Dagsbrún - 11.09.1915, Blaðsíða 4

40
DAGSBEÚN
Brúkaðar sögubækur,
erlendar og innlendar, lcensliil>»eliiu* fyrir
barnaskóla og æðri skóla, og allskonar fraseOi-
bækur, fást með niðursettu verði í
I {ökabúðiiiui á Laugaveg 2ð.
Jafnaðarmennl
Fyrst ennþá er sá tími að þið verðið að
skifta við kaupmenn að meiru eða minnu
leiti. Þá athugið það, að láta þann kaup-
mann eða þá verzlun, sitja fyrir viðskiftum
yðar, sem selur yður bezta vöru fyrir sann-
gjarnast verð.
Munið að varan er oft mismunandi
að gæðum þó verðið sé hið sama. En fást
þá þessar góðu vörur fyrir sanngjarnt verð?
Já! Það hefir reynslan sýnt og sannað að
það er verzlunin »Llverpool«, sem
selur einungis góðar vörur og það fyrir
sama verð og jafnvel lægra, en margar aðrar
verzlanir selja misjafna vöru.
Matvara, sem er slæm, svikin eða sóða-
lega meðfarin, er ógeðsleg, óholl eðajafnvel
skaðleg og er ekki kaupandi fyrir neitt. Sá,
sem minstu hefir úr að spila, heflr mesta
þörf fyrir að varast slíka vöru.
Lesendum »Dagsbrúnar« er því bent á, að
sjálfs sín vegna ættu þeir að kaupa allar
sínar matvörur í »L>iverpool«, því þá er
full trygging fyrir að þær séu góðar.
til þess að gá að hvað matnum
liði.
Þegar hún var farin blístraði
Fraser íbygginn og sagði: „Svei
mér þá ekki sem —“.
„Hver er hún, veist þú það?“
spurði Emerson ákaft.
„Heyrðir þú ekki hvað hún hét?
Hún heitir ungfrú Malotte“.
„Já, en hver er hún, og hvað
er hún að gera hér á þessum
eyðistað, alein síns liðs?“
„Ætli það sé ekki bezt að hún
svari því sjálf“, svaraði Fraser.
(Frh.).
Fleiri dýr á Islandi.
i.
Margir halda að hið fáskrúðuga
dýralíf hér á landi stafl af því, að
hér sé svo kalt, að eigi geti fleiri
dýrategundir lifað hér, en nú ger-
ist. í landafræðinni sem ég lærði
í æsku stóð að hér væri af ó-
tömdum landdýrum: reflr, hrein-
dýr, rottur og mýs, og hefir það
ekki breyzt síðan. Rottur og mýs
hafa, landsmönnum á óvart, fluzt
með skipum til landsins (rotturnar
víst á öldinni sem leið) og hrein-
dýrin voru flutt til landsins fyrir
eitthvað hálfri annari öld. Refirnir
voru því eina landspendýrið hér á
landi, þegar þeir Flóki og félagar
hans í fyrsta sinh gerðu það, sem
síðan hefir margoft gert verið hér
á landi: drápu fé sitt úr hor.*)
ísland var þá vafalaust fyrirheitna
land refanna; óvini áttu þeir enga,
og heldur enga keppendur (kon-
kúrenta). Þeir héldu sig þá mest
við sjávarsíöuna, og voru fjöl-
*) Það er nokkuð útbreidd skoðun
meðal alþýðu að hrafnarnir hér á
landi séu komnir af hröfnum Flóka.
Yel má vera að þeir eigi hér afkom-
endur, en hitt má telja alveg víst, að
hrafnar voru hér þegar Flóki kom.
mennir (ef maður á að segja það
um dýr). Nóg var ætið, því mikið
var meira af allskonar fuglum þá
en nú. Og selurinn var allsstaðar,
en lítið munu refirnir þó hafa
fengið aí selakjöti, þó kópur og
kópur hafl auðvitað lent í kjaft
þeirra. Samt áttu þeir selnum að
þakka, að aldrei varð hungursneyð
hjá þeim, því altaf rak eitthvað
til lands af leifunum af borðum
selanna, því þegar nóg er ætið
étur selurinn ekki annað en lifr-
ina (og hrognin?) úr fiskinum; og
þó minna sé af ætinu, skilur hann
þó eftir hausinn, því ekki þykja
honum þoskhausar jafn góðir og
okkur hinum íslendingunum, sem
uppréttir göngum á tveim fótum.
