Gjallarhorn - 27.04.1911, Blaðsíða 2

56
GJALLARHORN.
V.
ýUþingi.
Rvík 25. apríl.
Frestun bannlasfanna.
í gær var frestun bannlaganna til
umræðu í neðri deild. Urðu um það
mikiar og æstar umræður, er lyktuðu
með því, að frestunin var feld með
15 gegn 10 atkv.
Með frestuninni voru:
Benedikt Sveinsson,
Eggert Pálsson,
Hannes Hafstein,
Jón á Hvanná,
Jón á Haukagili,
Jóh. Jóhannesson,
Jón frá Múla.
Jón Ólafsson,
Ólafur Briem,
Pétur Jónsson.
En móti greiddu atkvæði:
Bjarni frá Vcgi,
Björn Jónsson,
Björn Kristjánsson,
Björn Sigfússon,
Björn Þorláksson,
Einar Jónsson,
Hálfdan Guðjónsson,
Jón Magnússon,
Jón Þorkelsson,
Sig. Sigurðsson,
Magnús Blöndahl,
Sigurður Gunnarsson,
Stefán í Fagraskógi.
Skúli Thoroddsen,
Þorleifur í Hólum.
Rvík 26. apr.
' Farmgjaldið. Það er nú kom-
ið til efri deildar. Var sett í nefnd
þar. í nefndinni eru Stefán skóla-
meistari (forin.), Ág. Flygenring (rit-
ari), Eiríkur Briem, Sig. Hjörleifsson,
Gunnar Ólafsson.
Stjórnarskrármálið til 2. um-
ræðu í efri deild í dag hefir þegar
tekið talsverðum breytingum.
Konungkjörnu þingfmenn-
irnir. Kjörtímabil þeirra er á enda
þ. 29. n. k. Ráðgert að fá umboð
þeirra framlengt, rreð konungsúr-
skurði, til þingloka.
Þingframlenging. Ráðgeit að
þing muni standa til 10. maí n. k.
Smásaxast á limina —.
Séra Sigurður í Vigur segir
sig úr sjalfstæðisflokknum.
Við umræðurnar í neðri deild um
frestun bannlaganna hélt séra Björn
Þorláksson einhverja hina svæsn-
ustu skammaræðu, sem haldin hefir
verið á alþingi. Réðist hann þar
með verstu fúkyrðum og skömm-
um á alla þá, sem vildu láta fresta
bannlögunum, kallaði þá föðurlands-
svikara o. fl. þ. 1. Forseti marghringdi
hann niður og gaf honum 10 mín-
útna áminningu.
í tilefni af þessari ræðu var það,
sem séra Sigurður sagði sig úr
fiokknum.
Hann er 4. þingmaður, sem á þessu
þingi hefir sagt sig úr flokknum.
Hver verður næstur?
tielzl Biríksson
bakari fór héðan með »Ingólfi« um
daginn til ísafjarðar. Hann verður þar
brauðgerðarhússforstjóri fyrir »Bökunar-
félag Isfiiðingat,
Vátrygging sveitabæja.
Eftir
Siglirð Jónsson dbrm. í Yztafelli.
Rví er ekki neitandi, að ýmisleg-
ar framfarir hafa átt sjer stað í sveit-
unum okkar á síðustu tímum. En
þegar við lítum til hins forna lýð-
veldistímabils þjóðar vorrar, eða at-
hugum hvað gerist meðal sveita-
bænda í nálægum löndum, þá þarf
ekki lengi að leita til þess að sjá
það, að við erum eptirbátar í ýms-
um mjög mikilvægum atriðum. Við
höfum gleymt og glatað ýmsu af
því, sem forfeður okkar þekktu og
hagnýttu sjer, bæði hver einstakur
fyrir sig, og einnig fjelagsheildin í
samvinnuáttina. í þeim atriðum er-
um við því á lægra menningarstigi,
nú sem stendur. Við höfum eigi
heldur, að verulegu ráði, heimfært
til okkar reynslu og reglur stjettar-
bræðra okkar í ættarlöndunum, þó
við þekkjum þesskonar, eða ættum
að þekkja það, og þvi verði heldur
ekki neitað, að samskonar ætti vel
við hjer á landi.
Sem eitt dæmi í þessa áttina má
minna á það, að forfeður okkar
höfðu sameiginlega ábyrgð, í fleiri
en einni grein, er snerti efnahag
þeirra. Á þeim dögum var þetta nær
því óþekkt meðal þjóðanna. En nú
er það tekið upp með sívaxandi
krapti og áhuga, svo það nær til
fleiri og fleiri greina, eins og mörg-
um mun kunnugt.
í þessum efnum erum við ákaf-
lega skammt á veg komnir, ekki sízt
í sveitunum. Pað verður að játa það.
