Baldur - 30.01.1908, Blaðsíða 2

B ALDUR, V. ár, nr. 44.
n
ER GEFINN ÚT A
GIMLI, --- MANITOBA
OHAÐ VIKUBLAÐ.
t
KOSTAR $1 UM ÁRIð.
BORGIST FYRIRFRAM
t? ‘If O I -' I ■ LXJ :111 ~ 111 u 11111111111 >m 1 ■ 1111 111111 ij uiimu 11 ij1 iiiy
ináij.tiiimxlii ntrniitfiftrtntimi'iTi irtrn Stfti
tfTGEFENDUR:
THE GIMLI PRINTING &
PUBLISHING COMPANY
LIMITED.
UTANÁSKRIFT TIL BLAsSINS :
BALDUB,
GIMLI,
TÆ-A-TsT.
Vi'9 A iraínii aug' ýainfinm er 25 cen
yrir þunfilungdá'kalengdar. Affilátturer
efinn á atœrr auglý<iogum,»em birtast í
Waðuu yfir b-.ngri tíma. Viðvíkjandi
1 (k im afslættiog ððrum f jármálum b!að»-.
nn.nru mnun beðnir að suúa ajer að ráða
roanninum,

sem í þess foreldris hugskoti vel-
ferð barns þess væri annarsvegar.
Hirðulausu og hugsunarlausu for-
eldrarnir finna ekkert til þessara
atriða, og fylgja tízkunni f þessu
sem öðru, og vita ekkert um þó
börn, sem mættu verða að ágætis-
fdlki, sje gjörð að andlegum erki-
letingjum og vesalingum, áður en
þau fá fullt vit og sjálfskynjandi
rænu.
Þess vegna fylgir það með,
að eigi menn að vera lfberölunum
f fylkisþinginu samhuga um upp-
fræðsluskylduna, þáverðurað taka
mögulegleikann til að uppfylla þá
skyldu, með f reikninginn. Við
verðum öll með skyldunni, ef eng-
ar kögunarráðstafanir eru gjörðar
viðvíkjandi uppfyllingunni, ogþeg-
ar farið er að brjóta það til mergj-
ar, snýst það svona við:. Van-
ræki eitthvert foreldri eða fjárráða-
maður barns, að veita þvf svo
mikla fræðslu, að það geti haft
andlegt mötuneyti við aðra þjóð
fjelagslimi yfirleitt, þá skal rfkið
hafa vald til að taka það f sfnar
hendur, að bæta úr slfkri van-
rækslu.
Svo menn átti sig betur á þvf
hvernig f þcssu liggur, og að hvað
miklu leyti Baldur er líberölunum
f fylkisþinginu samhuga í þessu
skyldunámsmáli, og þó ekki með
öllu hinum ósamhuga, verður
heppilegast að fara nokkrum orð-
um um kúgunarlög i heild sinni.
I.
Kúgunarlög.
*
Meðlimum líberalflokksins^ f
fylkisþinginu, þar á meðal |báð-
um þeim löndum okkar, sem þar
eiga sæti, virðist hafa verið gjört
rangt til f sfðasta ‘Baldri', og það
er sjálfsagt að vera reiðubúinn til
þess að uppræta strax aftur það,
sem annars gæti borið órjettlátan
ávöxt. Sje það rjett með farið f
Lbgi, að lfberalflokkirrinn hafi að
eins viljað gjöra foreldrum og fjár-
ráðamönnum barna það að lög-
bundinni skyldu, að sjá börnunum
fyrir einhverri fræðslu, svo enginn
væri látinn taxa upp til fullorðins-
ára sem fáviti, — þá er Ealdur
þeim flokki alveg samhuga í því
atriði. Hitt, sem venjulega er átt
við þegar talað er um nauðungar-
fræðslu (compulsory education),
er það, að foreldrar slculi s e n d a
börn sín á aiþýðuskólana,
og það væri gjörsamlega óhæfilegt
lagaboð. Skoðanir foreldrisins á
námsgreinum skólans, meðhöndlun
kennarans á þeim greinum, fram-
ferði kennarans gagnvart börnun-
um, fyrirmyndarleysi kennarans í
framkomu, viðkynning foreldrisins
af lundarfari barnsins, heilsufari
þess, og margt fleira, getur verið
fullgild ástæða til þess að foreldrið
geti alls ekki fengið sig til að senda
barn ,«itt á alþýðuskólann f sfnu
byggðarlagi, og kannske í engu
byggðarlagi. Hver sú löggjöf,
sem neyddi íhugunarsamt foreldri
til að fótum troða sinn innramann
í sumum eða öllum þessum efnum,
væri óbærilegt kúgunarvopn, þar
Þjóðin segir við einstaklinginn :
“Ef að þú. maður minn, vilt hafa
gagnvart mjer verndun og rjett-
indi til þess að framkvæma það,
sem þú álftur þjer og þfnum fyrir
beztu, þá verðurðu að ganga inn á
það, að jeg sem heild hafi einnig
rjettindi til þess að framkvæma
það, sem jeg álft mjer og mínum
fyrir beztu“.