II.
Að það er ekki loftslagið sem
veldur hve dýralífið er fábreytt
hér á landi, sést greinilegast á
því, að dýralífið er margfalt fjöl-
skrúðugra á Grænlandi, og er þó
þar harðara loftslag en hér, svo
míklum mun nemur. Eru þar
þessar tegundir land-spendýra:
refir, úlfar, hvítabirnir, hreysi-
kettir (hermelin), póluxar, hrein-
dýr, hérar og læmingjar. Mismun-
urinn stafar af því, að ísland
liggur langt fra öðrum löndum,
en frá Norður-Grænlandi liggur
klasi af stærri og minni eyjum
og löndum alveg að meginlandi
Norður-Ameríku. Eru að eins mjó
sund á milli, og eru þau harð-
frosin á vetrin. Að dýrin hafi
komið þessa leið, má meðal ann-
ars ráða af því, að hreindýr komu
yfir frosið hafið til Kap York
(norðvesturhorn Grænlands) á öld-
inni sem leið, og ef ég man rétt,
þá er giskað á að það hafi verið
um 1830. Kap York skrælingj-
arnir þektu á þeim tíma ekki
hreindýr, því þau voru engin í
þeim landshlutum er þeir fóru
um á sumarflakki sínu (þó þau
væru annarstaðar í Grænlandi)
enda landshlutar þessir ekki hent-
ugir hreindýrum. Drápu þeir hrein-
dýr og notuðu skinnin, en kjötið
gáfu þeir hundunum, því þeir voru
hræddir um að það væri eitrað.
Gekk þannig í marga áratugi, þá
hittu þeir Skrælingja af öðrum
kynþætti (vestlægari) sem sögðu
þeim að hreindýrskjötið væri bezti
matur og ekki vitund eitrað* **)). Um
hreindýrin er það að segja, að
þau þrifust allvel og juku kyn sitt,
þó landið á þessum slóðum ætti
ekki sem bezt við þau, því það
voru mest grasi vaxin dalverpi
sem snjónum mokaði niður í, en
hvergi verulegt „útigangsland" með
hreindýramosa. Fyrir Dokkrum ár-
um kom það svo fyrir, að bleytu-
hríð (sem er sjaldgæf þar nyrðra)
kom ofan á fannkyngi, er fyrir var,
og fraus svo alt saman. Varð af
þessu svo mikið jarðbann, að nær
algerður fellir varð meðal hrein-
dýranna. Féllu svo mörg dýr, að
Skrælingjarnir veiddu enga refi í
gildrur sínar í tvö ár; refirnir
höfðu nóg æti í hreindýrshræun-
um og litu ekki við því sem egnt
var með. Að eins örfá hreindýr
lifðu veturinn, og þau friðuðu
Skrælingjarnir . fyrir milligöngu
dönsku landkönnunarmannanna
Freuchen og Knud Rasmussen, er
hafa tekið sér bólfestu á meðal
þeirra”). Hafði hinn fyrnefndi orð
á því (í Geografisk Tidskrift) að
þeir félagar mundu reyna að flytja
til Kap York lifandi hreindýr
úr öðrum löndum, til þess að auka
með kyn Kap York hreindýranna.
En ekki er mér kunnugt um, að
neitt hafi orðið úr þessu enn þá.
(Frh.)
Himinn og jörð.
Laxinn.
Hann gengur á vorin upp í ár, gýtur
þar á haustin í hæfilega djúpum hyljum,
og grefur hrognin ofan í mölina.
