Dagsbrún - 11.12.1915, Blaðsíða 2

82
DAGSBRÚN
Verkamenn!
Biðjið kaupmann yðar um Sanitas aikunnu sætsaft.
Hásetarnir og dýrtíðin.
Allmargir verkamenn hér í bæ,
hafa fengið bætt launakjör sín
upp á síðkastið og þar með ekki
fáir fastir starfsmenn bæjarins
hafa fengið launauppbót vegna
dýrtíðarinnar nú, en ein fjölmenn
stétt manna, sjómennirnir hafa
samt ekki fengið meiri laun, en
áður, en þeir hafa samt að lík-
indum ekki farið á mis við dýr-
tíðina fremur en aðrir.
Nú fara skipin (togararnir) að
leggja af stað til fiskiveiða og það
má ganga að því vísu, að marg-
ur heimilisfaðir fari af stað frá
illa stöddu helmili og slæmum á-
stæðum. Ekki virðast ástæður
þeirra betri, sem bíða þar til þil-
skipin leggja af stað, en ég hefl
heyrt sagt nýverið, að mínsta
einn útgerðarmaður, sé tekinn
upp á því, að „gefa fyrir sálu
sinni" þeim hásetum, sem hafa
verið á hans skipum síðastl. ár
og er sárt fyrir mennina, að
þurfa að taka við slíkri náðargjöf
frá kúgarans hendi, til að bæta
úr sárustu neyð heimila sinna.
Nú loks hafa hásetar fundið
það alment, að gjöld þeirra hijóta
að verða miklu meiri, en tekj-
urnar og standa þeir þar í
stórri þakklætisskuld við neyðina
og útgerðarmennina í sameiningu,
fyrir að hafa opnað augu þeirra
fyrir hættunni, og væri ekki van-
þörf á, að geta þokað þar til að
einhverju leiti til batnaðar. Þess
skal getið, að sannreynt er, að
margir útgerðarmenn eru alls ekki
kúgarar að eðlisfari, en að þeir
hafa ekki bætt kjör háseta, sem
hafa verið á skipum þeirra, er
aðallega af því, að hásetarnir hafa
sjálfir mjög lítið kvartað, og sýnir
það sig bezt á því, hve fljótir
sumir þeirra hafa verið að sam-
þykkja kröfur hins nýstofnaða há-
setafélags.
Einn bæjarfuiltrúinn hefir ný-
lega birt reikning yfir gjöld sín,
sem hann reiknar fullar 1800 kr.
og virðist hann þó lifa fremur
sparlega; með því að bera þetta
saman við tekjur háseta alment,
geta allir sem vilja séð hve
glæsilegar eru ástæður hásetanna
óg hve mikilla lífsgæða fjölskyldur
þeirra njóta.
Það er ekkert skemtilegt að
þurfa að vinna, oft þreyttur og
svefnvana úti á sjó, hvernig sem
viðrar, dag og nótt, svo þegar þar
við bætist, að menn verða að
hugsa til heimilis síns í landi
þar sem eru konu og börn, máske
köld og svöng í léiegum húsa-
kynnum og bíða þess, að maður-
inn komi heim, með einhverja
bjðrg, ef hún er þá ekki fyrir-
fram búin.
Hversvegna hásetar eru svona
illa staddir fjárhagslega vita flest-
ir, sem vilja vita, enda verður
minst á það siðar.
G. H.
Úr Akranes-ræðu Húnfjörðs.
Um leið og ég heilsa áheyr-
endum, vil ég bjóða þá hjartan-
lega velkomna á þennan fund, sem
hefir verið boðaður í því skyni,
að vita um undirtektir Akurnes-
inga viðvíkjandi því að stofna hér
hásetafelag á líkum grundvelli og
í Rvík. — Sögu þessa máls álít
ég óþarft að skýra hér á fundin-
um, því mönnum mun vera hún
kunnug í öllum höfuðatriðum, í
gegnum dagblöðin og önnur rit
sem hingað hafa borist. En til-
gangur þessarar félagsstofnunar er
að vernda réttindi sjómanna, og
styðja og efla hag og atvinnu
þeirrar fjölmennu stéttar í land-
inu. En til þess nú að framfylgja
trúlega þessari stefnuskrá verðum
vér að gera alt sem vér getum,
vinna allir, en ekki hálfir; nota
öll leyfileg vopn til þess að brjóta
á bak aftur þá menn, sem vilja
kúga oss og ræna oss réttindum
vorum. Þegar vér athugum það
að við sjómennirnir erum önnur
fjölmennasta stétt landsins, þá er
það sorglegt að vér skulum ekki
eiga öflugan félagsskap, sem til
heilla mætti verða fyrir stóttina.