Strax er það sýnilegt, að matn-
ingur getur orðið um það, hver
eigi forgangsrjettinn, einstakling-
urinn eða heildin, þegar það, sem
hverju um sig virðist sjer og sfn-
um fyrir beztu, er hvað Öðru gagn-
stætt. Heildin á forgangsrjettinn
sagði Plató og aðrir spekingar
Forn-Grikkja, og fjöldi viturra
manna hefir allajafna haldið þvf
fram. Einstaklingsfrelsi er hið
æðsta grundvailaratriði allrar stjórn-
málafræði, hrópuðu aftitr á móti
byltingamenn 18. aldarinnar Iand
úr landi, og sfðan hefir stjórnar-
fyrirkomulag allra hvftra þjóða
leikið á reiðiskjálfi. Frakklending-
ar lustu fyrstir upp herópinu :
“Laissez faire“. Englendingar
endurtóku það mcð “Hands off!“
Við segjum : ‘ Láttu vera“, “láttu
hann eiga sig“, eða “skiftu þjer
ekki af þcssi“, o. s. frv. Bæði f
ræðum og Ijóðum hefir þessi tfðar-
andi rutt sjer til rúms, og mjög
hættir fólki nú orðið við þvf, að
meta afskiftasemi manna af öðru
en sjálfs sins högum slettirekuskap
og nokkurskonar ódyggð og prúð-
mennskuleysi.
“Öfgarnar mætast“ segir máls-
hátturinn. Furðulegt má það
hcita, að nokkurntíma skyldi svo I
l
fara, að umhyggja fyrir framferði
og þroskun meðbræðranna skyldi
verða virt mönnum til vamms,
sjerstaklega þegar þess er minnst,
að þessi frelsisumbrot eiga rót sfna
að rekja til hinnar svo nefndu ít-
ölsku endurfæðingar (Renaissance)
og brutust fyrst fram f aigleym-
ingi í kyrkjumálunum, bæði í Þýzk-
aiandi og Sviss, áður en þeirra
gætti f stjórnmálurium með þeim
hætti sem fyr segir. Stöku menn
fóru að horfa alvarlega í kringum
sig þegar þeir sáu afrakstur þessa
afskiftaleysisfrelsis.
Maður er nefndur Fourier. Hann
sá einu sinni kaupmann nokkurn
hella í sjóínn heilum skipsfarmi af
óskemmdum hrfsgrjónum. Kaup-
maður leit víst svo á, sem þetta
hefði áhrif á verzlunarfarið, en
Fourier ofbauð, þvf matarþröng
var þá f landinu. Sneri Fourier
sjer þaðan í frá að íhugun mann-
fjelagsskipunarinnar. Að vfsu var
hann talinn draumóramaður og er
nú mörgum gleymdur, en hann
varð fyrirrennari þeirra, sem sfðan
hafa hallast að þvf, að frelsið f
slfkri afskræmismynd eigi að vfkja
fyrir kærleikanum til fleiri manna
heldur en sjálfs sfn.
‘Frelsisvinirnir* sögðu að menn
væru frjálsir að gjöra hvað sem
þeim sýndist við eignir sfnar. Svo
hugsar fjöldi manna ennþá. Stð-
fræðingarnir rumskuðust. “Helgar
þá eignarrjetturinn bæði brúkun og
misbrúkun þess, sem einstaklingn-
um telst til eignar?“ spurði hver
annan, og hrfsgrjónafarmurinn f
MarseiIIe hefir oft verið tekinn til
dæmis.