Hrognin klekjast út yfir veturinn og
koma smálaxar úr þeim á vorin, og
hafast við þar, sem grýttur er botn og
eitthvað er hægt að hafa ofan í sig
(helst flugnalirfur). Þegar þessir litlu
laxar eru um það 14 sentimetra langir
(5 þuml., það fara 8—10 í pundið)
halda þeir til sjávar, eru þeir þá (hér
við land) 3 til 4 ára gamlir. Einstaka
lax heldur þó til sjávar tveggja ára,
og örfáir ekki fyr en þeir eru 5 ára.
Flestir af þessum smálöxum eru að
eins 1—2 ár í sjónum (einstaka 3—4)
en á þeim tíma vaxa þeir mjög hratt,
jafnvel svo mikið, að þeir stækka árlega
eins mikið og öll áriu sem þeir voru
í ánni.
Katla
er það af eldfjöllunum hér á landi er
mest hefir látið tii sín taka, siðan land
bygðist, að Heklu undanteknri. Hún
er í Mýrdalsjökli og hefir komið af
stað ógurlegum jökulhlaupum. f forn-
öld voru á Mýrdalssandi stórar sveitir
og breiðar bygðir, en Katla hefir eitt
þeim öllum með jökulhlaupum, nema
Álftaveri, en því hlífa hraunhólar
nokkurir, en oft haía samt jökulhaup
fossað yfir bygð þessa.
Gróðrarborgir, eða réttara garðborgir
(garden cities) nefnast borgir, sem bygð-
ar eru með sérstöku lagi. Eru húsa-
kynni þar bæði betri og hollari en í
öðrum borgum, en þó ódýrari, og gföld
til bœjarins pekkjast par ekki.
Ritstjóri Dagsbrúnar hefir ekki haft
öll gögn í þessu máli við hendina, svo
hann gæti skrifað ýtarlega um það, en
var svo heppinn að finna hjá sér rit-
gerð um málið á dönsku, er hann reit
fyrir nokkrum árum. Málið var þá lítið
þekt í Danmörku. Ritgerð þessi mun
fljótlega fara að koma í blaðinu. Málið
hefir mikla þýðingu hér á landi.
Ritstjórl þessa blaðs er ef
til vill húsnæðislaus frá 1. Okt.
Þeir, sem vita hvar hægt er að
fá íbúð (helzt ekki nema þriggja
herbergja) eru beðnir að gera
honum þann greiða að láta hann
vita það.
Vökurnar á togurunnm.
Þingið ætlar að líða svo að ekkerl
verði gert til þess að afstýra því, að
sú heimskulega misbrúkun, sem á sér
stað á hásetum á togurunum, haldi
áíram. Þá verða hásetarnir að taka til
sinna ráða.
*) Skyldi nýr hákarl vera eins eitr-
aður og menn halda?
**) Kap York Skrælingarnir (ásamt
þeim tveim Dönsku er nefndir voru)
mynda einskonar áháð ríki, þvi þeir
heyra ekki undir Dani (dönsku ný-
lenduna á Grænlandi), né undir neitt
ríki annað. Freuchen er í hamingu-
sömu hjóna-bandi við skrælingakonu.
Hún er heiðin svo sem hrnnar fólk
alt, og heitir Litla Fjöður.
Auglýsingar birtast nú í fyrsta sinn
hér í blaðinu. Verður áskrifendum
bætt það upp með aukablöðum, þegar
svo margar auglýsingar hafa komið, að
þær nema blaði, og blaðið á hægt
með.
199 áskrifendur
var útsölumaðurinn á Akureyri,
Finmír Jónsson búinn að útvega
„Dagsbrún“ þegar síðast fréttist, og
höfðu 171 borgað hálfan árgáng fyrir-
fram.
Viðvörun.
Þeir fjölskyldumenn, sem höfðu
ætlað sér að flytja hingað til
Reykjavíkur á þessu hausti, eru
hér með alvarlega varaðir við því
að gera það, nema þeir hafi vissa
atvinnu — meðal annars af hinni
afskaplegu húsnæðiseklu, sem er
hér í borginni.
Dagshrún fæst í Bókabiíðinni,
Laugaveg 22.
Ritstjórinn býr á Hverfls-
götu 93. Vill tala við þá sem
hafa áhuga á jafnaðarstefnunni.
Prentsmiðjan Gutenberg.
T*