður
veldur samrjna og sundurgrcining
frumvægja. Svo er að sjá sem
þetta sje orsökin til þeirra atvika f
efnabreytingum og rafstraumum,
sem verða af næringunni, neyzlu
og afvarpi.
Mjer hefir heppnast að búa til
þær tegundir frumluvcfs, sem ein-
kenna lifandi verur, og það sýnir
sig að þessar gjörvifrumlur hafa
sömu höfuðeigindir sem lifandi
frumlur. Ef tekin er fimm til tfu
f rjcttri röð, sem fara fram í eggi
eftir frjóvgun.
Skifting frjóvgaðs eggs er einn
af merkilegustu hlutum lífsins.
Hingað til hefir mönnum ekki
komið til hugar að unnt væri að
búa til neitt svipað þvl. Hvernig
sem skiftingunni er háttað, þá veld-
ur hún jafnan mjög hægfara sund-
urstraumum í eggjum. Með þvf
að valda slfkum hægfara sundur-
straumum f hinu tilbúna frymi,
hefi jeg komið til leiðar skiftingu,
samsvarar alveg skiftingu
eggsins,
Þessi árangur sýnir fjölmarga
milliliði milli steinarfkisins og lif-
andi hluta. Sýnir þetta ómetan-
legt gildi þeirra kenninga, sem
hafa leitt til þessa, og aðferða
þeirra, sem leitt hafa af slfkum á
rangri,
Dr. Stephane Leduc.
Kennari læknaháskólans í Nantes.
(p'jk, eftir Polit.).
úr biásteini en að tveim þriðju úr
sykri og dálitlu af vatni. Þessum
fræum sái jeg í hlaup, sem er úr
vatni, sundmagalfmi, ferrocyan-
kalfum og ögn af salti, Fræið
gjörir um sig húð úr blásteini og
kemst vatn og salt í gegnum hana,
en sykrið ekki og veldur það mik-
illi þrýstihrundning innan í fræinu,
svo að það blæs út, spjarrar (vaxa
smáangar úr því = d. Spirer) og
vex, teygir frá sjer rætur og síðan
fallbeina leggi, sem geta orðið 30
cm. á hæð. Þessir leggir eru ým-
ist einfaldir eða greinóttir og hafa
stundum hliðarblöð Endinn getur
haft ýmsa lögun, turnlögun, kúlu-
lögun eða axlögun o. s. frv. Þess-
ar gjörvijurtir hafa hringferðartæki,
svo að sj’krið, himnuefnið og vökv-
inn geta stigið a!It að 30 cm. Ef
leggur brotmir f vextinum, þá
leggjast sárbarmarnir saman.
i
J Verður þar ör, en vextinum held-
| ur áfram. Gjörvijurtir eru næmar
á öll áhrif eðlis og efnabreytinga,
kulda og hita, efnaeitur og sam-
setning hlaupsins,
Þessar gjörvifrumlur hafa allan
fjöldann af þeim eigindum, sem
lifandi verur hafa: næring með
neyzlu, margbreytta gjörð, vöxt,
næmleik og græðiafl. Þær eru þvf
sambandsliður miili lifandi og
dauðra hluta, Einn starfsmáttu-
leik skortir: tfmgunarmáttinn.
Þar er verkefni sömu tegundarsem
þau, er jeg hefi ráðið fram úr, og
rannsóknir mfnar f þvf efni hafa
haft þann árangur, sem hjer segir.
Hermann Fod hefir bent á ein-
kennilega hluti á frjóvguðum
frumlum og frumlum f skiftingu
og lfkir hann þeim við tiltekin lita-
bönd cða segulfeldmyndir. Jeg
hefi gjört vökva með sömu sam-
setning sem hið lifandi frymi, og
búið til þe«sa hluti — f eðlilegri
margvíslega og breytilega
hundruðunda sundurlausn af ferro
cyankalfum og nokkrir dropar þar;- röð -
af látnir drjúpa f 5—10 hundruð-j lögun, meðan á frumluskiftingunni
uudu sundurlausn af soðhlaupi, þájstendur, frá upphafi og þangað til
verður frumluvefur. I frumlugjörðinni er lokið, í hinu
KRISTIN-
DÓMURINN.
— í Eimreidinni, —
Eftir Matthías Jochumsson.
landshöfðingjunum að bráð, að
minnsta kosti þar sem lútherskar
kyrkjur áttu hlutað máli. Hverju
hjeldu svo þessar kyrkjur eftir að
lokum? Af rjettindum ekki öðru
en boðun orðsins og þjónustu
sakramentanna, sem orðin voru
tvö, í staðinn fyrir sjö.
