Huginn - 15.08.1907, Síða 1

I. cíl’íi'.
M 3.
Reykjavík 15. st<>iísI 1907.
Benedikt Sveinbjarnarson Gröndal
var jarðaður á miðvikudaginn 14. ágúst. Var þar
allmikið íjölmenni saman komið, einkum var þar
margt lærðra manna, því að hinir eldri menn eru
lærisveinar hans, og sjálfur var hann heiðursfélagi
stúdentafélagsins. Lærisveinar báru kistuna inn í
kirkjuna og út úr henni, en stúdentafélagið frá
sáluhliði til grafarinnar.
< Við gröfina var sungin þessi kveðja frá stú-
dentafélaginu:
Hér hefur særður svanur kropið
að sæluskauti móðurlands,
því nú var höfuð niður dropið
og nú var lokuð tjörnin hans,
en lengi þíddi’ hann þröngva vök
og þreytti’ hin fornu vængjatök.
Og sumrin öll við sönginn mæran
við sátum glaðir úti þar
og höfum allir hugumkæran
hvern himin, sem þá vængi bar;
svo vítt fór Gröndals vegsemd þá
sem vorir gleðihlátrar ná.
Og þegar allir svanir sungu
á sumarkvöldin þjóðin fann,
hver ljómi vafði vora tungu
og vilta fjallasvaninn þann.
Hún fann hvað yrði’ á heiðum hljótt,
er hann bauð síðast góða nótt.
Og það skal okkar móðir muna,
þótt margra söngur reynist tál,
að hans var ólmur, oft úr funa,
en aldrei nema hjartans mál,
og það sem refum eign er í
var ekki til í brjósti því.
Við krjúpum ekki’ að leiði lágu,
því listin á sjer paradís;
nú streyma Gröndals hljómar háu
af hafi því, sem aldrei frýs.
Hvern snilling þangað baninn ber,
sem Bjarni’ og Jónas kominn er.
P. E.
Haraldur Níelsson héll húskveðjuna, en dóm-
kirkjupresturinn talaði um liitt og þetta í kirkj-
unni.
í næsta blað Hugins ritar Þorsteinn skáld Er-
lingsson um Benedikt Gröndal.
Konung-skvæði.
Sá kvittur flaug fyrir, að liafnað hefði verið
konungskvæði eftir Porstein Erlingsson. Huginn
flaug heim til skáldsins og vildi vita, hvort satt
væri. Þorsteinn sagði kvæðið heimilt en varðist
allra frétta um hitt, hvers vegna því hefði verið
hafnað:
»Óumk ek Huginn,
at hann öðrum segi,
fleygr fregnberi«,
sagði Þorsteinn. — En hrafn kvað at hrafni, sat
á húsmæni, að kvæði þetta hefði þótt hjáróma i
lofgiörðar og þakkarsöngunum.
Hver em eg að ég líki mér við Mattías? má
Þorsteinn segja, því að M.Jætur þjóta nokkuð öðru-
vísi í bragai'skjá sínum, er hann segir:
»Því svarar snælandssnót:
þér Danmerkur synir,
þér dáðrökku vinir
ég faðm yður breiði
og beint yður leiði
með ástai'brosi á blíðumót.«
Þetta er kvæði Þorsteins:
Þú sást, gylfi göfgu jökulmeyna,
greiða hafið enni björtu frá,
völlinn helga hörmum sínum leyna,
Heklu standa fólgnnm glóðum á.
Hversu fanst þér, vísir, þjóðin vaka’,
vellir íslands, hilmir, fagna þér?
Hér er markið, hvernig vættir taka
hverju því, sem konungsmerki ber.
Vættir okkar vaka líðast hljóðar,
vini kjósa, ráða landsins ti'ygð;
Einars fylgja’ er útnessvörður þjóðar,
aðrar skima liver úr sinni bygð.
Sá er boði fyrstur fastra trygða
fólksins, eftir næturmyrkrin löng,
þegar vættir vorra fósturbygða
vakna til að hefja morgunsöng.