Spursmálið um rjettinn til að
‘brúka og misbrúka' læsti sig eins
og eldur í sinu út úr verzlunar og
auðfræðismálunum út f öll mann-
lífsins mál. “Jeg er sjálfráður að
mfnu“ tauta þeir enn, sem mestir
eru sjálfbyrgingarnir og fastast
mæla mcð einstaklingsfrelsinu f
þessari ósvffnu mynd þess, en þeim
kemur illa að þurfa að svara spurn-
ingunni hans Kains: “Á jeg að
vakta bróður minn ?“ ogviðþeirri
spurningu hefir þeim þó ekki verið
hlftt.
Ekki þó svo að skilja sem af-
staða manns gagnvart manni yrði
það sem fólki flaug fyrst f hug,
þegar rjetturinn um brúkun og
misbrúkun lá fyrir- til fhugunar.
Alls ekki. Það sem fyrst vakti at-
hygli, var afstaða mannsins gagn-
vart þeim dýrum, sem hann átti,
og ýmist brúkaði eða misbrúkaði.
Frelsi f þeim efnum vildu engar
góðgjarnar manneskiur láta nokk-
urn mann hafa, og dýraverndunar-
fjclög hafa gosið upp, um allar
jarðir, án þess nokkrir dirfist að
setja út á það. Samt er það af-
skiftasemi og jafnvel enn tahð af
sumum í kyrþey óþarfur slettireku-
skapur, og þess þó heldur þegar
þar við bætist barnaverndunarfje-
lög, sem ekki láta foreldra í friði
með það, hvernig þeir meðhöndla
sfna eigin krakka.
Þessar tvær greinar, sem af-
skiftasemin gegn frelsinu til brúk-
unar og misbrúkunar hefir ljósast
komið fram f, dýraverndunin og
barnaverndunin, hafa hvorugkom-
ið fram sem auðfræðisspursmál,
heldur sem meðaumkvunarmál.
Sama má einnig að mestu leyti
segja um þriðju greinina, bindind-
ismálið. í fyrri tilfellunum hefir
málleysið og barndómurinn þótt
gildandi grundvöllur til meðaumkv-
unar. í drykkjumannsins tilfelli
er ekki þess kyns grundvöllur ber-
sýnilegur, og því verður mörgum
bindindismönnum það fyr að vopni,
að vekja mcðaumkvun meðáhang-
endum drykkjumannsins, heldur
en að segja nokkuð um harin sjálf-
an. Þegar út f það er farið, kveð-
ur það vfða við, að hann eigi að
hafa vit fyrir sjer, en þó hljómar
þá oft hvað snjallast spurningin :
Á jeg þá ekki að gæta bróður
mfns ?
Svona gengur það. Fyrir 400
árum hrópaði frelsið til kyrkjunnar:
Spenntu ekki greiparnar svo fast
utan um mig, að jeg gefi þjer ljótt
nafn, og kalli þig dýflissu. Nú
Ijrópar hver einasta sönn kyrkja,
sönn trúmanneskja, sannur mann-
vinur til frelsisins : Farðu ekki svo
geyst, að jeg gefi þjer ljótt nafn,
og kalli þig ósvífni.
Þetta hróp hefir kveðið svo hátt
við, að löggjafarþingin hafa orðið
að hlusta á það. Þau hafa sum-
staðar samið lagabálka, sem hafa
aftekið það, að menn væru svo
‘frjálsir* að þeir væru sjálfráðir að
sfnu, til brúkunarog misbrúkunar.
Öll þau lagaboð hafa sumir kaJlað
kúgunarlög, en aðrir þvert á
móti.
(Framh.)
SAMTININGUR.
Eftir Jovi.
m
BORGARDRENGURINN.
Árni sá sporvagninn líða f burtu
eftir teinunum, þegar hann var
kominn út og ofan úr honum á-
samt kennaranum.
Þeir gengu áfram eftir þjóðveg-
inum meðfram grænum engjum og
háum, skuggaríkum trjám, og
leiddust.