En með þessu öllu er eingöngu
bent á það ytra ; mótsögnin liggur
dýpra. Vjer sögðum, að þrátt fyr-
ir hinar ytri afturfarir fylgdi hin-
um endurbættu kyrkjum fjöldinn
og völdin. Þessu veldur, eins og
áður er sagt, nannleikskj a rni
kristindómsins, eða það ‘guðsrfki1,
er f honum felst gegnum allar
breytingar tímanna og kenning-
anna breytingar. ‘Vjer kennum
of margt, en ekki nógu mikið‘,
sagði nýlega prestur einn f hinum
rjett-trúaða Noregi. ‘Kennum
nú þrjú fyrstu guðspjöllin eintóm ;
tvennskonar páfalega vald, sem
stjórnendur og háskólar tóku sjer
smámsaman og sem leiddi til ná-
lega fullrar ánauðar á ný i trúar-
efnum. Og samvizkufrelsisins
gætti Iftið, eins og á stóð, og lær-
dómurinn um rjettlætinguna af
trúnni varð dauð rjett trúun — eða
öfgar. En hugsunarfrelsið var þó
orðið allsherjar krafa, og þessi
sannleikskjarni siðabótarinnar lifði
allastorma. Þó hefði hann eflaust
dáið út og hin mikla hreyfing orð-
ið til ónýtis, hefði endurfæðing
vfsinda og nýrrar siðmenningar
ekki áður verið komin sem aðal-
kveikiefni álfunnar. Hin vaxandi
vísindi og menntun, fyrst hinn
svonefndi hiímanismi, en sfðan
ranrisókna- og náttúruþekking(krí
tik og natúralismi) hefir undir niðri
haft ráð hinna endurbættu kyrkju
deilda f höndum sjer, og enginn
þekkir allsherjar söguna að ráði, þag rnundi, ef vel væri gjört, verða
sem ekki sjer og vcit, að kyrkjur þyngra á metunum e 1 allur hinn
-:o:-
III.
Hjer er afarfljótt yfir sögu farið,
og skal nú f nýrri grein benda á
mótsögn beggja hinna endurbættu lnnan
kyrkjudcilda og sjerflokka þeirra,
mótsögn við skoðanir nútfmans,
þvf að þessi mótsögn er aðalákær-
an, sem fram er færð gegn hinni
gömlu rjett-trúun — ekki frá hálfu
vfsindamanna einna, þvf sfður “ó-
vinum kristindómsins“, heldur vin-
um hans, hálærðum skörungum
um vfðan heim. En til þess að ó-
fróðari lesendur skilji betur hvað
hjer er f efni, þyrfti fyrst að svara
með fácinum Ijósum orðum tveim
spurningum. Þeirri fyrst, hvað
siðabótin hafi veitt sfnum kyrkju-
deildum, og þar næst hitt, hverju
hún hafi svift þær. Fyrri spurn-
ingunni er nú vcnjulega svarað
svo : Siðabótin leysti Norður-Ev-
rópu úr læðingi páfadómsins, gaf^
þeiin samvizkufrelsi f trúarefnum
og setti sem allsherjar-reglu rjett-
lætinguna af trúnni o. s. frv. En
þótt Lúther og aðrir siðabótar-
skörungar byrjuðu vel, urðu siða-
bæturnar minni en f fyrstu áhorfð-
ist. Á þiriginu í Worms var
Lúther ungurog fullnraf guðmóði;
lá þá nærri, að hann losaði um
öll bönd mannlegs anda, þá er hann
skýrskotaði til “ljósra sannana og
ályktana“, Lá þá nærri eigi að
eins fullkomið samvizkufrelsi í
trúar- og siðgæðisefnum, heldur
og fullkomið kenningarfrelsi, enda
rannsakaði hann ritningarnar —
auk heldur það sem honum sýnd-
ist f kyrkjunrii — svo frjáislega,
að meiri dirfsku og gjörræði hefir
varla nokkur kristinn og guðræk-
inn maður sýnt áður nje síðan. En
rjettarbætur Lúthers urðu snemma
tilbúna frymi verða allir þeir hlutir; endaslcppar. Vjcr bentum á hið
nútfmans eru, sem stofnanir, alveg
háðar veraldarráðum og vfsindum,
eins og Tolstoi kemst að orði. Og
þótt ýmsir flokkar fari lausir og
prjediki iðrun og yfirböt, þótt of-
trúa«- uppþot (revivals), heimatrú-
boð, frelsisher og ótal æsingar,
fari eins og stormbyljir um lönd og
borgir, hreyfist lftið nje minnkar
sú mótsögn, sem hjer er mergur-
inn málsins. Ályktunin verður og
engin önnur cn sú, að ávextir hinn-
ar gömlu siðabótar hafa sem kom-