Pað er enn þá útigangsbúskaparlag-
ið, sem kemur þar fram í furðu
mörgum myndum, og þá um leið
sá hugsunarháttur, sem þessa að-
ferð hefir skapað og viðhaldið henni,
að treysta því á fremsta hlunn, að
vogunin heppnist.
Víst er um það, að aðalatvinnu-
vegir íslendinga hafa það óhjásneið-
anlega í för með sjer, að nokkuru
verður að voga, bæði hvað sjávar-
útveg og landbúnað snertir. Veldur
þar einna mestu um hið óáreiðan-
Iega tíðarfar og snöggu veðrabrigði.
Parf þar eigi dæmi til að tína. En
reynslan og vaxandi þekking benda
á það, að hyggilegast sje samt, að
tryggja sig sem bezt fyrir mislyndi
náttúrunnar, og treysta sem minnst
á það, að vogunin farnist vel.
í þessu sambandi má minnast á
eina hættu, sem allt af vofir yfir
sveitabæjunum okkar, þó ekki stafi
hún af mislyndi náttúrunnar, og það
er eldsvoðahœttan, sem getur skoll-
ið yfir, hvenær sem verkast vill, og
gert menn skýlislausa og má ske
eignalausa á fáum klukkustundum.
Sveitarauður er óvíða mikill, og
það má segja, að óvíða sje þá held-
ur mikið fje bundið í byggingum.
Petta fer samt hröðum fetum vax-
andi, eptir auknum kröfum menn-
ingarinnar, smekkvísi og heilsufræð-
innar. Pað stendur miklu meira fje
fast í bæjarþorpum okkar en átti
sjer stað fyrir svo sem 30 árum síð-
an. Pað er líklega svo, fyrir mörg-
um bónda, að ef hann tapaði allri
þeirri eign, sem þar er geymd, þá
ætti hann lítið eða ekkert afgangs
skuldum, Byggingar verða allt af
dýrari og dýrari, sökum hækkandi
verðs á trjávið o. fl., svo fáir geta
eiginlega ráðist í það, að koma upp
góðum húsakynnum, og þaðan af
færri gætu reist sig við aptur, ef þeir
misstu þær aptur, á svipstundu,
skaðabótalaust.
Prátt fyrir allt þetta mun það vera
svó, í mörgum sveitum, að ekki er
nema býli og býli á stangli í elds-
voðaábyrgð, sumstaðar ekki neitt.
Petta væri nú má ske afsakan-
legra, ef hægt væri að sýna fram á
það, að eldsvoðahætta . færi minn-
kandi fyrir vaxandi varfærni manna
og betra fyrirkomulag á húsaskipun
og eldstæðum. En þetta mun vera
alveg þvert á móti. Varla mun var-
færnin meiri en áður; húsaskipunin
breytist nú hröðum fetum í það
horf, að fleira og meira er í hættu
en áður, kvikni einhverstaðar í, þar
sem þykku veggirnir, úr grjóti og
moldu, voru þá áður dálítill vernd-
armúr; af nýtízkueldstæðunum: ofn-
um og eldavjelum, leiðir meiri bruna-
hættu en af hlóðunum gömlu með
flögunni undir felhellunni, eins og
þessu er nú öllu háttað að útbún-
aði til, skipulagslaust og eptirlits-
laust.
Pað má því fullyrða, að í þessu
máli sýnist hin almenna stefna vera
sú, að auka brunahættuna sjálfa meir
og meir, og safna allt meiru saman
á veg fyrir hana, án þess að gæta
þeirra ráða á móti, sem nauðsynin
krefur.
Petta bendir á ótæklega mikinn
fyrirhyggjuskort og vanaværð, því
víst er um það, að af þessu móki
geta merin vaknað upp við vondan
draum. Til þess eru dæmin að verða
tíðari, með hverju árinu sem líður.
Á þessum tímum gengur mönn-
um fullörðuglega að standa í skilum
og halda við efnum sínurn, þó allt
gangi nokkurnveginn slysalaust. Hin
óviðráðanlegu óhöpp, sem engar
bætur liggja við, verða nóg eptir
og nóg vogun önnur er á ferðinni,
til þess að halda bændunum »í
spenningi«, sem það kjósa, þó elds-
voðahættan gangi undan, að miklu
leyti.
Menn kvarta almennt um peninga-
leysi og skort á lánstrausti hjer á
landi og segja, að það standi nyt-
sömum fyrirtækjum og þróun at-
vinnuveganaa fyrir þrifum. Getur
verið að svo sje að nokkuru leyti.