Er nú fylkir fjarri slíkur dagur!
Fólkið tók í þína mildingshönd;
konungsnafnið glæsti forðum fagur
frægðarljómi um gjörvöll Norðurlönd.
Nú vill landið meira þoka mega
mörkum þeim, sem neyðin hefur sett.
Nú vill þjóðin tyggja traustan eiga
til að vernda heiður sinn og rétt.
Fylkir vor. í öllum okkar sögum
er þeim kongum fegurst merki reist,
sem liinn sterka sveigðu fyrir lögum,
sem hinn smæsti gat að fullu treyst.
Fegri bænir á hér ekkert hjarta
en, þú kongur, megir líkjast þeim;
veiti þær þér framtíð fagra og bjarta,
fylgi þér að Sjálandsströndum heim.
Refeingar
á
fslandi í fornöld.
Frh.
b) Fjörbaugsgarðnr. Fjörbaugsgarðsrefsingin er
lögð við fjöldamörgum afbrotum í fornlögum vorurn,
svo sem ýmsum brotum gegn skyldum þeim, er mönn-
um eni á herðar lagðar um kristnihald, t. d. fjöl-
kyngi, blótun heiðinna goða, hjátrú og liindurvitnum,
brotum gegn ýmsum almennum kvöðum, t. d. cf
þingheyjendur fara af þingi áður því sé lokið, ef
stefnuvottar koma eigi til þings eða neita að bera
vitni, ýmsum stæn'i þingsafglöpunum dómara og máls-
aðila, björgum við skógarmenn, ýmsum stærri afglöpum
goða í opinberum störfum þeirra, minniháttar líkams-
árásurn, tvíkvæni hér á landi (maður mátti eiga tvær
konur, aðra á íslandi og aðra í Noregi), ýmsum bi'ot-
um gegn skyldum þeim, sem menn höfðu til þess
að færa fram ómaga sína, flakki, sifjaspellum, brot-
um gegn sæmd kvenna, meiðyrðum o. s. frv.
Sá, er varð fjörbaugsmaður, skyldi eiga þrjú
heimili. Skyldi mönnum sagt til þeirra heimila. Á
þeirn var hann friðheilagur, svo og á leiðinni milli
þeirra, til skips og frá skipi. Hann átti að fá sér
far al’ landi brott áður þrír vetur væru liðnir frá því
að hann varð sekur fjörbaugsmaður. Ef hann gerði
það eigi, þá varð hann réttdræpur, sem skógarmaður.
Féi'ánsdóm skyldi og heyja eftir fjöi’baugsmann. Ef
sektarfé eða skaðabætur guldust þá ekki, þá varð
liann sekur skógarmaður óferjandi. Fjörbaugsmaður
átli að vera utan þrjá vetur og er þar friðheilagur.
Að þeim tíma liðnum átti hann útkvæmt og er þá
aftur korninn í sátt við þjóðfélagið. Ef hann kom
fyrr út, þá hafði hann fyrirgert sýknu sinni. Slíkt
hefir þó ekki verið svo fátítt. Svo var t. d. um
Hjalta Skeggjason. Eftir því, sem segir í Kristni-
sögu, vaið hann sekur fjörbaugsmaður um goðgá, og
sigldi þvi, en kom aftur út að ári liðnu. Er þess
cigi getið, að neitt liafi verið fengist um það.
Enn er þess getið í lögunum, að fjörbaugsgarðs-
refsinguna mátti hækka svo, að hinn seki skyldi
aldrei eiga útkvænrt aftur til íslands. Þess fmnast
og möi'g dæmi í sögunum, t. d. í Njálu um rnai'ga
þá, er verið höfðu að Njálsbrennu.
Skyldir voru menn að flytja fjörbaugsmenn af
landi brott. Var refsing lögð við, ef neitað var að
ferja þá.