ið er meira lent utan kirknanna en
lent f þekking og vfsind-
um, í vaxandi frelsi, mannúð, lfkn-
arstofriunum. Eða hvar er sþ trú
(o: kristindómur), sem auðsýnir
sig f verkunum riú á dögum ? Ei
hún ekki eins utan kyrknanna sem
innan, eins hjá þeim, scm ekki
fylgja kyrkjum og kyrkjutrú, eins
og meðal hinna, sem kalla sig
kyrkjufólk, rjett-trúaða eða “hei-
laga ?“ Þessu er ekki til neins að
neita. Hitt er satt, að guðræknir
menn breyta betur cn óguðlegir,
en trúarjátningar ráða ekki í
breytni manna. Og þessi sann-
reynd hcfir smámsaman skapað þá
allsherjar lífsskoðun nútfmans, að
ekki kyrkjutrú, heldur Iffsbreytni
og manngildið (karaktjerinn) ráði
mestu um sálarheill manna. En
þá er að svajra f fám orðum hinu,
hverju kyrkjan slcppti við siðabót-
ina. Þvf er skjótt svarað. Ilún
sleppti heljarvaldi páfa, kyrkju og
kyrkjuþinga ; en um leið varð hún
að sleppa fornum kristinrjetti (de-
cretalia), lögsögu og dómsvaldi ;
biskupavaldið minnkaði stórum
eða hvarf í hendur konungum eða
söfnuðum, enda hvarf um leið erfða-
valdið (snccessio apostolorum); þá
fór og sannfæringarvaldið, hinn
mikli sakeyrir og yfirsókn f cinka-
og sifjamálum, skriftamálum, fá-
tækramálum, líknar- og lækninga-
stofnunum, Ennfremur sicppti
kyrkjan smámsaman öndvegissæti
sfnu við háskólana, og eins geng<i
listir og fþróttir henni úr greipum,
en áður var hún ‘móðir allra lista‘,
Sömu leið fóru eignir, ftök, gull-
hrúgur og gersamar, sálugjafir og
mikli rjett-trúunarvefur guðfræð-
innar1. Annar Norðmaður (Jæger
prófessor), ritaði nýlega bók til að
sýna þá mótsögn, sem fyrir aftur-
hald og einræni hinna rjett-trúuðu
væri komin milli kyrkjumanna og
hins fjöldans, sem fylgdu nýrri Iffs-
skoðunum. ‘Óvinur kyrkjunnar
hjer í landi er kyrkjan sjálf‘, segir
hann, ‘þvf hennar trúarkerfi er f
fullri mótsögn við allan þorra nú-
tfmamanna*. Sama segja frjálsir
guðfræðingar f öllum löndum. Að
vfsu reyna ríkiskyrkjurnar að miðla
málum, sýna töluvert umburðar-
iyndi og jafnvel loka augum, þó
að einhver klerkur verði ber að þvf,
að víkja f einhverju frá hinum
fornu játningarritum. Enþaðum-
burðarlyndi helzt hvorki stjórn nje
biskupum uppi, þvf að vandlæt-
ingamenn nógir eru við hendina,
einkum í heimatrúboðunum, og
hrópa óðara : ‘Ef þið látið þennan
lausan, eruð þið ekki keisarans
vinir!‘, 0: þá eruð þið ekki rjettir
verðir hinnar hreinu og ófölsuðu
kenningar ykkar kyrkju ! Og svo
koma ‘völdin og fjöldinn1, pólitik,
landslög og aðrir staðhættir. Lærð-
ir menn, rithöfundar, biblfurann-
sóknin nýja, fundir frjálsra guð-
fræðinga, allt leggst á eitt að leið-
rjetta skoðanir kyrkjunnar. Ofan
á virðist Iftið sem ekkert lát á verða.
Og ‘Þó gengur jörðin'. í öllum
löndum gliðna veggir hinna gömlu
múra ; f öllum löndum blöskrar æ
flcirum sonum hinna rjettrúuðu
sjálfum þessi þeirra alkunna ver-
aldarskoðun, að meiri hluti allra
sálna (sumir reikna 1000, sumir
100,000, sumir miljón móti ein-
um !) fari til eilífrar fyrirdæmingar!
Svo draga spottararnir ályktanir
og segja, að samkvæmt þeirri
kenningu sje Drc>ttinn gjaldþrota,
það sje óvinurinn, sem ábatann
hafi og rfkið erfi I
Að útlista hina nefndu mótsögn,
nálcga i öllum heims- og lífsskoð-
unum milli beggja parta, er erfitt,
og hjer oflangt mál. í þess stað
skal hjer fylgja þýðing ræðu, sem
flutt var 1905 f Genf f Sviss af á-
gætum guðfræðingi frá Amerfku,
hvað aimað, — nálega allt varðjj, M, Savage. En fyrst skal hjcr