Verkahringur vor er viðtækari og
háleitari en óg hefi nú fram tekið,
vér hugsum oss að hafa stjórnar-
farsieg afskifti, hafa áhrif á bæjar-
stjórnar- og þingkosningar, koma
mönnum úr okkar stétt að í þess-
um stöðum, stofna kaupfélög og
margt fleira. Nú munu margir
spyrja: „Má þetta ske?“ Þar er
því til að svara: alþýðan er frjáis-
borin engu síður en embættis-
mennirnir, hinir hálaunuðu gull-
kálfar landsins, sníkjudýr ef ekki
rándýr, sem lifa á pyngjum erfiðis-
mannanna; alþýðan er fjölmennari
en embættismannaklíkan, alþýðan
er þróttmeiri en embættismenn-
irnir, alþýðan er undirokuð og
þess vegna finnur hún það hvar
skórinn kreppir að, þess vegna a
hún að finna hvöt hjá sér til þess
að spreingja af sér hlekkina og
krefjast sinna réttinda, með því
að senda fulltrúa úr sínum stétt-
um á löggjafarþingið, en fullkomn-
um sigri getum vér ekki treyst
fyr en hver stétt manna í landinu
hefir stofnsett félag innan sinna
vóbanda; ættu svo öll verkaiýðs-
félög, iðnaðarmannafólög og sjó-
mannafélög að mynda samband
og semja sambandslög — þá fyrst
er aiþýðan orðin valdið í landinu
en embættismennirnir þjónarhenn-
ar. Ætli það só ekki hver einasti
alþýðumaður sem viðurkennir það,
að launafúlgur embættismannanna
séu svo háar að litt sé viðunandi
(að maður nú ekki minnist á eftir-
launin), getur alþýðan lengur risið
undir slíkum ófögnuði. Hverjir
hafa nú unnið mest og bezt að
því að hækka laun embættisklík-
unnar? Eru það ekki þeir sjálfir,
sem skarað hafa þar eld að sinni
köku? Þeir vorkenna ekki alþýð-
unni að borga, oft og tíðum ifia
unnin störf, konungafæði, skraut-
girni, skemtanir og alls konar
munað, óreglu og lystisemdir.
Einn embættismaður í Reykjavík
hefir t. d. 25—30 þúsund króna
tekjur yfir árið. Hversu mörgum
alþýðu-fjölskyidum gæti slík fjár-
upphæð fullnægt yfir sama tíma?
Svarið er! 30 fj'óhhyldum. Með
öðrum orðum: því getur einn eytt
sem 30 mega lifa við. Hvað er
nauðsyn, ef nú er ekki nauðsyn
að alþýðan fari að vakna og taki
til sinna ráða áður en um koll
keyrir. Við verðum að viðurkenna
að sjómannastéttin er ein af stétt-
um alþýðunnar, þess vegna er það
okkur áhugamál að stofnaður verði
háseta-félagsskapur í kringum land
alt, með það fyrir augum (þá í
samvinnu við aðrar stéttir alþýð-
unnar) að vernda réttindi hennar,
fyrst og fremst íyrir okur-valdi
framleiðendanna, og þar næst fyrir
ólögum og álögum þings og stjórn-
ar. Þá fyrst er þjóðfélagsskipun
landsins komin í rétt horf þegar
allar félagsstofnanir alþýðustétt-
anna geta sent sína fulltrúa í
sveitastjórnir, bæjarstjórnir, lög-
gjafarþingið og stjórnarráðið. Þá
fyrst getum vér vænst þess, að
mál þau, sem til alþýðuheilla mega
teljast nái framgangi sínum.,
Alþýðan verður líka að hafa
augun opin fyrir því, sem er að
gerast í landinu nú á þessum
síðustu árum — „auðvaldið" fer í
næstu framtíð að myndast meðal
hinna stærri framleiðenda, þeir á-
samt embættismannavaldinu eru
að vinna, alþýðan er að tapa, svo
framarlega sem hún ekki tekur
til sinna ráða, og heimtar jafn-
rétti og heldur fram jafnaðar-
stefnu hugsjónum sínum til stríðs
og sigurs.