En það sem okkur vantar, í fyrstu
röð, eru þau skilyrði sem lánstraust-
ið hvarvetna byggist á. Menn gæta
þess ekki svo sem með þarf, að
aukin ráðdeild og auknar eignir, sem
jafnvel eru sæmilega tryggðar, hljóta
að leiða aukin peningaframboð til
landsmanna. Peningarnir eru nógir
til í heiminum og þeir beinlínis leita
sjer að verkahring. En þar sem ráð-
deildin og flest annað er á hverf-
anda hveli, þangað leita þeir ekki.
Og eitt af því, sem ekki minnst sýn-
ir ráðdeildarskort okkar og eigna-
óvissu er eldsvoðahættan, sem vof-
ir yfir óvátryggðum eignum okkar.
Lánstraust okkar á því skilið að
vaxa, og myndi einnig fljótlega gera
það, bæði innbyrðis og út á við,
að sama skapi og húseignirnar yrðu
betri og sæmilega tryggðar.
* *
»1«
Hinir tíðu brunar, sem orðið hafa
á húsum og sveitabæjum í seinni
tíð hjer á landi, benda á aukna þörf
til brunatrygginga, en þeir hafa einn-
ig haft það í för með sjer, að er-
lend brunabótafjelög hafa stórkost-
Iega hækkað brunabótaiðgjöld húsa
hjer á landi, utan Reykjavíkur. Nú
eru þau orðin meira en 1 %.* Petta
háa gjald fælir margan bónda frá
því að vátryggja bæjarþorp sitt.
Vandaðar og dýrar byggingar bera
sig illa til sveita, miðað við söluj
verð jarðanna eða eptirgjald þeirra,
þó ekki bætist við tilfinnanlega hátt
vátryggingargjald. Petta fælir því
marga frá því að vátryggja í hinum
erlendu fjelögum, eða þeir hafa þetta
sjer til afsökunar. Enn fremur telja
menn það ókost, að peningarnir
fara út úr landinu, ávaxtast þar og
koma aldrei aptur, nema bærinn
brenni, og þess óskar enginn vand-
aður maður, en fjöldinn af bændum
okkar tilheyrir þeim flokki, sem bet-
ur fer.
En, nú er annar vegur til en þessi
dýra og ógeðfelda gata til útlanda,
og það er einmitt vegur samvinnu-
fjelagsskaparins heima í sveitunum
sjálfum. Löggjafar landsins hafa rutt
þennan nýja veg og lagt þá stefnu
og undirstöðu, sem vel má byggja
á og endurbæta síðar meir, eptir
því sem reynslan bendir til. Enn sem
komið er hefir aðalstefnunni ekki
verið fundið mikið til foráttu. Sam-
vinna og sjálfforrœði eru aðalmark-
steinarnir.
Leiðin er sú: að hvert sveitarfje-
lag, eða fleiri í sameiningu, hafa
heimild til að stofna brunabótasjóð
fyrir sig, með endurtrygging í sam-
eiginlegum brunabótasjóði, er lands-
sjóður styrkir, og stjórnarráð lands-
ins hefir eptirlit með.
Lögin um þetta efni eru frá 20.
Október 1905. (Nr. 26.) Eins og
þar er ráðgert, hafa síðan komið
út reglugerðir er fylla út lögin og
skýra þau; eru þær um brunabóta-
sjóðina sjálfa, tilhögun eldstæða m.
fl. og um hinn sameiginlega bruna-
bótasjóð.
Eg vil nú alvarlega hvetja alla
sveitaménn, og þá eigi sízt sam-
vinnufjelaga, til þess að athuga
lög þessi og reglugerðirnar vand-
lega, og hagnýta sjer því næst þá
heimild og ákvæði þau, sem þar er
að finna. —Pað yrði of langt mál, að
flytja hjer ágrip af lögunum og
reglugerðunum, sem eru langar og
rnargbrotnar. Menn verða að kynn-
ast þessu sjálfir út í æsar.
Sumir telja það ókost, hversu
störf sveitarstjórna v.axa mikið við
stofnun brunabótasjóðanna og það
án ákveðins endurgjalds. Víst vaxa
þessi störf töluvert. En eiga ekki
sveitarstjórnir, fyrst og fremst, að
bera fyrir brjósti heill fjelags síns
°g tryggja hagsmuni þess, og þá
meðal annars með því, að auka verð-
skuldað traust annara á fjelaginu,
minnka þá hættu, sem stafar af
þurfamannaframfæri, en efla gjald-
þolið? Að öllu slíku miða þessi
nýju lög. Og hver myndi banna að
veita svo litla þóknun fyrir hin
auknu störf, þar sem það væri al-
mennur vilji gjaldenda?
* brunabótafélagið »Nordisk Brandforsik-
ring« hefir fært brunabótaiðgjöld sín
niður um nálægt 33 °/» frá 1. júlí þ. á.