“Hjer átti jeg heima þegar jeg
var drengur“, sagði kennarinn,
“en það var nú löngu áður en
sporvagnarnir voru til. Hvernig
Ifður þjer Árnf ?
“Þökk fyrir, vel“, svaraði dreng-
urinn hljómlaust.
Hann talaði venjulegt stræta-
mál, þó andlitsfallið væri ólfkt því
sem tfðkast í jöðrum stórborganna.
Andlitið var greindarlegt, en út-
litið mjög þreytulegt.
Slíkan veg sem þenna, með
stórum trjám til beggja hliða, þar
sem fuglarnir sátu, sungu og kvök-
uðu, hafoi hann aldrei áður sjeð.
1 Endrum og sinnum flutti vind-
I blærinn ilminn frá trjánum og
smáraenginu yfir á veginn, en
Árni varð þess ekki var. Ó-
þefurinn frá sorpgötum borgarinn-
ar hafði enn þá vald yfir þeffærum
hans.
Urgið, hávaðinn og vjelaskrOlt-
ið frá verkstæðinu, suðaði enn fyr-
ir eyrum hans, hann gat ekki losn-
að við það, þrátt fyrir kyrðina sem
umkringdi hann.
Vesalings Árni.
Allan fyrri hiuta sumarsins hafði
hann setið f litlum, dimmum krók
á verkstæðinu, og saumað hnappa
f karlmannafatnað, meðan vjelarn-
ar skröltu og orguðu í kringum
hann.
Af þessum hávaða hafði hann
orðið veikur,
Dag og nótt heyrði hann þetta
urg, þangað til fingurnir að sfðustu
slepptu nálinni og þræðinum og
hnapparnir urðu að dálitlum hjól-
um. sem snerust f sífellu.
Svo leið langur, langur tími,
sem hann vissi hvorki í þcnna
heim nje hinn.
Þegar hann fjekk meðvitundina
aftur, var hann á sjúkrahúsinu, en
sama urgið og suðan og áður, óm-
aði fyrir eyrum hans. En þá var
það að Marteinn kennari kom til
hans, og þegar hann var orðinn
svo hress að geta gengið, fór hann
með honum út á landsbyggðina.
Hönd Árna titraði í hendi kenn-
arans.
“Ertu mjög þreyttur, Árni“,
spurði kennarinn alúðlega. “Eig-
um við að hvíla okkur stundaer
korn?“
En Árni hristi að eins höfuðið
án þess að svara og hjelt áfram.
Kennarinn leit á hann meðaumk-
unaraugum.
“Þama sjerðu húsið, Árni. Nú
erum við korhhír alla íeíð“.
Það var gamalt en laglegt hús,
umkringt skógi og engjum.
Gömul kona, móðursystir kenn-
arans, stóð í dyrunum og hcilsaði
þeim vingjarnlega, tók svo f hendi
Árna og sagði:
“Jæja, þetta er litli sumargest-
urinn minn“.
“Já“, svaraði Marteinn, “þetta
er Árni. Það er mjög vel gjört af
þjer að veita honum móttölru“.
“Minnstu ekkiáþað. Vesalings
drengurinn, hann er svo fölur,
hann er eflaust veikur“.
“Hann hefir verið mjög veikur,
frænka. Heilinn hefir orðið fyrir
ofraun, en nú er hann skárri“.
Svo leiddi hann frænku sfna til
hliðar og sagði:
“Læknirinn sagði að hann væri
nálægt því að missa vitið, vesal-
ings drengurinn, en ef hann fengi
algjörða hvfld, hreint andrúmsloft
og góðan mat, svo sem mánaðar-
tfma, þá mundi hann rjetta við
aftur. Láttu hann nú haga sjer
eins og hann vill, koma og fara út
og inn þegar honum sýnist, og þá
lagast allt, vona jeg“.
Árni sat á stól í eldhúsinu með-
an þau töluðu saman úti. Þegar
þau komu inn, Ijet hún kaffi og
mjólk á borðið, kökur, nýtt srnjör,
brauð og ávexti.
zírni gat ekkert borðað. en Mar-
teinn gjörði matnum góðskil; hann
þurfti að fara til bæjrins aftur inn-
an stundar.
Þegar hann var búinn aö borða
kvaddi hann og fór.
I