Eins og auðsætt er, þá eru þessar refsingar,
skóggangur og fjörbaugsgarður allstrangar. Hinn seki
er sviftur eignum sínum. Skógannaðurinn verður að
búa í skógum úti, uppi í fjöllum og öræfum, verður
ávalt að vera á varðbergi, þvi að alt af getur óvini
hans borið að. Það er nóg að minna á æfi Grettis
og Gísla Súrssonar. Allir geta getið sér til, sem
þekkja íslenzka náttúru og veðráttufar á vetrum,
hversu gott líf þeirra hefir verið. Fjörbaugsmaður-
inn varð að slíta sig lausan frá eignum og óðali,
fjölskyldu sinni og fara burt af landinu. Munurinn
var sá einn, að fjörbaugsmaðurinn hafði von um það,
að vcrða aftur tekinn í sátt, öðlast aftur réttindi
frjálsra manna og komast aftur heim til ættjarðar
sinnar. Þessa von hafði skógarmaðurinn aftur á
móti ekki, eða það var að minsta kosti ekki líklegt,
að liann fengi nokkurn tíma aftur réttindi sín.
c) Prœíkun. í Grágásarlögum er þrælkun ckki
heimiluð í refsingarskyni, nema fyrir þjófnað og þó
þvi aðeins, að þ}7fið næmi tiltekinni upphæð. Efsami
maður stal frá einhverjum einstökum mannitveggja aux-a
virði á ái'i, þá mátti dæma þjóflnn til þrælkunar og
eignir hans féllu í hendur þeim, sem stolið var frá.
Annars var þrælkun lögtekin refsing fyrir þjófnað í
Noregi og Svíþjóð (og Skáni) fyrir stuld. Sýnir það
nxeðal annars, að þjófhaður var talinn allra glæpa
svívirðilegastur í fornöld. Rán og gripdeildir voru
miklu hciðarlcgri athafnir, því að þær voru framdar
opinberlega og hlutaðeigandi fór ekki í Iaunkofa með
vei'knað sinn, og sýndi þar að auki oft kjark og karl-
mensku með framfei'ði sínu. Þjófurinn hinsvegar
sýndi bleyðimensku, hugleysi og ódrengskap með
því að leggja undir sig cignir annai'a nxanna á laun.
Það er augljóst, að sá, er gerður var þræll
fyrir þjófnað, var þar með sviftur öllum mannrétt-
indum eða flestixm. Haixn lieíir vafalaust verið líkt
settur sem aði'ir þi’ælar hér á landi. Þeir voru að
mestu réttlausir, eins og kuixixugt er.
Skuldaþrœlkun er lögheimiluð í Grágás í íxokkr-
um tilfellunx. 1) Ef foieldxar gátu eigi fæx't fram
börn sín, þá gátu þau bæði gengið sjálf i lögskuld
fyrir þau eða sett böi'nin í lögskuld. 2) Sá gat lagt
lögskuld á mann, er greiddi fyrir hann legorðsbætur
og 3) Forráðamaður konu gat lagt lögskuld á hana,
ef húix glataði sæmd sinni, fyrir þeirri sekt, er hún
skyldi greiða honum fyrir þá sök. Fyrir almennar
skuldakröfur er lögskuld eigi lieimiluð í fornlögunum.
Þegar skuldin var greidd, þá hætti þrælkunin. Þessa
skuldaþrælkun má fremur telja þvingunarmeðal til
lúkningar skuldinni en x'efsiixgu. Hér er hennar ein-
ungis getið til skýringar í sambandi við refsiþræl-
kunina.
d) í sögunum er allviða getið um héraðssekt
scnx refsingu. Þessi héraðssekt var í því fólgin, að
hlutaðeigandi nxátti eigi búa í eiixhvei’ju ákveðnu
héraði eða fjórðungi. Má ætla, að hann hafi þá verið
talinn óheilagur fyrir árásunx af hálfu þess, er gerði
liann héraðssekan eða héraðsrækan. Þessi refsing er