Vér sjómennirnír erum þróttur-
inn og kjarkurin úr alþýðunni,
þessvegna ættum vér að gjörast
brautryðjendur að því heilla-tak-
marki, sem vér með þessari há-
setafélagsstofnunar-hugsjón höfum
fyrir augum.
Nú er það ósk, von og jafnvel
traust stéttarbræðra ykkar í Rvík
að þið bregðist drengilega við
þessa stofnunnarhugsjón okkar,
vér, sem myndum Hásetafélagið
í Rvík, höfum ákvarðað okkur
með það að aðstoða þær Háseta-
fél.-deildir, ssm kunna að stofnast
í kringum landið, með ráðum og
dáð, að svo miklu leiti, sem vér
frekast sjáum okkur mögulegt, en
við heimtum líka hluttekningar
slíkra deilda, ef til stórræða kemur.
Nú þegar vér tökum þetta til
athugunar, að vér verðum að
vernda réttindi okkar ekki ein-
ungis fyrir framleiðendum, heldur
þingræðinu og landsstjórninni, þá
er það nauðsynlegt að vér stofn-
um hór hásetafélag, helzt í kvöld.
Nú vil ég heyra undirtektir manna,
og bið alla velvirðingar á ófull-
komleika mínum.
Hásetafélagið.
Þegar fyrsti fundurinn var hald-
inn til þess að ræða um stofnun
þessa fólags, þá heyrðust raddir
um það, að ekki mætti búast við
árangri af félagsskapnum strax.
Væri gott ef sjáanlegur væri á-
rangur eftir ein tvö eða þrjú ár.
Ekki eru ennþá liðnir tveir
mánuðir frá því fyrsti undirbún-
ingsfundurinn var haldinn (það var
16. Okt.) og þó er félagið, —sem
nú þegar er orðið fjölmennasta
verklýðsfélagið á landinu — búið
að vinna stórmikið gagn. Það
hefir jafnað kaupið á togurunum,
svo það er nú 75 kr. minst (í
stað 70 kr.) og er það dálítið, þó
alt of lítið sé. Annað dæmi upp á
gagnsemi þess er það, að einn
útgerðarmaður vildi ekki borga
lifrina á t.ogurum nema 25 kr.
tunnuna, en hlaut að lokum að
ganga að því að borga hana
hæsta verði (35 kr.), og vita allir
fólagsmenn að sú hækkun — sem
líklegast mun nema á þriðja
hundrað krónum eða meiru á
árinu, fyrir hvern háseta — er
eingöngu félagsskapnum að þakka.
Og félagið er búið að gera meira
en þetta, því hefði það ekki verið
stofnað, mundi hjá mörgum tog-
0
ara-útgerðarfélögum lifrin tekin af
hásetunum að hálfu leyti (eða
öllu leyti hjá þeim útgerðarm.,
sem óhagsýnni væru og heimskari)
og hásetum að eins borguð ein-
hver lítilfjörleg premía af lifrinni.
Það mun fágætt, jafnvel er-
lendis, að árangarinn af stofnun
verklýðsfélags hefir orðið eins
fljótur, mikill, og auðsýnilegur
eins og hér, og er það stór heiður
fyrir hina reykvíksku sjómanna-
stétt, hve fljót hún var að fylkja
sór, og mynda þá liðssveit hins
íslenzka alþýðuhers, er nefnist
„Hásetafélag Reykjavíkur“, enda
er með þessu myndað það for-
dæmi, er mikilvægt mun verða
fyrir verklýðsfélög hér á landi.
Striðið.
Miðveldin eru nú búin að ná
mestum hluta Serbíu á sitt vald,
en serbiski herinn hefir komist
undan i góðri reglu, inn í Albaníu
og Montenegro. Nokkur hluti hans
heflr hörfað inn í Grikkland og
þar sameinast hersveitum Banda-
manna, sem gera sig þar heima-
komna.
Elektron, blaðið símamannanna
flytur i Desember-blaðinu þessar grein-
ar: Þráðlaus friðritun, Sveiflur (mjög
lesverð grein), Fjárlögin o. fl. Blaðið
œttu sem flestir að kaupa og lesa.